Jozef Pacolet & Katleen Baeyens Hoger Instituut voor de Arbeid HIVA Katholieke Universiteit Leuven

1. Deloyale concurrentie in de bouwsector: een terreinverkenning van mechanismen van sociale fraude, hun omvang en hun gevolgen voor de sector Jozef Pacolet & Katleen Baeyens Hoger Instituut voor de Arbeid HIVA Katholieke Universiteit Leuven

2. Inhoud • Opdracht • Methode • Administratieve data • Relatieve belang v/d controles in bouwsector en beschikbare data (SI, TSW, RSZ, RSVZ) • Beperkingen • Bevraging van de sector • Methode • Bevraging 2006 omtrent deloyale concurrentie • Conclusies

3. Opdracht • Inzicht in mechanismen van deloyale concurrentie in de bouwsector, hun omvang en hun gevolgen voor de sector • Oneerlijke concurrentie: het niet volgen van en/of ontwijken van regelgeving (bijvoorbeeld: het niet respecteren van loon- en arbeidsvoorwaarden, het niet respecteren van veiligheidsvoorschriften, schijnzelfstandigheid, zwartwerk, …) om zo een concurrentieel voordeel te realiseren

4. Methode • Contacten met stakeholders • Analyse van administratieve gegevens • Bevraging • Conclusie

5. Schets van de sector • Observatie: Groot aantal kleine inrichtingen: 82% van de inrichtingen heeft minder dan 10 werknemers

6. Schets van de sector • Observatie: Grootste percentage tewerkstelling (arbeiders en bedienden) in sector 45.2

7. Controles in de bouwsector • Observatie: De bouwsector is een relatief sterk gecontroleerde sector

8. Beschikbare info: Sociale Inspectie • Controle van toepassing van sociale zekerheidswetten, o.a.: • R.S.Z.-wetgeving • Jaarlijkse vakantie • Arbeidsongevallen • Kinderbijslag voor loonarbeiders • Ziekte en invaliditeitsverzekering • Sociale documenten • Onmiddellijke aangifte tewerkstelling • Tewerkstellen werknemers vreemde nationaliteiten • Zelfstandige activiteit door personen vreemde nationaliteit • Deeltijdse arbeid • Controle van risicosectoren en risicodomeinen • Algemene controles op basis van opdrachten en eigen initiatief

9. Beschikbare info: Sociale Inspectie • Beperkte sectorale informatie • Door de SI gecontroleerde werkgevers in de bouwsector: • Absoluut: Substantiële daling tijdens de periode 1995 – 2003 • Relatief (t.o.v. totaal aantal door de SI gecontroleerde werkgevers): relatief stabiel tijdens de periode 1996 – 2002 (22 – 24%), daalt in 2003 (17%)

10. Beschikbare info: Sociale Inspectie • Cijfers i.v.m advies van SI aan registratiecommissies • Voordeel van registratie voor aannemers: • Voorkomen van fiscale en sociale inhoudingen die in principe door de klant bij betaling van de werken moeten gebeuren • Geldig deelnemen aan openbare bestedingen • Advies door de SI bij aanvraag • In principe: bij elke aanvraag voor registratie  onderzoek door de SI • In praktijk: onderzoek op basis van gegevens in bestaande dossiers, maar vaak: aannemers die nog geen werkgever zijn  zeer laag aantal negatieve adviezen (fluctueert tussen 0,05% en 0,7%, m.u.v. 2003: 7%)

11. Beschikbare info: Sociale Inspectie • Cijfers i.v.m advies van SI aan registratiecommissies • Schrapping registratie: indien niet meer voldaan aan voorwaarden • Achterstallig bij betalen van SZ-bijdragen: Geen afbetalingsplan; Afbetalingsplan niet nageleefd (door FOD SZ) • SI stelt zware inbreuken of herhaaldelijk inbreuken vast

12. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Bevoegd voor het eerbiedigen van het arbeidsrecht, o.a. op vlak van: • Vaststelling van arbeidsduur, rusttijden • Naleving wettelijke loonbarema’s • Betaling van loon • Tewerkstelling van vreemde werknemers • Bijhouden sociale documenten

13. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Opsplitsing van controles: • Algemene controle-opdracht 1) CAO’s 2) Bescherming van loon 3) Arbeidsduur • Controles in kader van strijd tegen de sociale fraude 1) Sociale documenten 2) Tewerkstelling vreemde werknemers 3) Tewerkstelling deeltijdse werknemers • Controles in kader van samenwerkingsprotocol • Ter bevordering van coördinatie tussen inspectiediensten • Cfr. Strijd tegen sociale fraude • Adviezen aan registratiecommissies

14. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Algemene controle-opdracht: • Meerderheid van de vaststellingen: CAO’s (70%) • 1999 – 2004: % onregelmatigheden m.b.t. CAO’s daalt • Grootste % onregelmatigheden: bescherming van loon

15. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Algemene controle-opdracht: • Meerderheid van onregelmatigheden regularisaties • Verschillen in sanctiebeleid tussen reglementeringen

16. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Algemene controle-opdracht: • Bescherming van loon: aanzienlijk minderwerknemers betrokken bij regularisaties en PV’s

17. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Strijd tegen sociale fraude: • Meerderheid van de vaststellingen: sociale documenten (90%); Vaststellingen i.v.m. sociale documenten: verdubbeld over periode 1999 – 2004; • Grootste percentage onregelmatigheden: tewerkstelling deeltijdse werknemers

18. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Strijd tegen sociale fraude: • Verschillen in sanctiebeleid tussen de reglementeringen

19. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Strijd tegen sociale fraude: • Relatief beperkt aantal werknemers betrokken bij regularisaties en PV’s

20. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Samenwerkingsprotocol – gemeenschappelijke systematische controles • Gemiddeld 2 100 ondernemingen en 5 000 werknemers • Gemiddeld 2 tot 3 werknemers per gecontroleerde onderneming

21. Beschikbare info: Toezicht op de Sociale Wetten (FOD WASO) • Samenwerkingsprotocol – gemeenschappelijk behandelde dossiers (n.a.v. gemeenschappelijke systematische controle of op aanvraag van dienst)

22. Beschikbare info: Inspectie RSZ • Inspectiedienst RSZ: • Controle op werkgevers • Werkcontroles (strijd tegen koppelbazen op gebied van toevlucht tot onderaanneming - art. 30 bis, voorafgaandelijke aangifte van werken en melding onderaannemers aan RSZ) • Controle detachering • Toezicht op erkende sociale secretariaten • Beperkte informatie

23. Beschikbare info: Inspectie RSZ • Werkcontroles: vastgestelde inbreuken

24. Beschikbare info: Inspectie RSVZ • Controle van verzekerings- en bijdrageplicht van zelfstandigen en vennootschappen • Jaarverslag: geen sectorale informatie m.b.t. activiteiten Inspectie RSVZ; Intern: karakteristieken van zelfstandigen

25. Beschikbare info: Inspectie RSVZ • Meer dan 1/5de bijberoepers, waarvan meer dan de helft geen bijdragen betaalt

26. Beschikbare info: Inspectie RSVZ • Nieuwe buitenlandse zelfstandigen: • 1999 – 2003: 8% van nieuwe aansluitingen • 2004: 17% van nieuwe aansluitingen (vooral uit nieuwe lidstaten en in bijzonder Polen)

27. Administratieve data: beperkingen • Weinig sectorale informatie beschikbaar • Geen éénduidige registratie • Binnen inspectiediensten • Over inspectiediensten heen • Dubbeltellingen (gemeenschappelijke controles) • Vertragingen

28. Bevraging van de sector • Inzicht verschaffen in de (subjectieve) meningen omtrent het fenomeen bij personen werkzaam in de bouwsector • Additionele vragen toegevoegd aan: • Bestaande enquêtes: Vlaamse Confederatie Bouw & Bouwunie • Voor het eerst uitgevoerde enquête: Confédération Construction Wallonne

29. Bevraging van de sector • Omvat vragen omtrent: • Ondernemingskarakteristieken • Aanbod deloyale concurrentie • Frequentie deloyale concurrentie • Gevolgen deloyale concurrentie • Effecten van recente maatregelen op deloyale concurrentie • Aantal respondenten: • Vlaamse Confederatie Bouw: 211 • Bouwunie: 78 volledige antwoorden • Confédération Construction Wallonne: 117

30. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Steekproef • Belangrijk aandeel kleine ondernemingen • Bouwunie: grootste % kleine ondernemingen

31. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Steekproef: • Groot % in sector 45.2, 45.4 en 45.3 • Gelijkaardig voor verschillende subsamples

32. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Steekproef: • Gemiddelde leeftijd: groter bij VCB en CCW • Mediaan leeftijd: gelijkaardig voor verschillende subsamples

33. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Steekproef: • Gemiddeld en mediaan % opdrachten in grote steden: VCB > CCW > Bouwunie

34. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Steekproef: • Gemiddeld en mediaan % omzet in nieuwbouw: VCB > CCW > Bouwunie

35. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Aanbod deloyale concurrentie: • % respondenten dat al deloyaal aanbod heeft ontvangen is aanzienlijk (Bouwunie > VCB > CCW)

36. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Aanbod deloyale concurrentie: • % deloyaal t.o.v. totaal aanbod is aanzienlijk (Bouwunie < VCB < CCW – tegengesteld aan % ontvangen deloyaal aanbod) • => bij 12-13% van alle offertes: vermoeden deloyaal

37. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Aanbod deloyale concurrentie: • Ingaan op deloyaal aanbod biedt substantieel prijsvoordeel

38. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Aanbod deloyale concurrentie: profiel • VCB > CCW: buitenlandse (bouw)ondernemingen & buitenlandse uitzendkantoren • CCW > VCB: Belgische en buitenlandse zwartwerkers

39. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Frequentie deloyale concurrentie: • % ondernemingen waarvan respondenten in sector menen dat ze gebruik maken van deloyale concurrentie is aanzienlijk (VCB & CCW > Bouwunie)

40. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Frequentie deloyale concurrentie: • Aanzienlijk % van de respondenten: grootte is geen determinant • In Vlaanderen denkt men iets meer dat het zelfstandigen zijn, in Wallonië iets meer dat het grote ondernemingen zijn

41. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Frequentie deloyale concurrentie: • Aanzienlijk % van de respondenten: ‘ouderdom’ is geen determinant

42. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Vormen deloyale concurrentie:

43. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Gevolgen deloyale concurrentie: • Meer dan de helft van respondenten ondervindt nadelen! (CCW > VCB)

44. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Gevolgen deloyale concurrentie: • Inschatting verlies aan werk: gemiddeld 1,8 – 2,5 VTE (25% - 31% van totaal aantal werknemers)

45. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Gevolgen deloyale concurrentie:

46. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Gevolgen deloyale concurrentie:

47. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Effect van recente maatregelen op deloyale concurrentie – nieuwe regelgeving voor aanvraag van arbeidskaarten: • VCB & CCW: meer dan 60% - geen effect • VCB: indien effect: zowel positief als negatief • CCW: indien effect: bijna uitsluitend negatief • Bouwunie: 36% - geen effect; Indien effect: vooral negatief • Effect van recente maatregelen op deloyale concurrentie – activerings- en schorsingsmaatregelen voor werklozen: • Geen of negatief effect door bezoeken van ‘niet-werkwillige sollicitanten’

48. Resultaten 2006: deloyale concurrentie • Relatie ondernemingskarakteristieken – oneerlijke concurrentie

49. Conclusies • Studie van deloyale concurrentie in bouwsector • Analyse van administratieve data: • Weinig sectorale gegevens  beperkte analysemogelijkheden • Bevraging van de sector: • 12% van alle offertes in sector: deloyaal • Verlies aan werk: 1,8 – 2,3 VTE / 25 – 31% totaal aantal werknemers

50. Conclusies • Studie van deloyale concurrentie in bouwsector • Bevraging van de sector: • Majeur probleem: zowel voor kleine ondernemingen (duurzame uitbouw vs. stagnatie), als voor grote ondernemingen (aanbod & gevolgen) • Belangrijker in grootstedelijke gebieden en achtergebleven regio’s  Neerwaartse spiraal van zwartwerk, illegaliteit, gebrek aan concurrentie vermogen en economische achterstand