Mbrojtja e Sistemeve Operative

1. Mbrojtja e Sistemeve Operative www.granitbajrami.weebly.com

2. Mbrojtja(Protection) Qëllimi iMbrojtjes Domain-i i Mbrojtjes Qasja Matricore Implementimi i Qasjes Matricore Anulimi i Drejtës së Qasjes Aftësia-Sistemet Bazike Gjuha-Mbrojtja Bazike

3. Domain-i i Mbrojtjes Sistemi Operativ përbëhet prej një grumbulli objektesh,që mund të jenë Harduerike (CPU, segmentet memorike, printerët, disqet) apo softuerike (fajllat, programet dhe semaforët) Çdo objekt e ka emrin e tij unik dhe atij mund t’i qasemi përmes veprimeve të definuara mirë. Problemi i Mbrojtjes – të sigurohemi që çdo objekti mund t’i qasemi në mënyrë korrekte, dhe vetëm nga ato procese që iu është lejuar qasja.

4. Struktura e Domain-it Aftësia për të ekzekutuar një veprim (operation) në një objekt quhet e drejta e qasjes (access right). Access-right = <emri i objektit, të drejtat e caktuara> Domain – grup i të drejtave të qasjes. Ku të drejtat e caktuara janë nënstrukturë e të gjitha veprimeve valide që mund të kryhen në atë objekt.

5. Implementimi i Domain-it(UNIX) Sistemi përmban dy domain-a: ✦ Shfrytëzuesin ✦ Mbikëqyrësin UNIX Domain = user-id ✦ ✦ Domain switching-korrespondon me ndryshimin e përkohshëm të identifikuesit të shfrytëzuesit. Çdo fajll karakterizohet me bitin e domain-it (setuid bit) ✔ Kur fajlli ekzekutohet dhe setuid bit = on, atëherë user-id fillon tek pronari i fajllit që ishte duke u ekzekutuar.Kur ekzekutimi mbaron, user-id ricaktohet diku tjetër. ✔ Text

6. Implementimi i Domain-it(MULTICS) Tek sistemi MULTICS, mbrojtja e domain-ve është e organizuar në formë të strukturës hierarkale unazore. Çdo unazë paraqet një domain në vete. Text Text Text Text ✦ Le të jenë Di dhe Dj dy domain të çfarëdoshëm nga unaza Nëse j < i → Di është nënstrukturë e Dj. Kjo do të thotë që procesi që ekzekutohet në Dj ka më shumë privilegje se procesi që ekzekutohet në Di. ✦ Text

7. Qasja Matricore Qasja Matricore Matricë Qasja Matricore Rreshtat Kolonat Domain Objektet Qasja(Access)(i,j) – Është grup i veprimeve, që procesi, i cili ekzekutohet në Domaini mund të kërkoj nga Objektij

8. Qasja Matricore ku Domain paraqitet si objekt Domain switching (ndryshimi i domain-it) prej domain-it Di në domain-in Dj mund të ndodh nëse dhe vetëm nëse e drejta e qasjes switch  access (i,j) Duke lejuar këtë ndryshim të kontrolluar tek qasja matricore hyrjet kërkojnë të kryhen tre veprime shtesë: copy (kopjimi), owner (zotërimi) dhe Control (kontrolla).

9. Transfer Kopjim Qasja Matricore me të drejtën e kopjimit(copy) Aftësia për të kopjuar të drejtën e qasjes është shënuar me yll(*)

10. Qasja Matricore me të drejtën e zotëruesit(owner) E drejta e kopjimit e lejon procesin të kopjoj disa të drejta prej një hyrje në një kolonë tek hyrja tjetër në të njëjtën kolonë. Nevojitet një mekanizëm që lejon shtimin e të drejtave të reja dhe fshirjen e disa prej tyre. E drejta e zotëruesit (owner) i kontrollon këto veprime. Nëse qasja (i,j) përmban të drejtën e zotëruesit (owner), atëherë procesi që ekzekutohet në domainin Di mund të shtoj dhe të fshij cilëndo të drejtë në cilëndo hyrje në kolonën j.

11. 1 Qasja Matricore e modifikuar 2 3 Nëse qasja(i,j) përfshin të drejtën e kontrollit, procesi që ekzekutohet në Domainin Di mund të fshij cilëndo të drejtë të qasjes(access right) prej rreshtit j. Nëse përfshijmë të drejtën e kontrollit në qasjen (D2,D4). Atëherë procesi që ekzekutohet në domainin D2 mund të ndryshoj (modifikoj) domainin D4 E drejta e kontrollit (control right) është e zbatueshme vetëm tek domain objektet.

12. Implementimi i Qasjes Matricore Çdo kolonë = listën kontrolluese të qasjes për një objekt Definon kush çfarë mund të kryej, dhe çfarë funksioni mund të kryej Domaini 1 Lexo,Shkruaj (Read,Write) Domaini 2 Lexo (Read) Domaini 3 Lexo (Read) Çdo rresht = listën e mundësive Për çdo domain, çfarë veprime janë të lejueshme dhe në cilat objekte Objekti 1 Lexo (Read) Objekti 4 Lexo,Shkruaj,Ekzekuto (Read,Write,Execute) Objekti 5 Lexo,Shkruaj,Fshij,Kopjo (Read,Write,Delete,Copy)

13. Anulimi i të drejtave të qasjes Lista e aftësive Lista e Qasjes fshin të drejtat e qasjes prej listës së qasjes Sistemi kërkon që të gjej vendndodhjen e aftësisë në sistem para se ajo të anulohet. Anulimi mund të jetë: I përgjithshëm Ripërvetësimi(Reacquisition) Zgjedhës Të dhënat kthyese(Back-pointers) Total Veprimi i tërthort(Indirection) I pjesshëm I përhershëm Qelësat(Keys) I përkohshëm

14. Aftësitë-Sistemet Bazike Hydra Grup i caktuar i të drejtave të qasjes, të njohura dhe të interpretuara nga sistemi. Këto të drejta përfshijnë format bazike të qasjes siq janë: leximi,shkrimi apo ekzekutimi i një segmenti memorik. Interpretimi i shfrytëzuesit – Të drejtat janë të definuara në atë mënyrë që vetëm programet e shfrytëzuesve mund ti ekzekutojnë; kurse sistemi iu siguron një qasje të mbrojtur për këto lloje të drejtash. Sistemi Cambridge CAP Aftësia e të dhënave – Siguron një lexim,shkrim dhe ekzekutim standard të segmenteve të ruajtjes (storage) që lidhen me objektet. Aftësia softuerike – Interpretimi i lihet nënsistemit (subsystem), përmes procedurave të tij mbrojtëse,të cilat mund të shkruhen nga një programer si pjesë e nënsistemit.

15. Gjuha-Mbrojtja Bazike Përshkrimi i hollësishëm i mbrojtjes në gjuhën programuese lejon një nivel të lartë të përshkrimit të linjave drejtuese për caktim dhe shfrytëzim të burimeve (resources) Implementimi i gjuhës mund të siguroi një software për mbrojtje dhe zbatim,kur përkrahja e harduer-it automatik është e padisponueshme (unavailable) Interpreton kushte specifike të mbrojtjes, për të gjeneruar thirrjet në cilindo sistem të mbrojtjes që është i siguruar prej harduer-it dhe sistemit operativ

16. Faleminderit për vëmendjen E punuan: Urim Murtezai, Hava Rruka, Elena Hajredini, Arta Mustafa, Destan Kërqaku