Een ander perspectief op pati ë ntveiligheid

1. EXNOVATIE Een ander perspectief op patiëntveiligheid JESSICA MESMAN

2. Agenda • Patiëntveiligheid • Exnovatie en patiëntveiligheid • Twee voorbeelden: infectie preventie en samenwerking • Mogelijkheden voor praktijk

3. Patiëntveiligheid Patiëntveiligheidsactiviteiten richten zich op het opsporen en wegnemen van de oorzaken van onveilige situaties Verschillende initiatieven: rapportage systeem; ICT infrastructuur; aandacht voor veiligheidscultuur; implementatie van ‘best practice’…. Gezien complexiteit van de gezondheidszorg is volledige veiligheid van de patiënt niet te garanderen Onderstreept noodzaak van patiëntveiligheidsonderzoek

4. Patiëntveiligheid Vraag: Waarom doen zich er niet veel vaker incidenten voor? Antwoord: goede opleiding, duidelijke protocollen, standardisatie… Echter: praktijk kent ook onzekerheden als gevolg van complexiteit van behandelingstrajecten, tijdsdruk, onderbezetting; falende apparatuur; soms ook onrealistische eisen en verwachtingen; tegenstrijdige informatie; onverenigbare procedures en regels…..en dan toch geen incident! Conclusie: verpleegkundigen houden veiligheidsniveau in stand ondanks onzekere en onverwachte omstandigheden Hoe doen zij dit? Wat gebeurt er precies? Wat speelt hierin een rol?

5. Patiëntveiligheid Daarom analytische lens verruimen tot voorbij domein van fouten, en ook adequate, veilige deel van de praktijk onderzoeken Focus op de oorzaak van veiligheid: • niet op kwetsbaarheid, maar ook op kracht van praktijken • niet op fouten en vergissingen van verpleegkundigen, maar op hun positieve bijdragen • niet alleen formele bronnen van veiligheid onderzoeken, maar juist de informele, de niet-geplande doch effectieve bijdragen aan veiligheid • niet wat er niet is (de gaten in het net), maar wat er wel is (de structuur van het net)

6. Innovatie en Exnovatie EXNOVATIE: wat reeds aanwezig is in praktijk wordt expliciet gemaakt en op de voorgrond geplaatst (de Wilde, 2000) INNOVATIE: iets nieuws toevoegen aan de praktijk om haar te verbeteren EXNOVATIE: gebruik maken van wat reeds aanwezig is, maar in de loop der tijd buiten het blikveld is geraakt, om de praktijk te verbeteren Immers wat reeds bestaat is niet per definitie minder waard, minder interessant, of doet er niet meer toe. Tegenbeweging tegen trend om het reeds bestaande te veronachtzamen.

7. Exnovatie en patiëntveiligheid Uitgangspunt: Goed/juist/veilig handelen vraagt meer dan louter volgen van protocollen en inzetten van professionele kennis Exnovatie tracht onderliggende processen/ structuren zichtbaar te maken van hetgeen veilig gebeurt Immers: we kunnen ook leren van wat goed gaat! Exnovatie doet recht aan creativiteit en vindingrijkheid van verpleegkundigen om zich in de dynamiek van de dagelijkse praktijk staande te houden en veilig te werken Exnovatie biedt een frisse blik op de competentie van de verpleegkundigen om veilig te werken

8. Doelstelling De intentie van deze benadering is niet het ‘repareren’ van zorgpraktijken, maar een explicitering van impliciete competenties aangaande coördinatie, inrichten van handelingsprocessen, … Positieve benadering van patiëntveiligheid: wat gaat goed, wat kan nog beter en wat kunnen we er van leren. Uitbreiding van de conceptualisering van patiëntveiligheid (met een positieve definitie) Verhogen van sensitiviteit voor veiligheidsdimensies in dagelijkse routines Benadering is complementair aan incidentanalyse en innovatie

9. Relevantie Waarom aandacht voor wat wel goed gaat? Wat is de relevantie van het begrijpen van dergelijke competenties? • Met louter een analyse van fouten, vergissing en probleemoplossend vermogen missen we een belangrijk deel van het geheel dat bijdraagt tot patiëntveiligheid • Als theoretische ontwikkelingen en praktische inzichten met betrekking tot veiligheid alleen op de analyse van incidenten gebeurt, blijft deze competentie altijd verborgen en kan men daar niet van leren, laat staan versterken • Preventieve maatregelen die louter zijn gebaseerd op incidentanalyse, kunnen op negatieve wijze interveniëren met bestaande, doch niet bekende, veiligheidspraktijken

10. Exnovatie en patiëntveiligheid Focus patientveiligheidsonderzoek: A. Focus op de oorzaak van incidenten en hoe deze weg te nemen B. Focus op oorzaak van veiligheid van praktijk en deze te behouden en te versterken A. Binnen domein van problemen: anticiperen op problemen en het adaptatie vermogen om probleem op te vangen en veiligheidsniveau te herstellen B. Buiten domein van problemen Anticiperen op gedrag en handelingen en het vermogen om hier adequaat op in te spelen

11. Voorbeelden van exnovatie 1. Infectie preventie 2. Samenwerking

12. Voorbeeld 1: infectie preventie Case study: steriel inbrengen van ‘lange lijn’ A. Welke rol speelt de ruimte van de afdeling bij steriel werken? B. Op welke wijze beïnvloed steriel werken de ruimtelijke indeling van de afdeling

13. Voorbeeld 1: infectie preventie A. Welke rol speelt de ruimte van de afdeling bij steriel werken? -Wat is het verband tussen de actieradius van instrumentarium en verpleegkundigen en het behoud van steriliteit? * belang van ruimtelijke inzicht en ‘fine-tuning’ * Opzetten van een traject waarlangs steriliteit vanuit de verschillende plekken op de afdeling richting de couveuse kan worden verplaatst *Samenkomen en uiteengaan van mensen en materiaal *Middels een herschikking van mensen en materiaal in de ruimte ontstaat een infrastructuur die de aandacht ondersteunt

14. Voorbeeld 1: infectie preventie B. Op welke wijze beïnvloed steriel werken de ruimtelijke indeling van de afdeling? *Het ‘uithakken’ van een specifieke ruimte: een steriele ruimte *Steriel werken verdeelt de afdeling in toegankelijk en niet toegankelijke delen. Het creëert buffers en grenzen van tijdelijke aard *Andere activiteiten brengen hun eigen ruimtelijke ordening mee of vinden op dezelfde plek plaats. Soms botst dat.

15. Voorbeeld 1: infectie preventie Ruimte en plaats doen ertoe in de productie van steriliteit • Van veel beweging, naar weinig beweging • Ordenen van mensen en instrumentarium • Buffers en grenzen maken en verleggen • De afdeling als plaats met vele activiteiten met elk hun bijbehorende ruimtelijke indeling die soms met elkaar concurreren

16. Voorbeeld 1: infectie preventie Steriliteit en ruimtelijke orde ontstaan in hetzelfde proces Steriliteit als product van specifiek ordening van en in de ruimte EN Steriel werken produceert specifieke ruimtelijke orde

17. Voorbeeld 1: infectie preventie Een ruimtelijke analyse kan stafleden bewust maken van de rol die de ruimte speelt alsook welke mogelijkheden het biedt om patiëntveiligheid te waarborgen Een ruimtelijk analyse toont een andere conceptualisering van de afdelingsruimte: niet als een passieve plek of omgeving, maar een actief element in de constitutie van patiëntveiligheid Een ruimtelijke analyse biedt een andere kijk op patiëntveiligheid: één dat, onder anderen, ook zijn ruimtelijke dimensie meeneemt

18. Voorbeeld 2: samenwerking Samenwerking is van essentieel belang voor patiëntveiligheid Samenwerken vereist ook diagnostisch werk Diagnostisch werk: -herkennen van potentiële problemen en preventief ingrijpen -herkennen van de verschillende wijzen van veilig en vakkundig handelen en daarop in kunnen spelen Verpleegkundigen gebruiken een uitgebreid diagnostisch repertoire om veilig en vakkundig samen te werken: • herkennen van de algehele taakstructuur • het ‘lezen’ van elkaar gedrag; • het identificeren van momenten en mogelijkheden om te handelen

19. Voorbeeld 2: samenwerking In de literatuur: mutual monitoring, collaborative attention; in situ intelligence Rol van protocol in samenwerking: ondersteunt anticipatie ondersteunt verpleegkundigen in hun anticipatie op wat komen gaat: ondersteunt hen in de oriëntatie op connecties tussen (routine) taken en handelingen ondersteunt hen in het ‘lezen’ van gedrag Het ontwikkelen van deze diagnostische focus op de situatie zoals die is en moet zijn, verdient evenveel aandacht als het alert zijn op potentiële problemen

20. Exnovatie van patiëntveiligheid Ter conclusie: Exnovatie gaat niet over nieuwe richtlijnen, maar richt zich op - het ‘onzichtbare’, doch noodzakelijk werk; - de competenties die we vergeten zijn omdat we ze elke dag gebruiken • de inventiviteit van verpleegkundigen om de veiligheid van patiënten te waarborgen Een ‘positieve’ benadering van patiëntveiligheid, het bijbehorende diagnostisch werk en de rol van protocollen als een ‘anticipative resource’, verdient evenveel aandacht als het het vermijden van fouten, identificeren van problemen en aanpassen van protocollen.

21. Exnovatie van praktijken • In nauwe samenwerking met verpleegkundigen en andere zorgverleners de vertaalslag maken naar het afdelingsniveau • Het patiëntveiligheidsonderzoek verder uitbouwen richting hetgeen goed gaat (leren van wat goed gaat) • Het patiëntveiligheidsbeleid verder uitbouwen op basis van bovenstaande resultaten

22. Exnovatie van praktijken Exnovatie van hetgeen goed gaat ten aanzien: • Patiëntveiligheid • Doelmatigheid • Comfort • Efficiëntie • Persoonlijke zorg en betrokkenheid • Communicatie • …… • ……

23. Exnovatie van praktijken Ik dank u voor uw aandacht