Dr Krzysztof Koc

1. Metodyka nauczania języka polskiegoWykład 3Strategie oraz metody nauczania i ich rola w projektowaniu lekcji języka polskiego Dr Krzysztof Koc

2. Strategie nauczania Strategia ujmuje proces nauczania jako całość składającą się z trzech elementów: uczeń + dzieło (tekst kultury) + nauczyciel Strategia dydaktyczna = droga uczenia się JAK UCZYĆ I NAUCZYĆ? JAK ZORGANIZOWAĆ CZYNNOŚCI POZNAWCZE UCZNIÓW?JAK OSIĄGNĄĆ ZAMIERZONY CEL?

3. Strategie nauczania w edukacji polonistycznej Strategia uczenia się poprzez działanie Strategia operatywna – strategia „O” Uczeń sytuowany jest w roli wykonawcy utworu (w innym tworzywie). Nauczyciel organizuje sytuacje dydaktyczne uruchamiające potrzebę takich działań i skłaniające ucznia do samodzielnego stawiania pytań dziełu.

4. Strategia operatywna – strategia „O” Przykładowe działania rozwijające twórczą aktywność dzieci: 1. Rysowanie: ilustracji do wiersza lub fragmentu prozy, elementów świata przedstawionego, sceny, postaci, tworzenie plakatu, projektu scenografii itp. 2. Gromadzenie materiałów pomocniczych: fotografii, ilustracji, wycinków prasowych, tworzenie wykresów, schematów, map itp. 3. Interpretacja głosowa: głośne czytanie interpretacyjne, recytacja, przygotowanie podkładu muzycznego do wybranego tekstu itp. 4.Teatralizacje: drama, odgrywanie scenek, przygotowanie inscenizacji, tworzenie scenariuszy teatralnych, filmowych, radiowych, przygotowanie słuchowiska itp. 5. Zabawy, działania na forum klasy: sąd literacki, konkurs literacki, przygotowanie kabaretu klasowego, spotkań z poezją, itp. 6. Własna twórczość literacka: naśladowanie poznanej formy literackiej (np. bajki, legendy, mitu, opowiadania), rozwijanie fabuły, rymowanie, poezjowanie.

5. Strategia operatywna – strategia „O” Funkcje: 1. Skłania do analizy struktury utworu. 2. Motywuje do czynnej lektury. 3. Integruje refleksję intelektualną z działaniem i przeżywaniem. 4. Rozwija pamięć. 4. Rozwija myślenie dywergencyjne – polegające na poszukiwaniu różnych rozwiązań danego problemu, często oryginalnych i na dostrzeganiu i rozumieniu związków między pozornie oddalonymi faktami, elementami itp.

6. Strategia problemowa – strategia „P” Uczeń samodzielnie dociera do wiedzy poprzez poszukiwania, stawianie pytań, rozwiązywanie dylematów. Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne skupione na analizie problemu i sposobach jego rozwiązania.

7. Strategia problemowa – strategia „P” Przykładowe działania analityczne: 1. Porównywanie różnych tekstów (literackich i nieliterackich), różnych funkcji języka, odróżnianie fikcji od dokumentu czy publicystyki. 2. Porównywanie utworów o podobnym temacie, strukturze, różnej wartości artystycznej. 3. Porównywanie utworów w obrębie gatunku/rodzaju. 4. Porównanie dzieła literackiego z obrazem malarskim, filmem, sztuką teatralną. 5. Przekład wiersza na prozę. 6. Eliminacja lub wymiana środków artystycznego wyrazu w utworze poetyckim. 7. Samodzielne formułowanie problemów, hipotez, wartościowanie. 8. Styl opisu świata a idea, adresat a styl.

8. Strategia emocjonalna – strategia „E” Zakłada wpływanie na emocje ucznia - proponuje uczenie się przez przeżywanie. Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne podporządkowane oddziaływaniu na emocje ucznia.

9. Strategia emocjonalna – strategia „E” Przykładowe działania: • Odwoływanie się do uczniowskiego sposobu doświadczania świata. • Wykorzystanie w funkcji motywacyjnej fragmentu filmu, piosenki itp. • Wprowadzanie kontekstów pozwalających lepiej zrozumieć istotę analizowanego dzieła (malarstwo, rzeźba, muzyka, architektura).

10. Strategia asocjacyjna – strategia „A” Ukierunkowana na podawanie i przyswajanie wiedzy gotowej. Nauczyciel organizuje działania dydaktyczne polegające na przekazywaniu gotowej wiedzy.

11. Strategia asocjacyjna – strategia „A” Przykładowe działania: • Wykład. • Eksplikacja. • Wzorcowa wykładnia sensów wpisanych w utwór.

12. Metoda Metoda nauczaniato sposób kierowania pracą uczniów: • celowy i świadomie stosowany, • możliwy do systematycznego, wielokrotnego zastosowania, Wybór metody zależy od treści nauczania, zakładanych efektów zajęć, literackiej świadomości ucznia.

13. Kryteria wyodrębniania metod • Metoda zakłada istnienie konkretnego celu dydaktycznego. • Metoda to dominująca w procesie droga uczenia się i kierowania uczniem. • Metoda zakłada określony udział ucznia i nauczyciela w procesie dydaktycznym (określony poziom aktywności i wzajemnych kontaktów podczas lekcji). • Metoda implikuje udział środków dydaktycznych, typ materiałów pomocniczych, sposoby ich wykorzystania i posługiwania się nimi w osiągnięciu zamierzonych celów.

14. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga)Kształcenie literacko-kulturowe Metoda impresyjno-eksponująca Związana jest z bezpośrednim kontaktem ze sztuką – czytaniem, oglądaniem, słuchaniem - oraz ukierunkowana na jej intuicyjny i emocjonalny odbiór, na pobudzenie wyobraźni poprzez zawartą w utworach siłę literackiej ekspresji. Pozwala ona na wzbogacenie dźwiękowej i wizualnej percepcji utworu oraz włączenie tła kulturowego (muzycznego, malarskiego, obyczajowego) związanego z poznawanym tekstem. Jej powodzenie zależy od relacji łączących nauczyciela z uczniami, których wypowiedzi stanowią konieczne dopełnienie działań lekcyjnych. Metoda ta pełni ważną funkcję motywacyjną, gdyż pobudza aktywność umysłową ucznia i jego emocje.

15. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda analizy dokumentacyjnej Uznawana jest za podstawową metodę edukacji literackiej. Jej celem jest rozwijanie estetycznego smaku i literackiej świadomości uczniów; poszerzanie wiedzy o literaturze (formach, gatunkach, konwencjach, środkach wyrazu, kontekście macierzystym utworu) i umiejętności jej sfunkcjonalizowanej lektury; kształtowanie rozumienia istoty literackiej komunikacji oraz funkcji literatury w życiu ludzi. W jej ramach dominują operacje tekstologiczne i podejście intelektualne zmierzające do uogólnień kulturowych lub teoretyczno- i historycznoliterackich.

16. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda analizy dokumentacyjnej- warianty realizacji • Sposób sterowania pracą uczniów może opierać się: • na dominacji nauczyciela (rozmowa nauczająca i eksplikacja tekstu) – nauczyciel narzuca strategię interpretowania utworu, aktywność ucznia ma charakter receptywny, bierny; • jak i zakładać samodzielność uczniów – np. praca pod kierunkiem, kiedy nauczyciel określa cele pracy, wskazuje materiały do analizy, formułuje instrukcje i polecenia, obserwuje działania uczniów, wspomaga ich w toku działań cząstkowych i w trakcie formułowania uogólnień; • innym wariantem jest analiza problemowa – tu z kolei nauczyciel aranżuje „sytuację problemową” zestawiając np. kontrowersyjne opinie, odmienne reakcje odbiorcze, sprzeczne sądy badaczy o analizowanym utworze, a uczniowskiej aktywności pozostawia drogi jej rozwiązania - formułowanie hipotez, gromadzenie argumentacji i budowanie uogólnień; • istotne są też analizy porównawcze – umożliwiające dostrzeganie podobieństw i różnic między utworami zarówno w zakresie języka, form gatunkowych, konwencji narracyjnych, jak i postrzegania problemów egzystencjalnych.

17. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda analizy wykonawczej Polega na głosowym wykonaniu utworu poprzedzonym odpowiednim jego przygotowaniem. Refleksja nad jego wymową, obserwacja rytmiczno-brzmieniowej organizacji, retoryczności i perswazyjności wypowiedzi, typu leksyki i struktur składniowych, rodzaju wersyfikacji, kompozycji służy namysłowi nad frazowaniem, rozkładaniem akcentów logicznych i emocjonalnych. Podejmowane czynności dydaktyczne wiążą się z analizą i interpretacją będącą poszukiwaniem w tekście sugestii do jego głośnej lektury. Metoda ta uczy mówienia, czytania i sluchania.

18. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda przekładu intersemiotycznego Zakłada przechodzenie od tekstu literackiego do innego systemu znaków. Techniki przekładu to: rysowanie, inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała, przekład fragmentów tekstu na scenariusz teatralny, filmowy, telewizyjny, radiowy. Konstytutywnymi składnikami metody są: TEKST  PRZEKŁAD NA INNY SYSTEM ZNAKÓW  WYPOWIEDŹ NA TEMAT PRZEKŁADU. Ten ostatni etap domaga się powrotu do tekstu. Działania przekładowe nie mogą być bowiem celem samym w sobie.

19. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda przekładu intersemiotycznego Istnieje w dwóch wariantach: • Od kodów pozaliterackich do literackiego – wprowadza ucznia w język innych dzieł sztuki korespondujących z tekstem omawianym; pozwala poznać inne systemy znaków (np. w adaptacji). • Od tekstów literackich do kodów pozaliterackich – umożliwia analizę swoistych cech kodu, który odróżnia przetworzenia od tekstu (np. rysunki do tekstu, drama). Metoda ta wymusza działania analityczne nad tekstem, umożliwia poznanie medium i jego kodu oraz pokazuje mechanizmy wtórnej komunikacji.

20. Klasyfikacja metod w edukacji polonistycznej (Z. Uryga) Metoda dyskusji Zakłada istnienie problemu – niepokojącego, wywołującego odmienne reakcje, skłaniającego do wyrażania kontrowersyjnych ocen dotyczących np. konwencji, postaw bohaterów czy dokonań twórczych autora. Metoda ta wymaga od ucznia zajęcia stanowiska, zebrania materiału argumentacyjnego, przygotowania własnego wystąpienia i zaprezentowania własnego głosu w dyskusji (tezy/hipotezy, przykładów, wniosków). Dyskusja może dotyczyć reakcji na lekturę, może mieć charakter polemiczny i problemowy, może też być sądem literackim nad daną postacią. Metoda ta uczy formułowania tez interpretacyjnych, ocen, argumentowania (logicznego i rzeczowego), uporządkowanego i zwięzłego sposobu mówienia, wykorzystania zdobytej wiedzy, słuchania i streszczania.

21. Metody w szkolnej praktyce T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz. CEL LEKCJI: Uczeń potrafi scharakteryzować środowisko młodzieżowe przedstawione w powieści Musierowicz. PRZEBIEG LEKCJI: 1. Jakie są cechy literatury młodzieżowej? 2. Uczniowie charakteryzują środowisko młodzieżowe przedstawione w Kwiecie kalaforia. Postacie: • Gabriela, Ida, Joanna Borejko, Danuta Filipiak, Aniela Kowalik, Paweł Nowak, Janusz Pyziak, Robert Rojek

22. Metody w szkolnej praktyce T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz. PRZEBIEG LEKCJI: Uczniowie wskazują problemy, z jakimi stykali się ci bohaterowie: • problemy miłosne, • wygląd, ubranie, • nieszczerość przyjaciół, • choroba matki, • niezaradność ojca, • szkoła, • problemy z sąsiadami, • niezrozumienie przez ludzi dorosłych, • nieumiejętność gotowania, • odpowiedzialność za losy rodzeństwa. 3. Z którymi problemami spotyka się współczesna młodzież? Które są już nieaktualne, a jakie można dodać?

23. Metody w szkolnej praktyce T: Problemy współczesnej młodzieży na postawie Kwiatu kalafiora Małgorzaty Musierowicz. PRZEBIEG LEKCJI: 4. Miłość nastolatków – uczniowie wskazują jej cechy na przykładzie relacji między Gabrielą a Januszem oraz Anielą i Robertem. • Jak chłopcy starają się zwrócić uwagę dziewczyn i jak ukazują im uczucia? • Jak dziewczyny starają się zwrócić uwagę chłopców i jak okazują im uczucia? • Z jakimi trudnościami spotyka się młodzieńcza miłość? • wyznanie (nieśmiałość) • rodzice • rodzeństwo Zob. s. 146, 148, 153, 164, 168. 5. Uczniowie piszą instrukcję pt. Jak rozpoznać zakochanego nastolatka.