Bariery instytucjonalne rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich

1. Bariery instytucjonalne rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich dr Iwona Nurzyńska, dr Jerzy Kwieciński Warszawa, 8 grudnia 2011 r.

2. IRWiR PAN

3. Forum Inicjatyw Rozwojowych Pytania badawcze postawione w „projekcie pilotażowym”: • Czynniki rozwoju przedsiębiorczości - czy są różne w mieście i na wsi? • Bariery instytucjonalne rozwoju przedsiębiorczości na wsi • Wstępne wnioski i rekomendacje

4. Struktura społeczno-zawodowa wsi • Na obszarach wiejskich mieszka 39% ludności Polski • Spada udział osób pracujących w rolnictwie z 15,8% w 2007 r. do 13,4% 2009 r. – średnia unijna w 2009 r. 5,1% w UE-27 a 3,1 % w UE-15 • Rośnie poziom wykształcenia ludności wiejskiej z 1,8% w 1988r. do 7,5% w 2008 r.

5. Co czyni przedsiębiorcę? „Ja myślę, że to, skąd się pochodzi, niewielki ma wpływ na przedsiębiorczość. Że są to pewne cechy, które mamy w sobie i możemy je rozwijać poprzez środowisko, albo nie. Jak ktoś nie ma w sobie tej iskry, talentu, potencjału, to czy mieszka na wsi czy w mieście to nie ma znaczenia” – fokus w Małopolsce Społeczeństwa europejskie dzielą się dokładnie po połowie: • 50% chce prowadzić własną działalność gospodarczą (samorealizacja, bycie własnym szefem), • 50% woli pracę na etacie (bezpieczeństwo, stabilny dochód, mniejsze ryzyko) - Eurobarometr 2010

6. Słabe strony wsi 1. Poziom rozwoju lokalnego rynku: niedostateczny popyt związany z niskimi dochodami rolników i mieszkańców wsi (dysparytet dochodów); 2. Trudniejszy dostęp do docelowego odbiorcy usług i produktów - niska gęstość zaludnienia, peryferyjność 3. Relatywnie niskie kwalifikacje mieszkańców wsi – ograniczony dostęp do wykwalifikowanych specjalistów ( niechętnie dojeżdżają do pracy na wieś) 4. Gorzej rozwinięta infrastruktura (drogi, wodociągi, kanalizacja, sieci elektryczna i telekomunikacyjna), która pociąga za sobą dodatkowe koszty 5. Utrudniony dostęp do infrastruktury finansującej działalność gospodarczą na wsi 6.Utrudniony dostęp do szkoleń oraz doradztwa na rzecz przedsiębiorczości na terenach wiejskich, a często ich nieadekwatność

7. Mocne strony wsi 1. Niższe koszty działalności: łatwy dostęp do relatywnie niżej opłacanej siły pracowników (start-up) 2. Łatwiejszy dostęp do terenów inwestycyjnych 3. Specyficzne więzi i nieformalne relacje międzyludzkie 4. Indywidualizacja problemów i przyjazny stosunek urzędników 5. Nowe wzorce zachowań, w tym konsumpcji ludzi „z miasta”, mających drugie domy na wsi

8. Przedsiębiorczość a rola samorządu lokalnego „Przedsiębiorcy to jest mały elektorat. Lepiej zrobić kawałek drogi niż wspomóc przedsiębiorców (…) Niewiele jest wspólnych ścieżek przedsiębiorczości i samorządu”. • Przygotowanie terenów pod inwestycje, plany zagospodarowania przestrzennego (zwycięzca konkursu „Laur Gospodarności” EFRWP edycja 2011) • Ulgi podatkowe • Dostęp do informacji o gminie, wizerunek i promocję • Fora współpracy z przedsiębiorcami – wyspecjalizowane komórki odpowiedzialne za kontakty z potencjalnymi inwestorami i aktywnymi przedsiębiorcami

9. Bariery instytucjonalne „Małopolska to jest inkubator ludzi z pomysłami. Tylko co z tego, jak ten pomysł jest brutalnie rozbijany o tę niewidzialną ścianę biurokratyczną. I jak słyszymy w TV, że rząd zwiększył w tym roku zatrudnienie w administracji publicznej o 10% to ci ludzie muszą coś robić. I będą robić kolejne ustawy, weryfikacje” Instytucje formalne: • Skomplikowane przepisy prawa - regulujące zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej; dowolność i uznaniowość ich interpretacji przez urzędników (jako uciążliwe w ocenie badanych wskazano przepisy SANEPIDu, RDOŚ, ARiMR, związane z ochroną przeciwpożarową, ochroną danych osobowych) • Niedostosowanie przepisów do realiów małych firm - Think Small First- w stanowieniu prawa należy myśleć o małych firmach, w których koszt dostosowań do nowych przepisów jest kilkakrotnie wyższy niż w dużych firmach • Edukacja i wychowanie

10. Bariery instytucjonalne „Jak jest nieufność, to trudno cokolwiek zbudować… instytucje odpowiedzialne za politykę regionalną w ogóle ze sobą nie współpracują Sejmik Wojewódzki, Urząd Marszałkowski, przedstawiciel rządu, czyli Wojewoda, poszczególne gminy.” Instytucje nieformalne: • Kapitał społeczny - za najważniejszą przyczynę wolniejszego rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej wskazują brak kapitału społecznego (co objawia się brakiem powiązań kooperacyjnych: między przedsiębiorcami, przedsiębiorcy – władze gminne, gmina – powiat, powiat – województwo • Relatywnie niskie zaufaniemiędzy instytucjami, mieszkańcami i władzami różnego szczebla

11. Struktura bezrobocia na wsi Źródło: opracowano na podstawie danych zawartych w Raporcie o stanie wsi. Polska wieś 2010, red. I. Nurzynska i J. Wilkin, FDPA, Warszawa 2010

12. Przedsiębiorczość na wsi i w mieście • W Polsce funkcjonuje blisko 1,6 miliona gospodarstw rolnych • Tylko co dziesiąte można uznać za konkurencyjne i będące w stanie zapewnić zadowalające dochody rodzinom rolniczym • W 2008 na obszarach wiejskich zarejestrowanych było 928,5 tys. podmiotów gospodarczych, co stanowiło ponad 24% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w Polsce

13. Przedsiębiorczość na wsi i w mieście Źródło: Opracowanie własne

14. Wykorzystanie funduszy UE Źródło: Opracowanie własne

15. Ilość firm, które uzyskały dotacje w ramach RPO Źródło: Opracowanie własne

16. Wielkość dofinansowania (zł) dla firm na OW w ramach poszczególnych RPO Źródło: opracowanie własne

17. Dotacje dla firm na OW • Najwięcej firm z terenów wiejskich uzyskało dotacje na terenach województwa wielkopolskim, podkarpackim i opolskim - ponad 40 % beneficjentów–przedsiębiorców • W ujęciu wartościowym największe wsparcie otrzymały przedsiębiorstwa z województwa wielkopolskiego, podkarpackiego, pomorskiego i opolskiego • Poza województwem podkarpackim przedsiębiorcy z Polski Wschodniej radzą sobie słabiej z pozyskiwaniem środków unijnych.

18. Podsumowanie - rekomendacje • Uproszczenie przepisów prawa i dostosowanie do skali działania oraz potrzeb małych przedsiębiorców (ThinkSmall First) • Stworzenie kompleksowego systemu wsparcia dla przedsiębiorczości na obszarach wiejskich • Uruchomienie nowoczesnych i innowacyjnych rozwiązań instytucjonalnych - instytucjonalna platforma promocji i wsparcia przedsiębiorczości na terenach wiejskich (KSOW – Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich) • Lepsze dostosowanie i ukierunkowanie (targeting) instrumentów wsparcia (przed, w trakcie i po uruchomieniu biznesu) • Ułatwienie dostępu do kapitału na zakładanie i rozwój przedsiębiorczości na wsi • Modyfikacja systemów nauczania – większy nacisk na aspekty praktyczne (learning by doing) • Autentyczny udział partnerów społecznych i organizacji pozarządowych w procesie promowania i wspierania postaw i działań proprzedsiębiorczych

19. Dziękujemy