De sociale cohesie voorbij Actieve burgers in achterstandswijken

1. De sociale cohesie voorbij Actieve burgers in achterstandswijken Bas van Stokkom en Nelleke Toenders

2. Overzicht • 1. de roep om actief burgerschap • 2. enkele kenmerken achterstandwijken • 3. het onderzoek • 4. enkele bevindingen • 5. conclusies en aanbevelingen

3. De roep om actief burgerschap Ambitieuze doeleinden beleid: ‘terugbrengen’ van burgerschap en verstevigen van sociale cohesie Kanttekeningen • Participatie van bewoners spreekt niet van zelf. • Waar dat het meest nodig zou zijn, komt burgerschap nauwelijks van de grond • Kansarme burgers: gedepriveerd en verlamd; velen sluiten zich af voor burgerschap

4. De roep om actief burgerschap Rapport ‘Politie in ontwikkeling’ • Politie katalysator voor sociale zelfredzaamheid • Burgers voelen zich daardoor serieus genomen • Probleemwijken: steun onontbeerlijk. ‘Zonder steun vallen die initiatieven bij de eerste tegenwind vaak al om.’ ‘Sociale zelfredzaamheid komt niet uit de lucht vallen, je moet het organiseren’

5. De roep om actief burgerschap. Zie ook WRR Vertrouwen in de buurt (2005) • Kansgedreven beleid: zelfredzaamheid in wijken met competente burgers • Ondersteunend beleid in kwetsbare wijken

6. Enkele kenmerken achterstandswijken Vaak etnisch heterogeen • Wantrouwen, vermijding en een ‘cultuur van afwachten’ • Zwakke informele controle; weinig melding van incidenten • Kleine groep bereid zich in te zetten (3%-5% in buurtorganisaties; 25% zet zich wel eens in voor leefbaarheid) - buurtnetwerken kwetsbaar; discontinuïteit door een beperkt aantal buurttrekkers

7. Enkele kenmerken huidige lokale beleid • Intrede van frontlijnprofessionals (‘herovering’); • Verwarrende mix van strategieen om veiligheid te vergroten; • Projecten-carroussel

8. Het onderzoek Vraagstelling: Hoe kan activisme van bewoners worden bevorderd? Onderzoeksmethoden: • Literatuur-onderzoek • Interviews actieve bewoners • Focusgroep gesprekken met professionals

9. Interviews actieve bewoners: enkele bevindingen • Meest relevante motief: problemen aanpakken • Assertief; doorzettingsvermogen • Activisten positief over ‘hun’ buurt • Belemmerende factoren: gender, klasse en etniciteit

10. Interviews actieve bewoners: enkele bevindingen • Relatief weinig kennis over de politie en andere organisaties / lokaal beleid • Goed te spreken over professionals, slecht over instanties • Improvisatie-politiek: van het ene probleem en incident naar andere • Activisten tamelijk geisoleerd • Etnische minderheden: moeilijk actief te krijgen

11. Gesprekken met professionals: enkele bevindingen • Geen projecten ‘droppen’; voorgekookte projecten werken niet; aansluiten op initiatieven bewoners • Politie vaak onbetrouwbare partner, maar heeft vaak ook een katalyserende rol • Noodzaak integrale wijkaanpak Voorwaarden: - organisaties committeren zich / verplichte deelname (‘mandaat’) - betere back up

12. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Aantal sociale contacten in de buurt is irrelevant om buurt-activisme te bevorderen Enkele verklaringen: • contacten vooral binnen eigen etnische subgroepen / straatgroepen; • sterke binding in straat of groep vaak een hindernis voor ontwikkeling van burgerschap

13. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Voorbeeld van ‘wij-gevoel’ als hindernis voor burgerschap: Mensen Maken de Stad (Rotterdam) Doel: bevorderen sociale samenhang in de straat Evaluatie (Uitermark; Lub): - MMdS leeft niet; van boven ‘gedropt’ • Gangmakers hebben weinig voeling met rest straat; naar binnen gekeerd; kliekvorming; etnisch versnipperd • Je kunt beter investeren in voorzieningen en contacten met relevante instellingen

14. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Participatie bevorderd door: • Sterke instituties (scholen; woningcorporaties) • Vertrouwen in professionals • Identificatie met de ‘heel de buurt’ Maar: - Gehecht aan ‘oude vertrouwde’ buurt: weinig activisme - Vertrouwen in toekomst buurt: wel activisme • Belang van collectieve toekomstverwachtingen en een aantrekkelijk ‘verbeelde gemeenschap’

15. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Chicago Alternative Policing Strategy: • Rigoureuze lange termijn organisatie • Politieke wil om in ieder district consultatie met bewoners en partnerships te ontwikkelen: ‘de buurt stuurt’ Evaluatie studies (Skogan 2006): - Mening over effectiviteit van en vertrouwen in de politie substantieel gunstiger binnen de ‘drie Chicago’s’ - De zwarte bevolking rapporteert lagere niveaus van overlast en misdaad, onder Latinos geen afname

16. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Chicago: enkele problemen (Fung 2004): • Veel wijken slagen er niet goed in prioriteiten te stellen • Verlamming door interne conflicten • Vaak een laissez faire, ‘first come, first served’-stijl van discussie / prioriteren • Steun van politie vaak ongelijk verdeeld Maar: • Zelfs in buurten die weinig steun krijgen of met interne conflicten te maken hebben, is er winst vergeleken met de vroegere ‘bureaucratische’ ‘top-down’ politiestrategie

17. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek Chicago: case-study Beltway (Carr 2005): • Kleine groep van bewoners is in staat partnerships op te zetten en daarvoor steun te krijgen • Activisten hebben geen sterk sociaal netwerk nodig om probleemaanpak te laten slagen • Het is de kunst deze activisten op te sporen en te ondersteunen • De belangrijkste factor die bewoners stimuleert te participeren: vertrouwen in professionals

18. Enkele bevindingen uit literatuuronderzoek proefschrift ‘Buurten bij beleidsmakers’ (van Marissing 2008) Vertrouwen in / daadkracht van professionals vergroot kans op: • Deelname bewoners aan buurtactiviteiten • Inschakelen hulp / melden problemen en incidenten • Elkaar onderling aanspreken • Verbondenheid bij buurt

19. Belangrijke conclusies • Versterken van ‘wij-gevoel’ in straten (sociale cohesie): geen noodzakelijke voorwaarde voor activisme en instemming met lokale veiligheidszorg • Belang buurtimago: geloof in toekomst van de buurt stimuleert participatie • Belang buurtinstituties (school; woningcorporatie): normoverdracht • Belang vaste overlegstructuur: ‘de buurt stuurt’

20. Aanbevelingen • Niet inzetten op ‘wij-gevoel’ in straat (relativering straatcontactladders) • Maak buurtinstituties sterker • Ontwikkel ‘buurttrots’: - kwaliteit buurtleven - je ‘eigenaar’ voelen van omgeving • Vestig een vast ondersteuningsteam en een solide overlegstructuur (à la Chicago) met actieve burgers

21. Aanbevelingen • Selecteer daadkrachtige professionals • Richt je op een kleine groep van bewoners die echt wil • Werven en ondersteunen van activisten (kartrekkers) • Aanhoudend en intensief informeren bewoners (meestal slecht op hoogte van buurt-initiatieven)

22. stelling • Een kleine groep activisten houdt het buurtoverleg draaiende. De grote meerderheid van de bewoners blijft thuis. Beslissingen in dat overleg hoeven niet representatief te zijn, als de hele bevolking vooraf uitvoerig is geïnformeerd en uitgenodigd.

23. stelling • De politie heeft op basis van haar gezag een katalyserende rol waaraan o.a. opbouwwerkers niet toekomen. Zij zijn de ‘kwartiermakers’ die echt veranderingen kunnen doorvoeren.

24. stelling • Om het buurtgevoel te versterken spelen multifunctioneel gebruik van de publieke ruimte, beheer van pleinen en parken (‘gastheren’) en kwaliteitsimpuls buurtvoorzieningen en winkels de voornaamste rol.