Wczesna opieka i edukacja a kształtowanie kluczowych kompetencji w społeczeństwie demokratycznym

1. Wczesna opieka i edukacja a kształtowanie kluczowych kompetencji w społeczeństwie demokratycznym Magdalena Czub m.czub@ibe.edu.pl Wrocław, 10-11 października 2013

2. Demokracja i wychowanie • wychowanie demokratyczne • edukacja demokratyczna • – nauczanie o demokracji • wychowanie demokratyczne • – kształtowanie kompetencji

3. Społeczeństwo demokratyczne = Kompetencje obywatelskie • postawa uczestnictwa – gotowość do efektywnego angażowania się w życie publiczne (zrzeszanie się, wolontariat, działania w społeczności lokalnej) • poczucie sensu działań wspólnych i na rzecz ogólnego dobra • poszanowanie Prawa • poczucie współodpowiedzialności • zdolność do kompromisów • tolerancja, akceptacja dla odmienności

4. DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013(Czapiński, Panek, 2013) • Badanie wykazało niski stopień rozwoju społeczeństwa obywatelskiego; niskie kompetencje obywatelskie: • niski procent udziału w wolontariacie (26%) • bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy (10%) • bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności lokalnej (15%) • brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad 2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji) • akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%) • akceptacja dla naruszania dóbr publicznych

5. DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013(Czapiński, Panek, 2013) • Polska nie spełnia ani jednego kryterium społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się głównie w braku zaufania (90% badanych deklaruje, iż nie można ufać innym): • niska wiara w dobre intencje innych ludzi • niska tolerancja dla mniejszości / inności • niskie zaufanie do instytucji społecznych • Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie

6. DANE Z INNYCH BADAŃ • Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO) • w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!). • Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.

7. DANE Z INNYCH BADAŃ • Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) • Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011) • Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo(Raport Młodzi 2011)

8. DANE Z INNYCH BADAŃ • Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np. empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011) • Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) • Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów współczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)

9. W raporcie Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe podkreśla się, że stymulowanie rozwoju kapitału społecznego stanowi jedno z głównych wyzwań rozwojowych w naszym kraju.

10. PODSTAWA KOMPETENCJI OBYWATELSKICH

11. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pierwsze lata życia Produktywność Inicjatywa, poczucie kompetencji Autonomia, samostanowienie Bazowe zaufanie do innych ludzi, świata i siebie

12. Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli doświadczania autentycznej akceptacji, w dużej mierze, powstaje w pierwszych latach życia podczas kształtowania się relacji przywiązaniowej z głównym opiekunem. Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do: swobodnej eksploracji dobrego kontaktu z otoczeniem zdolności do poszukiwania pomocy przekonania o własnej wartości pozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innych adekwatnej i skutecznej regulacji emocji Rozwój w pierwszych latach życia przywiązanie – bazowe zaufanie

13. FAZA I • 1 – 3 msc. • DZIECKO • Regulacja pobudzenie przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne • Brak zaangażowania w komunikację • OPIEKUN • Rozpoznawanie sygnałów płynących od dziecka • Ustanawianie rutyny kontaktów • FAZA II • 3 – 6 msc. • DZIECKO • Początki zaangażowania w komunikację • OPIEKUN • Stymulowanie i regulowanie pobudzenia u dziecka • FAZA III • do ok 1 r.ż. • DZIECKO • Aktywna rola w komunikacji • Dążenie do regulowania pobudzenia, skierowane w stronę opiekuna • Diadyczna regulacja emocji • OPIEKUN • Współuczestni - czenie w regulacji pobudzenia • FAZA IV • od ok 1,5 r. ż. • DZIECKO • Regulacja emocji przez self • Autonomiczne Ja • OPIEKUN • Wybiórcza pomoc w regulowaniu pobudzenia • Kierowanie ekspresją napięcia Znaczenie opieki – przywiązanie – regulacja emocji

14. Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami self i figury przywiązania, które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć zarówno figury przywiązania jak i self (Bretherton, Munholand, 1999). Te umysłowe reprezentacje wpływają na: przekonania na własny temat (samoocena, poczucie własnej wartości) sposób postrzegania innych (interpretacja intencji) sposoby osiągania bliskości i akceptacji (zwracanie się po pomoc, współpraca) Znaczenie opieki - przywiązanie – reprezentacje umysłowe

15. Kształtujące się w 2 -3 roku życia poczucie autonomii wynikające z szanowania przez opiekunów odrębności i indywidualności dziecka przejawia się w zdolności do: samodzielnego podejmowania decyzji odmowy w sposób akceptowany społecznie rozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzi samodzielnego działania lub działania w zespole kontynuowania raz podjętego działania i ukończenia go samodzielnego decydowania co jest dobre, a co złe decentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innych samoorganizacji Rozwój w pierwszych latach życia autonomia

16. Okres przedszkolny to okres twórczości, inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów – inicjatyw, skutkuje: aktywnym podejściem do rozwiązywania problemów akceptacją dla zmienności szybkim rozpoczynaniem działania samodzielnością w stawianiu sobie celów zdolnością do podejmowania inicjatywy i roli lidera wysokim poziomem energii zdolnością czerpania radości z działania zdolnością czerpania radości z uczenia się i ciekawością wysoką potrzebą osiągnięć pracowitością, wytrwałością i poczuciem dumy Rozwój w pierwszych latach życia inicjatywa

17. podstawowe potrzeby i formy wspomagania rozwoju

18. Zmiana podejścia: ECE - ECEC 1. Wczesna edukacja (ECE) 2. Wczesna opieka i edukacja (ECEC) OPIEKA EDUKACJA ROZWÓJ ROZWÓJ POZNAWCZY SPOŁECZNO-EMOCJONALNY ADAPTACJA

19. wczesna opieka i edukacja • opieka i edukacja powinny stanowić jednolitą całość, której celem jest wspieranie rozwoju indywidualnego każdego dziecka, na każdym etapie jego rozwoju i edukacji • ECEC jest jednym z elementów uczenia się przez całe życie

20. Wczesna opieka i edukacja Zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego; obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne (OECD, 2001: 14) Cel nadrzędny: wspieranie rozwoju dziecka i jakości jego życia (well – being) oraz rodziców, poprzez: • Ośrodki opieki nad dziećmi (żłobki, klubiki, opiekunki / nianie) • Ośrodki wczesnej edukacji (żłobki, NGO, przedszkola, szkoły) • Programy wsparcia dla rodzin

21. Dwa filary wspomagania rozwoju: sposób rozumienia przebiegu wczesnego rozwoju i jego znaczenia organizacja systemu państwa wspomaganie rozwoju w pierwszych latach życia • człowiek podzielony vs człowiek jako całość • system podzielony vs system zintegrowany

22. SYSTEM PODZIELONY rozdział opieki i edukacji w zależności od wiekudzieci i traktowanie osobno okresu od 0 do 3 lat i okresu od 3 do 6 lat; traktowanie dzieci do 3 roku życia jako wymagających opieki, rozumianej jako czynności pielęgnacyjne z wyłączeniem wartości edukacyjnych takiej opieki; podział odpowiedzialności za różne aspekty rozwoju dziecka pomiędzy różne agencje i ministerstwa (np. zdrowia, edukacji, polityki społecznej), a co za tym idzie oddzielne finansowanie poszczególnych obszarów. Kiedy różne aspekty systemu podlegają różnym agencjom, obniża się jakość usług - brak jednej wizji, koordynacji działań oraz zróżnicowania standardów. system wczesnej opieki i edukacji

23. SYSTEM ZINTEGROWANY Zgodnie z głównymi zaleceniami UNICEF/OECD uważa się, iż najskuteczniejszy jest zintegrowany, jednolity (unitary) system wczesnej opieki i edukacji. Oznacza on: umiejscowienie odpowiedzialności za wszystkie aspekty opieki i edukacji w jednej agencji(np. ministerstwie) na poziomie rządu danego państwa; objęcie jednolitą polityką dzieci w wieku od 0 do 6 latoraz dedykowanych im wszelkich rodzajów usług i poszczególnych aspektów systemu (finansowania, opracowywania programów, kształcenia i opłacania kadry, zbierania danych, monitorowania, planowania). zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego (obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne). system wczesnej opieki i edukacji

24. Podsumowanie wczesny rozwój – podstawy samoregulacji samoregulacja w obszarze działania • nabywanie reguł • działanie zgodnie z nabytymi normami / zasadami / regułami postępowania • dostosowanie środków do celów • stworzenie planu działania i jego realizacja • elastyczność planowania i działania • umiejętność pracy samodzielnej lub w grupie zależnie od okoliczności samoregulacja emocji  świadomość emocji i ich kontrola  tolerancja frustracji  decentracja i empatia samoregulacja motywacji  motywacja wewnętrzna (wiem czego chcę; mam swoje cele, swoje wartości; na czymś mi zależy)  zdolność odraczania gratyfikacji samoregulacja w obszarze poznawczym ciekawość i otwartość poznawcza zdolność wnioskowania myślenie krytyczne, autorefleksja Daleki cel wczesnej edukacji  wspomaganie rozwoju dojrzałej tożsamości psychospołecznej