Burgerschapsconcepten in Vlaanderen: Een internationale vergelijking

1. Burgerschapsconcepten in Vlaanderen:Een internationale vergelijking Ann Carton*, Yves Dejaeghere**, Marc Callens* & Marc Hooghe** *Studiedienst van de Vlaamse Regering **Centrum voor Politicologie, Katholieke Universiteit Leuven

2. Inleiding • Vernieuwde aandacht voor burgerschap *O.m. in Vlaams regeerakkoord 2004-2009 *grote mobilisatie-agenten worden minder prominent *Carton & Pauwels (2005): Vlaming heeft beperkt enthousiasme voor ‘actief’ burgerschap • Verschilt dit echter van andere landen? • Wat bepaalt verschil?

3. ‘Burgerschap’ als concept • Overkoepelend begrip dat relatie tussen individu en staat duidt • Uiteenleggen in zijn dimensies: “Elementen”: identiteit, burgerlijke deugd & status “Opleiding”: kennis, attitudes, alg. vaardigheden “Niveaus”: lokaal tot internationaal • Burgerschap in regeerakkoord verwijst naar “Burgerlijke deugd”

4. Actief burgerschap • TH Marshall: citizenship & social class (1949) • Kritiek: te weinig aandacht voor actief burgerschap • Civic Culture (1963): eerste comparatief onderzoek. Barns & Kaase (1979): ook ‘contestataire’ vormen van actief zijn behoren tot basis repertoire burgers • Hedendaags onderzoek: bredere waaier van activiteit wordt bekeken (verkiezing, buycott, petities, ...). Data wijzen op splitsing traditionele vs. niet-conventionele vormen • Ook steeds meer aandacht voor relatie met democratische waarden

5. Normatief: wat moet? Drie grote stromingen in westerse traditie: • Liberalisme: nadruk op rechten en vrijheid • Communautarisme: nadruk op actief zijn in de gemeenschap • (Neo)-republicanisme: burgerschap is een taak, politiek staat centraal

6. Burgerschapsconcepten • Onderzoek: burgers zelf naar gedrag ‘ideale burger’ vragen. Gamma maatschappelijke activiteiten aanbieden • Kwantitatief: European Social Survey (2002), General Social Survey (1984), Citizenship, Involvement, Democracy (2005), Cived (1996-1997), Belgian Political Panel Study (2006-2008)... • Kwalitatief: Almond & Verba (1963), Conover e.a. (1991), Lister (2003), ... • ISSP biedt voordelen: voldoende items, groot aantal landen

7. Dimensies van burgerschap in ISSP • Plichten • Nooit proberen belastingen te ontduiken • Altijd de wetten en regelgevingen naleven • Stemmen • Altijd uw stem uitbrengen bij verkiezingen

8. Dimensies van burgerschap in ISSP • Solidariteit • Mensen helpen in ons land die het slechter hebben dan uzelf • Mensen helpen in de rest van de wereld die het slechter hebben dan uzelf • Actief • De activiteiten van de overheid in het oog houden • Actief zijn in sociale of politieke verenigingen

9. Globale resultaten op landenniveau

10. Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie stemmen

11. Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie plichten

12. Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie actief

13. Verschillen tussen Oeso-landen – Burgerschapsdimensie solidariteit

14. Een verklaring van de landenverschillen (1) • Literatuuroverzicht actief burgerschap • Individuele karakteristieken • Kenmerken van de samenleving • Multiniveau analyse integreert beide verklaringsniveaus

15. Een verklaring van de landenverschillen (2) • Individuele covariaten • Sociaal-demografische achtergrondkenmerken • Geslacht, leeftijd, onderwijsniveau • Sociaal-economische positie • Werksituatie van het individu en ev. partner • Integratie sociaal-politieke leven • Participatie verenigingsleven, sociaal politiek actief • Attitudevragen • Vertrouwen in de overheid en in de medemens

16. Een verklaring van de landenverschillen (3) • Landcovariaten • Onderwijs • Algemene welvaartsniveau • Investeringen in sociale zekerheid • Religieuze cultuur • Kiessysteem • De facto gelijkheid (analyse EU-landen)

17. Intragroepcorrelaties van multiniveau lege modellen

18. Resultaten Oeso-landen (1) • Individuele covariaten • Vrouwen hechten meer belang aan elk van onderscheiden burgerschapsdimensies • Hoger opgeleiden, politiek actieven en burgers met vertrouwen in de overheid scoren globaal ook hoger • Participatie verenigingsleven positief effect • Hoe ouder hoe hoger de lat vooraleer van een ‘goede’ burger te spreken

19. Resultaten Oeso-landen (2) • Landcovariaten • Dimensies plichten, actief zijn en solidariteit negatieve relatie met gemiddelde PISA-scores voor wiskunde • Investeringen in sociale zekerheid negatief verband met dimensie plichten en dimensie actief • Geen verband: PISA-scores begrijpend lezen, BBP per capita en kiessysteem

20. Resultaten EU-landen • Individuele covariaten • Globaal in de lijn resultaten Oeso-landen • Landcovariaten • Voordeel inbrengen van economische ongelijkheid (Gini-coëfficiënt) • In meer gelijke landen (zoals België – Vlaanderen) minder belang gehecht aan normen inzake actief burgerschap en solidariteit

21. Besluit (1) • Burgers in Oeso-landen traditioneel patroon burgerschapsconcepten • Vooraan prioriteitenlijstje: stemmen bij verkiezingen en gehoorzamen aan de wetten van het land • Pas daarna betuigen van solidariteit voor wie daar nood aan heeft • Nog verder zich actief inzetten voor de gemeenschap

22. Besluit (2) • Effecten landvariabelen niet altijd conform verwachtingen • Een goed functionerend onderwijssysteem, belangrijke investeringen voor de sociale zekerheid en een meer gelijke samenleving gaan niet noodzakelijk samen met de burgerschapsconcepten rond actieve en solidaire burgers • Mogelijke trade-off tussen geïnstitutionaliseerde en individuele solidariteit

23. Besluit (3) • Bijzondere positie Vlaanderen • Voor alle onderscheiden dimensies van burgerschap, en in het bijzonder voor het naleven van wetgeving, bengelt Vlaanderen onderaan • Kan implementatie van regeringsbeleid bemoeilijken • Efficiënte en transparante wetgeving bijzonder aandachtspunt voor de Vlaamse overheid