Ruh Sağlığı Bakış Açısıyla: Çocuklar neden sigara içer?

1. Ruh Sağlığı Bakış Açısıyla: Çocuklar neden sigara içer? Ankara Üniversitesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Doç. Dr. Birim Günay KILIÇ 01.04.2011

2. Ergenlerde Sigara İçme Sıklığı Artıyor! • Dünya Sağlık Örgütü Küresel Gençlik Tütün Araştırması (GYTS; Global Youth Tobacco Survey) 2009 raporuna göre, ülkemizde 15 yaş altı erkek öğrencilerin %10.2’si ve kız öğrencilerin %5.3’ü sigara içtiklerini belirtmiştir. • Aynı araştırmanın 2003 yılı verileri erkek öğrencilerin %9.1’inin ve kız öğrencilerin de %5’inin sigara içtiğini ortaya koymuştur.

3. Madde Kullanımı: İşin Başı Denemek… (Flay ve Miller 1995)

4. …SİGARA İÇME DAVRANIŞI

5. Yaşla ilişkili sigara içme eğilimi.. (Breslau ve ark. 2001) • Pik 18-25 yaş. • Ortalama başlama yaşı 15.4 (11-15) • Günlük kullanıma geçiş 18 yaş • Bağımlılığın gelişimi en az 1 yıl günlük kullanım • 20’li yaşların ortalarında içicilikte diğer bağımlılık yapıcı maddelere oranla orta düzeyde bir düşüş var. Çünkü; • *Bağımlılık yapıcı gücü yüksek • *Legal • *Kısa sürede performansı bozmuyor..

6. Çocuklar neden sigara içer neden içmez? (Hruba ve ark. 2010) 3. sınıf (n= 1153) ve 5. sınıf (n= 799) öğrencisi çocuklar sigara içme motivasyonları %17 ve %27 • İmaj (Erkek, sigara içen ana-baba, içme girişimleri olan çocuklar) • Rol model etkisi • Sigara içmenin yararlı etkisi (stresle baş etme ve duygu durum düzenleme) • Merak • Sağlık • Ekonomik • Estetik • Kısıtlayıcı nedenler İçen İçmeyen

7. Ergenler ve BağımlılıkBağımlılık için daha duyarlı bir dönem? • Erişkinlerle karşılaştırılınca, özbildirime dayalı eş düzeyde tütün tüketiminde ergenlere bağımlı tanısı konma olasılığı daha yüksek • 12-17 yaş bir önceki ay içici olduğunu bildiren çocuk ve ergenlerin %28.5’i DSM-IV ölçütlerine göre bağımlı olarak değerlendirilmiş (Kandel ve Chen 2000).

8. Ergenlikten erişkinliğe gelişimsel seyir..(14-32yaş) (Brook ve ark. 2008) • 1- Hiç sigara içmemişler • 2-Erken başlayanlar (başlama 12-13 yaş, hızlı bir artışla ağır içici olurlar) %17 • 3-Geç başlayanlar (15 yaş sonrası başlama ve orta düzeyde içiciler) • 4-Deneyenler (Ergenlikte dener, günlük içici olmaz) • 5-Çabuk bırakanlar (Erişkin dönemde kademeli bir azalma olur)

9. Ağır içici.. İçmeyen/nadir içen ayrımındaÖngörücü değişkenler -Emosyonel kontrol -Dışavurum davranışları (Örn. Agresyon) -Daha düşük eğitim beklentileri Yani 14 yaşında sadece sigara içme demek yetmiyor! -Emosyonel kontrol sağlanmalı.. -Gerçekçi eğitim planları yapılmalı.. -Suça yönelik, saldırgan davranışların azaltılması sağlanmalı..

10. Eğer sigara içmek zararlı olarak algılanmazsa sigara içme olasılığı artar. (Messe ve Tremblay 1997) • Erken Ergenlik döneminde çocuklar içme davranışlarının sonuçlarıyla daha az ilgilidir. İçiciliğin erişkinlikte de sürmesi olasılığı artar.

11. Kişisel etmenlerErgenlik: Bağımlılık riskinin arttığı bir dönem • Dürtüsellik, heyecan arama davranışı • Başkaldırma • Davranım Sorunları • Denetimsiz+dürtüsel ergen…madde kullanan arkadaş beraberliği • Geç dönem olumsuz sonuçları düşünmeme.. • Erişkin statüsü kazanma yolu olarak algılama..

12. Ergenlik: Bağımlılık riskinin arttığı bir dönem • Risk alma, dürtüsellik.. • Yaklaşma eğilimi fazla, kaçma/kaçınma eğilimi az • Erken yaşta nikotin maruziyeti olan erişkinlerin nikotin reseptörlerinin ekspresyonu artıyor!

13. Bilişsel/Tutumlarla İlgili Risk Etmenleri • Uzun süreli olumsuz etkilerin azımsanması (Ortendal ve Fries 2002), • İlk yıllardaki içiciliğin risk oluşturmadığı düşüncesi (Slovic 2000), • Zarar görmeden sigarayı bırakabileceğine ilişkin inanç (Arnett 2000), • Kişisel riskler konusunda gerçekçi olmayan bir optimizm (Arnett 2000, Weinsten 1999),

14. Bilişsel/Tutumlarla İlgili Risk Etmenleri • Sosyal imaj yanı sıra kız ergenlerde kilo kontrolündeki rolüne ilişkin inanışlar sigaraya başlamada rol oynayabilir (Austin ve Gortmaker 2001).

15. Psikoaktif madde kullanımı:Genetik ve Çevresel etki1940-1974 yıllarında doğmuş 1796 erkek ikiz örneklemi (Kenneth ve ark., Arch Gen Psychiatry, 2008)

16. Psikoaktif madde kullanımı:Genetik ve Çevresel etki • Erken ergenlikten 30’lu yaşlara kadar yaşıt, aile ve komşuluk özellikleri ve kolay ulaşma gibi sosyal/çevresel değişkenler etkili • Yaş ilerledikçe genetik etki artıyor. (?) • *Genetik ekpresyon için yeterli süre ve dozda maruziyet gerekli olabilir. • *Sosyal çevrenin belirlenmesinde de genler önemlidir.

17. Çocukluk Çağında İstismar; Sigara içme açısından yüksek riskli bir popülasyon(Lewis ve ark. 2011)

18. Bir sigara sana, bir sigara bana..(de Leeuw ve ark. 2011) • 4-7 Yaş aralığında 206 çocuk • Ebeveynlerinden en az biri sigara içenler ile ebeveynleri sigara içmeyenler eşleştirilmiş. • Çocuklardan barbekü partisi veren büyüklermiş gibi oyun oynamaları istenmiş. • Oyun sırasında çocukların %63.6’sı sigara içmeyi taklit etmiş. • Bu durum sigara içen ebeveyni olan çocuklarda daha fazla bulunmuş.

19. Ergen kızlarda menstruel belirtiler:Depresyon, kaygı ve sigara içme ile ilişkisi(Lorah ve ark. 2009)

20. Sigara içme motivasyonu-1(Piper ve ark. 2003) • Yeni başlayanlar • **Sosyal motivasyon • **Bağlamsal etmenler • Ağır İçiciler • **Negatif duyguların kontrolü • **OTOMATİK İçme.. • Sigara içme dışsal ipuçlarından çok içsel (affektif) uyaranlarla bağlantılı hale gelirse nikotin bağımlılığı kategorisine girme olasılığı artar.

21. Sigara içme motivasyonu-2 • Stres (çekilme belirtilerini azaltma??) • Genotip (İleri yaşta önem kazanıyor) • Akran etkisi • Ebeveyn ilişkileri • Kişilik/mizaç özellikleri • Beklentiler • Affektif belirtilerin varlığı • Bilgi işleme-konsantrasyon (Kesilmeye bağlı bilişsel eksikleri gidermek için içmeyi sürdürme??)

22. Sigara içme motivasyonu-3 • Çocukların sigara içen kişilerin özelliklerini olumlu biçimde algılamaları, daha sonraki yaşantılarında sigara içmeye dönük eğilimlerini önemli ölçüde etkiler. • Boylamsal bir araştırma, sigara içen kişilerle ilgili olumlu algılamalara sahip olan beşinci sınıf öğrencilerinin, dokuzuncu sınıfa geldiklerinde diğer çocuklara oranla sigara içmeye daha çok eğilim gösterdiklerini ortaya çıkarmıştır (Dinh ve ark. 1995).

23. Sigara içme ve Psikopatoloji(McMahon ve ark. 1999) • Davranım Bozukluğu: • -Sigara içmeye erken başlama • -Düzenli içicilik • -1. sınıfta DB varsa sigara içme kesin gibi..

24. Sigara içme ve Psikopatoloji • DEHB; • -Direkt ilişki: DEHB…..Sigara • -Aracılık eden ilişki: DEHB…DB…Sigara • -Additif ilişki: DEHB+DB……Sigara

25. Sigara içme ve DEHB • DEHB ve Madde kullanımı ilişkisi DB dışlandığında zayıflıyor (Flory ve Lynom 2003). • DEHB’de sigara kullanımı DE’ye yönelik self-medikasyon olabilir. • DE belirtileri sonrasında sigara, HA-I belirtileri ise alkol kullanımı ile ilişkili bulunmuş (Molina ve Pelham 2003).

26. Özbildirime dayalı retrospektif DEHB belirtileri ile erişkin dönem sigara içiciliği arasında ilişki (Kollins ve ark. 2005)

27. Sigara içme ve Psikopatoloji • Depresyon; • -Nedensel değil iki yönlü bir ilişki • -Ortak genetik ya da çevresel etmenlerin rolü olabilir. • Depresyon varlığı erken başlayan stabil içicilerle sigara bırakanları ayıran bir değişken (Chassin ve ark. 2000).

28. Sigara içme ve Psikopatoloji • Kaygı Bozuklukları olan çocukların ergenlikte sigara içme olasılığı düşük (Masse ve Trembly 1997), • *Olumsuz sonuçların farkındalar • *Yaşıtları sigara içmiyor • *Ebeveyn süpervizyonu • Ancak sonraki yıllarda anksiyete ağır sigara içiciliği için motivasyon yaratabilir.

29. Neleri tam bilmiyoruz? • Psikopatolojiler ve sigara kullanımı-bağımlılığı ve bırakma ilişkileri • Erken ve geç başlangıçlı DB ve DEHB alt tiplerinin rolü? • Koruyucu etmenler? (Yüksek düzeyli ebeveyn süpervizyonu) • Moderatörler? (Cinsiyet, etnisite)

30. Neleri tam bilmiyoruz? • Mekanizma ve süreçler; • Self-medikasyon..(DEHB,Depresyon) • Sorunun bir parçası (DB) • GİRİŞİMLER • *1-2. sınıfta agresif davranışları azaltıcı girişimler 14 yaşında erkek çocuklarda sigara başlama olasılığını azaltıyor. • Acaba koruma programları DEHB, DB, Depresyonlu çocuk ve ergenlerde yeterli mi?

32. SSS- Nikotin ilişkisi • N. Accumbens (Dopamin) • Kişinin kendini iyi hissetmesini sağlayan hormon • Locuscoeruleus (Noradrenalin) • Yoksunluk semptomlarından sorumlu hormon • . • Beyindeki ‘ödüllendirme’ yolu (mesolimbic system) • ‘yoksunluk semptomları’yolu (locus coeruleus)

33. Nikotin Bağımlılığı Döngüsü Dopamin • NikotininbağlanmasıDopamin salınmasında artışa yol açar • İki sigara arasındaDopamin seviyesindeki azalmairritabilite ve stres gibi yoksunluk semptomlarına neden olur • Sigara içen kişi rahatlama hissini yaşamak için daha fazla Dopaminsalınması içinNikotinihtiyacı duyar • Nikotininnikotinik asetilkolinerjik reseptörlere yarışmacı bağlanması, uzamış aktivasyon, desensitizasyon ve upregulation’a yol açar • Nikotin düzeyleri düşerken reseptörler açık duruma geçer, hipereksitabilite ve ardından aşırı isteğe neden olur Nikotin

36. DSM IV-TR’ye göre Nikotin Yoksunluğu Tanı Ölçütleri A) En az bir hafta süreyle her gün nikotin kullanılması B) Nikotin kullanımının birden bırakılması ya da nikotin miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdaki bulgulardan dördünün(yada daha fazlasının ortaya çıkması) Depresif duygudurum Uykusuzluk / uyku bozukluğu İritabilite, öfke Anksiyete Konsantrasyon azlığı Huzursuzluk Kalp hızında azalma İştah artması ya da kilo alma C) B tanı ölçütündeki semptomlar klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur. D) Bu semptomlar genel bir tıbbi duruma bağlı değildir ve başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz

37. Nikotinin bağımlılığı; beyindeki ventral tegmental alanındaki Nikotinik Ach reseptörlerinin alfa4 B2 alt tipleri ilgili olduğu düşünülmektedir.