1 / 24

Gjuha dhe inteligjenca

Gjuha dhe inteligjenca. Prof. Erlehta MATO Leksioni 8. C’eshte konjicioni?. Psikologjia konjitive merret me: Inteligjencen Perceptimin Kujtesen Gjuhen Te menduarit Formimin e koncepteve Zgjidhjen e situatave problemore. C’eshte konjicioni?. Konjicioni ose proceset mendore perfshijne:

kory
Download Presentation

Gjuha dhe inteligjenca

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Gjuha dhe inteligjenca Prof. Erlehta MATO Leksioni 8

  2. C’eshte konjicioni? • Psikologjia konjitive merret me: • Inteligjencen • Perceptimin • Kujtesen • Gjuhen • Te menduarit • Formimin e koncepteve • Zgjidhjen e situatave problemore

  3. C’eshte konjicioni? • Konjicioni ose proceset mendore perfshijne: • Marrjen, depozitimin, zbulimin dhe perdorimin e diturise • Shembuj te konjicionit:te mesuarit e dickaje dhe vendosja e saj ne kujtese, komunikimi nepermjet gjuhes, zgjidhja e problemave dhe shfrytezimi I kesaj pervoje ne jete • Gjuha eshte forme e komunikimit me njerezit e tjere dhe e te menduarit • Te menduarit eshte veprimtari konjitive ose mendore

  4. Gjuha • Gjuha eshte forme komunikimi qe perdor manipulimin e simboleve per te transmetuar kuptime, mesazhe • Gramatika eshte teresia e rregullave qe percakton se cfare strukture duhet te kete gjuha qe te kuptohet • Tingujt kryesore te ligjerimit quhen fonema dhe morfema • Sintaksa eshte pjese e gramatikes qe rendit fjalet ne shprehje dhe fjali • Kuptimi i gjuhes quhet semantike

  5. Zhvillimi gjuhesor i femijeve (stadet) • Qarja gjate lindjes • Gugatja (fundi i muajit te pare) • Murmuritja (6 muaj) • Te folurit (1 vjec) • Te folurit holofrastik/ 2 vjec(uje - per dua uje) • Te folurit telegrafik/ mbi 2 vjec (topi im) • Fjali te plota/perdorin kohet e foljes • Zhvillimi I fjalorit nga 2000 deri ne 5000 fjale( mbi 5 vjec)

  6. Teorite e zhvillimit gjuhesor • Pjekuria biologjike kushtezon zhvillimin gjuhesor ne moshe te hershme • Bashkeveprimi social si themelor ne pervetesimin e gjuhes (rasti I femijes se eger) • Periudha kritike • Teoria e te mesuarit- perforcimi, imitimi • Teoria biologjike psikolinguistike- femijet lindin me nje aparat per pervtesimin e gjuhes (Comski) • Rendesia e faktoreve shoqerore (Vigotski)

  7. Te menduarit • Gjuha ndikon ne menyren e te menduarit • Hipoteza e realitivitetit gjuhesor: Perceptimi I realitetit ndryshon ne varesi te gjuhes se vezhguesit • Gjuha percakton mendimin • Gjuha ndikon mbi mendimin • Shembujt e gjuhes indiane per fluturaket (1 fjale) dhe gjuhes eskimeze per fjalen bore (shume fjale per nuancat e bores); amerikanet dhe tribuja Dani(per ngjyrat)

  8. Formimi i konceptit • Formimi i konceptit lidhet me aftesine e perceptimit te karakteristikave te objekteve dhe ngjarjeve • Konceptet natyrore perdoren intuitivisht ne jeten e perditshme (fruta,zogjte ose kafshet); • Konceptet konvencionale bazohen ne rregulla te qarta qe specifikojne tiparet e grupit te objekteve dhe ngjarjeve (qen-kafsha eshte qen, mashkull)

  9. Llojet e rregullave • Rregulli pohues perfshin te gjitha rastet e nje cilesie (p.sh. te gjithe meshkujt-meshkujt kafshe dhe bime te gjinise mashkullore) • Rregulli lidhes. Per te bere pjese ne nje klase te caktuar duhet te kesh 2-3 karakteristika te perbashketa (koncepti i qenies njerezore ne Greqine e lashte) • Rregulli vecues. Koncepti perkufizohet prej 2-3 karakteristikave te ndryshme (koncepti i goditjes ne futboll)

  10. Llojet e rregullave 4. Rregulli kushtezues (nese ngacmuesi eshte rreth, ai duhet jete i bardhe) • Rregulli dyfish kushtezues (nese eshte rreth duhet te jete I bardhe dhe nese eshte I bardhe duhet te jete rreth) • Te mesuarit e koncepteve • teoria asociative ngacmim-reagim; shembull qen-kater kembe, me bisht, leh, etj • Teoria e testimit te hipotezes (ne perdorim strategjiper testimin e hipotezave tona) • Teoria e ekzemplareve (ne mesojme per mcet duke pare lloje te ndryshme te tyre)

  11. Zgjidhja e situates problemore dhe te qenit krijues • Teoria e te mesuarit (zgjidhja e problemave permes proves dhe gabimit) • Teoria e kthjellimit psikik (insajt)-shembulli I majmunit me bananen dhe shkopinjte e shkurter dhe te gjate • Teoria e procesimit te informacionit (formulimi i problemit- transformimi i tij ne trajta qe lehtesojne zgjidhjen- hartimin e nje strategjie per zgjidhjen – perdorimi i informacionit per te vajtur hap pas hapi drejt zgjidhjes )

  12. Efikasiteti i zgjidhjes problemore • Suksesi yne varet nga disa faktore: 1. perceptimi 2. motivimi 3. perdorimi i gjuhes • Stadet per zgjidhjen e problemeve • Pergatitja (mbledhin informacion) • Inkubacioni (truri lihet te klasifikoje mundesite) • Stadi i ndricimit ose fenomeni AHA (kthjellohemi per nje zgjidhje te problemit) • Verifikimi (vertetojme zgjidhjen) • Teoria e pergjithshme: pergatitje, krijim dhe vleresim

  13. Menyrat e zgjidhjes • Perpunimi i strategjive (loja 20 pyetje enigme- eshte qen, mace, etj) • Dy strategji kryesore 1. Algoritmi (kerkohet deri sa te arrihet ne zgjidhje) 2. Heuristika (eshte strategjia nr 1;testim I zgjidhjes- shembull :me shkronjat KFI do te formonim fjalen FIK)

  14. Menyrat e zgjidhjes • Skema mendore fikse (priremi te perpunojme mbi kete skeme nje problem te ndryshem) Shembujt (A E F H ?? +I K L); (N D T K ??+P G); (H M M E?? +P S D) • Efekti funksional (nje thike buke perdoret ne tavoline, por edhe si kacavide) • Predispozicioni per konfirmim (prirja per te kerkuar doemos ate informacion qe mbeshtet hipotezat tona)

  15. Te qenit krijues • Aftesite per te qene krijues, pare ne dy aspekte: • Matja e aftesive krijuese (psh vazhdimi i nje historie, vizatimi i detajeve te figurave gjeometrike, funksionet e nje thike, etj- pergjigjet vleresohen per origjinalitetin, per dobine dhe per sasine) • Karakteristikat e njerezve krijues (udhehiqen nga motivacioni i brendshem,deshirojne te jene te lire, te jetojne ne mjedise te kendshme dhe stimuluese) • Edukatoret dhe prinderit duhet te vene theksin te pikat e forta te femijeve ne edukim

  16. Perkufizimi dhe teorite e inteligjences • Perkufizimi i inteligjences –akademiket e shohin si aftesi per te folur, per te zgjidhur probleme dhe per te arritur qellime • Psikologet nisen nga motivacioni (I zellshem, kembengules dhe mobilizues) • Ata pa arsim psikologjik vene ne pah aspektet social- kulturore (I vemendshem, i dashur me te tjeret, I ndershem, etj) • Inteligjenca si teresi shkathtesish te nevojshme per te patur sukses ne nje kulture.

  17. Teorite mbi inteligjencen • Teoria per faktorin e pergjithshem P (aftesi per te pasur sukses ne shume detyra intelektuale) dhe faktori S (zakonisht njerezit dallohen deri ne 2 fusha) • Teoria e aftesive paresore mendore (7 aftesi:per te kuptuar fjalet, aftesia numerike, kujtesa, shpejtesia e perceptimit, aftesia e orientimit ne hapesire, rrjedhshmeria ne te folur dhe arsyetimi) • Modeli i inteligjences ne 3 dimensione:permbajtjet, operacionet dhe produktet) • Teoria trarkike e inteligjences: 1. nenteoria komponenciale; 2. nenteoria eksperimentale dhe 3.nenteoria kontekstuale

  18. Matja e inteligjences • Karakteristikat e testeve: • Testet e aftesive natyrore (masin aftesite e nxenesve te fusha te ndryshme:muzike, atletike, kapaciteti inteletual) • Testet SAT dhe ACT si teste gjuhesore dhe matematike • Testet e arritjes masin se cfare eshte ne gjendje te beje individi ne momentin qe testohet • Testet e inteligjences masin perparimin ne mesime dhe njohurite qe ka i testuari • Nje test iinteligjence varet nga keta faktore: vlefshmeria, besueshmeria, standardizimi, objektiviteti dhe prakticiteti

  19. Matja e inteligjences • Shkalla Statford- Binet e inteligjences: • Mbeshtetur ne konceptin e moshes mendore • Koficientin intelektual si raport i moshes mendore te nje personi me moshen e tij kronologjike dhe pershkruan se cfare eshte ne gjendje te beje ne krahasim me te tjeret • Shkalla Veshler e inteligjences eshte testi me i perhapur psikologjik: • Mat shkathtesite verbale (informacionin, te kuptuarit, aritmetiken, ngjashmerite, shifrat dhe fjalorin • Mat shkathtesite aplikative(simbolet e shifrave, pikturat, konstruktim me blloqe, kompozimin me objekte) • Mat shkathtesi te kombinuara

  20. Ndikimet ne inteligjence • Inteligjenca kushtezohet pjeserisht nga faktoret gjenetike, (prinderit, instiktet, personaliteti, natyra, paraardhesit dhe familja), por edhe nga faktoret mjedisore (dieta, shkolla, shoket, profesioni, baashkesia, marredheniet dhe pervojat) • Binjaket identike priren te kene KI me te ngjashem se ata joidentike • Studimet me individe te biresuar qe e kane KI te lidhur me shume me prinderit biologjike se ata adaptive • Raca, gjenetika dhe inteligjenca (80%gjenetike dhe 20% mjedisore-testet ishin standardizuar per racen e bardhe te klases se mesme)

  21. Ndikimet ne inteligjence • Matja e mjedisit dhe KI • Studimet tregojne: • Dieta ka rendesine e vet. Femijet e kequshqyer kane KI me te ulet se ata qe jetojne ne kushte te mira • Mjedisi familjar. Familjet e klases se mesme kane me shume mundesi per t’i kushtuar vemendje dhe bashkeveprim femijeve. Per cdo femije qe vjen kemi nje ulje te potencialit intelektual te familjes • Pritshmeria jone ndaj individit • Programet e pasurimit te mjedisit

  22. Ekstremet e inteligjences • Vonesa mendore (nje femije qe merr me pak se 70 pike ne nje test KI ka probleme te sjelljes pershtatese (psh shkathtesi gjuhesore dhe kompetenca sociale) • Kur i perjeton keto probleme para moshes 18 vjec, konsiderohet i vonuar menderisht • Nivelet e voneses mendore nga i ngathet deri i pazoti per te bere asgje per veten: • Pak i vonuar menderisht (KI-50-70pike) • Vonesa mendore mesatare(KI-37-46 pike) • Vonesa mendore e shkalles se rende(KI-20-25 pike) • Individet themelisht te vonuar (KI-me pak se 20 pike)

  23. Shkaqet e crregullimve • Crregullimet biokimike PKU (phenylketonuria) • Crregullimet kromosomike (nje kromosom shtese me numer 21 qe con ne tre kromosomet me nr 21)shkakton sindromen DAWN (nenat e medha ne moshe, semundje qe vijne nga rrezet X) • Shkaqet mjedisore te voneses mendore kane te bejne me : • Dieten e gruas shtatzene • Perdorimin e duhanit, • Semundjet efektive gjate barres (shytat ose rubeola) • Helmimi i femijes ose • meningjiti

  24. Ekstremet e inteligjences • Individet me dhunti ose talente intelektuale kane KI te larte dhe priren te jene me te miret ne fusha si sporti, profesionet, marredheniet nderpersonale dhe perparimi shkollor • Keta femije rriten per te qene te suksesshem- per ta zhvillohen programe te vecanta zhvillimi • Jane te shendetshem, te lumtur, me vetvleresim te larte dhe me te pershtatur se individet e zakonshem

More Related