Źródła i rodzaje zanieczyszczeń wód: morza i oceany

1. Źródła i rodzaje zanieczyszczeń wód: morza i oceany

2. Ogólniki • Morza i oceany zajmują pierwsze miejsce pod względem zajmowanej powierzchni na naszym globie. Kula ziemska widziana z kosmosu jest praktycznie błękitną kulą. Jednak mimo, że są tak piękne i drzemie w nich olbrzymia siła są one stale zanieczyszczane. Zanieczyszczenia są do nich oprowadzane wraz z rzekami, w wyniku katastrof na morzach, umyślnego wprowadzania zanieczyszczeń np. ze statków, czy w wyniku zaśmiecania nabrzeży przez turystów. • Degradacja środowiska morskiego jest procesem złożonym i zachodzi powoli, głównie z powodu dużej pojemności mórz. Te same względy powodują, że zdegradowane środowisko morskie bardzo wolno regeneruje się i przywraca zaburzoną równowagę biologiczną.

3. Nie tylko człowiek zanieczyszcza Otwarte wody morza przywykliśmy uważać za enklawy nieskażonej przyrody. Zanieczyszczenia koncentrują się w płytkich strefach przybrzeżnych, im dalej od brzegu, tym jest ich mniej – pośrodku oceanu nie powinny być prawie wcale odczuwalne. Rzeczywiście, tak by było, gdyby wody zanieczyszczał tylko człowiek. Wystarczy jednak przejrzeć choćby fotografie wybuchu Etny lub Mount St. Helens, żeby zrozumieć, że nie tylko my produkujemy zanieczyszczenia. Takie naturalne kataklizmy zdarzają się również na dnie oceanów. Przez środek Atlantyku przebiega wielki szew tektoniczny, tzw. ryft, z którego lawa wypływa prawie nieustannie. Podobne strefy istnieją na Pacyfiku, Oceanie Indyjskim; nawet na Oceanie Lodowatym, uważanym dotąd za wyjątkowo spokojny zakątek naszego globu, odkryto aktywne wulkany podmorskie.

4. Nie tylko człowiek zanieczyszcza Ale nie tylko wulkany zmieniają wody oceanów – mamy oprócz tego ciągłe emisje metanu z rozpadających się złóż hydratów (pokładów zamrożonego gazu zmieszanego z wodą), które znaleziono na dnie prawie wszystkich oceanów. Mamy ciągły wypływ gazów przez tzw. oceaniczne kominy hydrotermalne gorących roztworów chemicznych zawierających m.in. metale ciężkie i promieniotwórcze, mamy nasycone ługi z rozpuszczanych złóż solnych, dochodzą do tego produkty rozpuszczania skał wulkanicznych i wiele innych. Chemia kwitnie na dnie mórz, pierwiastki krążą nieustannie – z całą pewnością nie są to spokojne enklawy przyrody.

5. Ocean = śmietnik Ocean służy i przypuszczalnie długo jeszcze będzie służyć będzie jako ostateczne miejsce składowania odpadów naszej cywilizacji. Trzeba jednak wielkiego poczucia odpowiedzialności i głębokiej wiedzy, by ingerencja nasza nie spowodowała nieodwracalnych niekorzystnych zmian w środowisku morskim. Ocean jest systemem wzajemnych powiązań i zależności. Jedność tego wielkiego środowiska sprawia, że trujące substancje chemiczne, które umieścimy dziś na przykład na dnie Pacyfiku, mogą po kilkudziesięciu czy nawet kilkuset latach znaleźć się na powierzchni wód o tysiące kilometrów dalej.

6. Przede wszystkim ropa naftowa Największe morskie katastrofy ekologiczne zawsze związane były z ropą naftową. Samo tylko mycie ładowni tankowców powoduje, że do mórz i oceanów dostaje się rocznie od 8 do 20 milionów baryłek ropy naftowej.

7. Przede wszystkim ropa naftowa • Jedną z pierwszych wielkich katastrof tankowców był wypadek TorreyCanyon na wodach przybrzeżnych Kornwalii w 1967 roku. Na plażach niemal wszystkie formy życia uległy zagładzie. Niewyobrażalne straty poniosły również organizmy morskie, zwłaszcza kraby, trąbiki, małe ryby i ptaki morskie. Źle zorganizowana akcja ratunkowa, między innymi stosowanie nie rozcieńczonych detergentów, spowodowała dalsze zniszczenia. Co prawda już wkrótce po katastrofie w skażonych wodach pojawiły się zielone glony, następnie brunatnice i skałoszczepy, ale pełna odnowa ekosystemu trwała aż 6 lat.

8. Przede wszystkim ropa naftowa • Do kolejnej wielkiej katastrofy doszło w 1976 roku na wodach przybrzeżnych Bretanii za sprawą statku Amoco Cadiz. • W 1989 roku z ładowni Exxon Valdez wyciekło aż 26 tysięcy baryłek ropy naftowej, doprowadzając do skażenia wód przybrzeżnych Alaski na długości 1600 kilometrów. W akcji ratunkowej, która kosztowała 2 miliony dolarów, brało udział 11 tysięcy ludzi, a i tak udało się załagodzić skutki katastrofy tylko na około 20% zanieczyszczonej linii brzegowej.

9. Przede wszystkim ropa naftowa • Jak na razie największą katastrofą ekologiczną związaną z ropą naftową było podpalenie kuwejckich szybów naftowych w czasie wojny w Zatoce Perskiej. Szacuje się, że z kuwejckich szybów i instalacji naftowych do zatoki dostało się od 2,5 do 5 milionów baryłek ropy naftowej. Zginęło wtedy około 25 tysięcy ptaków morskich, a rybacy stracili wiele bogatych łowisk. Efekty długofalowe tych działań człowieka są trudne do wyobrażenia i oszacowania. Z pewnością niektóre dotkną nawet wody Oceanu Indyjskiego.

10. Ścieki komunalne Drugie po ropie naftowej, miejsce na liście najgroźniejszych dla środowiska substancji zajmują ścieki komunalne. W niewielkich ilościach wzbogacają one wprawdzie zawartość odżywczą wody i wspomagają rozwój wielu gatunków wodnych roślin i zwierząt, jednak wielkie ilości ścieków komunalnych stanowią śmiertelne zagrożenie dla całego ekosystemu. W dwóch największych na świecie kanałach ściekowych w Los Angeles w Stanach Zjednoczonych i w Marsylii we Francji ścieki przez długi czas były odprowadzane do morza, oczyszcza się dopiero od 20 lat.

11. Ścieki komunalne Jednak, nawet mimo tych zabiegów, na zdjęciach satelitarnych dokładnie widać, którędy płyną ścieki wpuszczane do morza. Sfilmowano też, za pomocą podwodnych kamer, okolice ujść tych kolektorów. Na zdjęciach widać, że życie organiczne niemal zupełnie tam zamarło. Tętniące niegdyś życiem wody zamieniły się w ekologiczną pustynię. Dopiero w ostatnich latach obserwuje się w tych rejonach nieznaczną poprawę stanu środowiska naturalnego.

12. Ścieki komunalne Podejmuje się wysiłki mające na celu zmniejszenie ilości ciał stałych w ściekach. Ciecze stanowią mniejsze zagrożenie, choćby dlatego, że słońce znacznie lepiej zabija bakterie rozpuszczone w cieczy. Metoda ta sprawdziła się w Kalifornii, u wybrzeży której lądują w morzu ścieki z gospodarstw domowych siedemnastu milionów ludzi.

13. Metale i toksyczne chemikalia W ostatnich latach zmniejszyła się ilość metali ciężkich, DDT i PCB (dwufenylu polichlorowanego). Jednocześnie znacznie zwiększyło się zużycie arsenu. DDT, silnie trujący środek chwastobójczy należący do grupy węglowodorów chlorowanych, wciąż jeszcze używany w Afryce, mimo że w wielu krajach europejskich jego używanie zostało zabronione jeszcze w latach 80.

14. Metale i toksyczne chemikalia Metale ciężkie, takie jak kadm, nikiel, arsen, miedź, ołów, cynk i chrom, pochodzące głównie z przemysłu i transportu drogowego, stanowią wielkie zagrożenie dla równowagi naturalnej w świecie zwierząt, co oczywiście odbija się na całym środowisku naturalnym. Szacuje się, że samo tylko Morze Północne przyjmuje około 50 tysięcy ton metali ciężkich rocznie. Jeszcze groźniejsze są pestycydy - aldryna, dieldryna i endryna, które odkładają się w tkankach zwierząt. Tak naprawdę jednak nie w pełni zdajemy sobie sprawę, jaki może mieć wpływ długotrwałe odkładanie się różnych substancji w organizmach roślin i zwierząt, w tym również, rzecz jasna, samych ludzi.

15. Metale i toksyczne chemikalia Inną niezwykle groźną dla morskich organizmów substancją jest TBT, czyli tytanian czterobutylu, używany powszechnie do produkcji farb przeciwporostowych, którymi maluje się kadłuby i stępki statków i łodzi. W związku z potencjalnym zagrożeniem w Wielkiej Brytanii zabroniono na przykład malowania takimi farbami kadłubów małych motorówek i jachtów służących do celów rekreacyjnych. Wciąż jednak maluje się nimi statki floty handlowej i marynarki wojennej. Naukowcy udowodnili, że TBT doprowadza do zaniku męskich cech płciowych u niektórych gatunków skorupiaków. Po pewnym czasie całą populację tworzą osobniki żeńskie, niezdolne do rozrodu bez osobników męskich.

16. Metale i toksyczne chemikalia Wyjściem z sytuacji jest stosowanie produktów alternatywnych, nieszkodliwych dla środowiska naturalnego. W przypadku TBT może to być oparta na miedzi farba, około 1000 razy mniej szkodliwa dla środowiska niż tradycyjna farba.

17. Wojsko też dokłada swoje Specyficznym zagrożeniem dla wód morskich jest zatapianie w nich materiałów bojowych i silnie trujących związków wykorzystywanych przez wojsko. Istnieje poważna obawa, że pojemniki, w którym się one znajdują, ulegną korozji, co stanowiło by ogromne zagrożenie dla morza. Perspektywa na przyszłość jest taka, że człowiek będzie musiał określać dopuszczalne stany zanieczyszczenia i czuwać by te normy nie zostały przekroczone, ponieważ przynajmniej w najbliższej przyszłości nie uda się doprowadzić naszych wód w rzekach i w morzach do pierwotnej czystości.

18. Najwięcej zanieczyszczeń Do najbardziej zanieczyszczonych akwenów należą: Morze Śródziemne i Morze Bałtyckie, którego wody przybrzeżne są zanieczyszczone substancjami biogennymi, toksycznymi oraz związkami organicznymi.