ABC nauczyciela przygotowującego uczniów do konkursu polonistycznego

1. ABC nauczyciela przygotowującego uczniów do konkursu polonistycznego opracowała: Barbara Bilińska

2. Liryka Co należy wiedzieć? • Liryka – domenę tematyczną stanowią przede wszystkim wewnętrzne przeżycia, doznania, emocje i przekonania jednostki

3. Podział liryki ze względu na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego • liryka bezpośrednia – obejmuje takie utwory, w których ja liryczne jest jawnie obecne w gramatycznym zaimku ja i w pierwszoosobowych formach czasowników odmiany liryki bezpośredniej: • liryka osobista – podmiot liryczny sugeruje, że jest autorem zewnętrznym, podmiotem czynności twórczych • liryka roli – podmiot liryczny jest postacią historyczną, mitologiczną itp., wypowiedź podmiotu lirycznego ma udawać wypowiedź owej postaci • liryka maski – podmiot liryczny przyjmuje postać przedmiotu, rzeczy, zwierzęcia, rośliny itp. i wygłasza tekst zawierający poglądy, które skądinąd możemy uważać za przekonania samego poety

4. Podział liryki ze względu na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego • liryka pośrednia – obejmuje utwory, w których podmiot mówiący nie ujawnia się w formach gramatycznych, mówi (opowiada, opisuje) o kimś (o czymś) w trzeciej osobie (zaimek on), toteż myśli i przeżycia ja lirycznego odczytujemy pośrednio, ze sposobu mówienia, ze świata przedstawionego odmiany liryki pośredniej: • liryka opisowa – opis liryczny wyraża stosunek podmiotu do opisywanego zjawiska • liryka narracyjna – podmiot liryczny opowiada o czymś, co znajduje się poza podmiotem, co się zdarzyło; opowiadanie nie jest ważne samo w sobie, odnosi się w pełni do podmiotu • liryka sytuacyjna – na plan pierwszy wysuwa się w niej świat przedstawiony, ukazany bezpośrednio jak w dramacie; podmiot liryczny chowa się w cień, dopuszcza do głosu bohaterów, toteż dużą rolę gra w utworach tego typu rozmowa

5. Poza rozróżnieniem liryka bezpośredniej i liryka pośredniej • liryka inwokacyjna (liryka apelu) – zasadniczo nie ma podstaw do wyodrębnienia jej w osobny typ liryki, ponieważ podmiot liryczny ma wszelkie cechy podmiotu, jaki znamy z liryki bezpośredniej, osobistej: ów apel do ty może się wyartykułować gramatycznie tylko z pozycji pierwszej osoby, niemniej ta pierwsza osoba – podmiot liryczny – wyraźnie ustępuje miejsca lirycznemu ty; jest niezaprzeczalnym faktem, że podmiot wypowiedzi lirycznej tego typy eksponuje bohatera lirycznego, jego doznania, przeżycia, refleksje i one stanowią treść utworu, wypowiadane przez podmiot mówiący • liryka podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej; zazwyczaj "my" to grupa ludzi powiązanych wspólnymi przekonaniami, emocjami czy dążeniami.

6. Podział liryki ze względu na temat • Liryka miłosna – utwory realizujące temat miłości nazywamy erotykami. Temat miłości realizować się może – najogólniej rzecz biorąc – dwoma sposobami: albo tematem utworu jest miłość jako taka i utwór jest refleksją nad zjawiskiem miłości, albo – konkretne przeżycie miłosne, związane z określoną osoba. • Liryka religijna – tematem jest Bóg, obrzędowość religijna, nadprzyrodzony cel życia. • Liryka refleksyjno-filozoficzna – zawiera pytania o istotę bytu, możliwości poznania świata i systemy wartości etycznych, o sens dziejów, rolę jednostki w historii itp.

7. Podział liryki ze względu na temat • Liryka patriotyczno-obywatelska – tematem jest wspólne dobro, troski i problemy całości społeczeństwa, walka o wolność, los narodu. • Liryka agitacyjno-polityczna – tematem są cele działania określonej grupy ludzi, mobilizowanie grupy. • Liryka autotematyczna – tematem utworu jest poeta, jego czynności poetyckie, refleksja nad istotą i funkcjami poezji.

8. Zagadnienia istotne w liryce • Podmiot liryczny – skonstruowana w utworze lirycznym fikcyjna osoba wypowiadająca swoje przeżycia, doznania, refleksje i poglądy; nadawca monologu lirycznego, stanowiący zarazem najczęściej ośrodek świata przedstawionego i scalający wszystkie elementy treści utworu oraz motywujący charakter i sposób rozwijania wypowiedzi • Bohater liryczny – postać literacka przedstawiona w utworze lirycznym – zasadniczo różna od podmiotu lirycznego. W liryce pośredniej występuje jako "on", o którym się opowiada, a więc analogicznie do sposobu istnienia postaci w utworze narracyjnym; w liryce inwokacyjnej występuje jako "ty", do którego adresowany jest monolog; w liryce roli oraz w liryce maski formalnie utożsamia się z podmiotem, ponieważ występuje jako "ja" mówiące

9. Zagadnienia istotne w liryce • Sytuacja liryczna – (w jakiej sytuacji mówi?) okoliczności, jakie towarzyszą wypowiedzi podmiotu lirycznego, a dające się określić na podstawie tekstu wypowiedzi (wyrazy nazywające sytuację: wyznanie – mówiący ujawnia swoje uczucia i myśli; narracja – mówiący prezentuje „przestrzenne” ujecie świata zewnętrznego; sytuacja dramatyczna – mówiący prezentuje „czasowe” ujecie świata zewnętrznego, tworzy scenkę dramatyczną z udziałem bohaterów; apel – mówiący zwraca się do adresata; opis; rozmowa). • Przesłanie liryczne – (co mówi?) temat i sens utworu.

10. Środki stylistyczne • fonetyczne środki stylistyczne • słowotwórcze środki stylistyczne • semantyczne środki stylistyczne • składniowe środki stylistyczne • leksykalne środki stylistyczne • fleksyjne środki stylistyczne

11. Fonetyczne środki stylistyczne • Instrumentacja głoskowa • powtarzające się grupy głosek (rym, aliteracja, echolalia) • trudnych do wymówienia zbieg głosek na końcu jednego i początku drugiego wyrazu (rozziew) • grupy głosek, wyrazy lub grupy wyrazów naśladujących dźwięki (onomatopeja)

12. Słowotwórcze środki stylistyczne • zdrobnienie i zgrubienie - wyrazy o zabarwieniu emocjonalnym • neologizm

13. Semantyczne środki stylistyczne Epitet - przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik dodany do rzeczownika w funkcji określenia którejś z jego cech; wyróżniający przedmiot lub osobę spośród podobnych do nich pod innymi względami. Epika - epitet łączy w sobie funkcje semantyczną i obrazotwórczą. Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypięty Swój róg bawoli, długi, centkowany, krety Liryka - epitet mniej mówi lub w ogóle nie mówi, jaki jest dany przedmiot, zjawisko, wskazuje raczej, jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do niego, np.: Moje życie miało imię dziewczęce, Imię jasne jak konwalie pierwsze, Rwane w trawie błyszczącej o świcie Przez lilijne szopenowe ręce

14. Rodzaje epitetów stały – znany już u Homera, np. Dzeus gromowładny, Achilles prędkonogi oksymoron – epitet pozostaje w sprzeczności z wyrazem określanym, np.: sucha woda, suchy ocean metaforyczny – tworzy w połączeniu z określonym wyrazem związek metaforyczny, np. gorzki uśmiech, zwiędłe serce, skrzydlata myśl.

15. Semantyczne środki stylistyczne Porównanie – to zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk na podstawie jakiejś cechy wspólnej, dającej możliwość ustalenia podobieństwa, występującej jednak w różnym stopniu natężenia. Porównanie jest dwuczłonową konstrukcją semantyczną sprzęgniętą wewnętrznie za pomocą wyrażeń: jak, jako, jakby, jakoby, jak gdyby, na kształt, podobny, podobnie jak, niby, niczym, tak i itp. Funkcje porównania: • semantyczna • obrazotwórcza • ekspresywna

16. Rodzaje porównania • zwykłe, potoczne – czerpane z mowy potocznej, • poetyckie – oryginalne, nieszablonowe • tautologiczne – porównanie zjawiska lub przedmiotu do niego samego, np.: słońce świeci jak słońce • homeryckie – człon porównujący jest rozbudowany w samodzielny obraz • hiperboliczne – porównanie do wielu zjawisk jednocześnie

17. Semantyczne środki stylistyczne • Metafora czyli przenośnia – wyrażenie odbierające tworzącym je wyrazom ich pierwotne znaczenie bądź w zupełności, bądź tylko częściowo. Metafora jest niewymienialna na żaden inny zestaw wyrazów, to znaczy, ze znaczenia, jakie tworzy, nie potrafimy przekazać za pomocą żadnej innej sekwencji słów, jakiejkolwiek innej wypowiedzi.

18. Semantyczne środki stylistyczne Synekdocha, czyli ogarnienie – nazwanie zjawiska lub przedmiotu nazwaniem ich części, użyciem liczby pojedynczej zamiast mnogiej, gatunku zamiast rodzaju lub używanie pojęcia szerszego zamiast węższego, liczby mnogiej zamiast pojedynczej, np.: Czerwone maki na Monte Casino Zamiast rosy piły polską krew, A po tych makach szedł żołnierz i ginął, Bo od śmierci silniejszy był gniew.

19. Semantyczne środki stylistyczne Metonimia, czyli zamiennia – polega na użyciu takiego wyrazu, który z pojęciem, o które chodzi, pozostaje w istotnym związku logicznym bądź czasowo-przestrzennym, np.: Mówiono o Norwidzie, oprawnym we wstążki, W złoconych rogach lśniących na stole w salonie Zasadne jest mówienie o metonimii, kiedy wskazuje się na przyczynę zamiast na skutek, a także gdy wskazuje się materiał, z którego zrobiono dana rzecz, zamiast na nią samą. Funkcje synekdochy i metonimii: • obrazotwórcza • pojęciowo-intelektualna • estetyczno-ekspresywna

20. Semantyczne środki stylistyczne Personifikacja, czyli uosobienie lub antropomorfizacja – nadanie przedmiotowi, zjawisku cech ludzkich, np.: Księżyc w globusy patrzał w bibliotecznej salce i po Morzu Śródziemnym wodził srebrnym palcem, w Sycylię się wpatrywał, wędrował nad Francją, a potem wielkim łukiem znów biegł do Bizancjum (…) Funkcja personifikacji: dynamizuje obraz, np.: Drżąc muślimin całuje stopy twej opoki, Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu! O minarecie świata! o gór padyszachu! Ty, nad skały poziomu uciekłszy w obłoki, Siedzisz sobie pod bramą niebios,

21. Semantyczne środki stylistyczne Peryfraza, czyli omówienie – zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez bardziej lub mniej rozbudowane jego opisanie. Peryfrazą jest zastąpienie właściwej nazwy opisem (najwybitniejszy poeta romantyzmu zamiast Adam Mickiewicz) lub metaforą (jesień życia zamiast starość). Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru, Funkcja peryfrazy: podniosłość, koturnowość językowo-stylistyczna np.: Z dębowego drzewa, bogobojna łódź, Wypłynie z pokoju, zacznie otchłań pruć… Funkcja peryfrazy: semantyczno-stylistyczna

22. Semantyczne środki stylistyczne Hiperbola, czyli przesadnia – polega na przesadnym, najczęściej pod względem ilościowym, ale nie tylko, przedstawieniu zjawiska, jak również na wyolbrzymieniu jego znaczenia i wartości, np.: O, ty zbrodniarzu, cudowny i prosty, Elementarny, pierwotnie wspaniały! Ty gnoju miasta, tytanicznej krosty, Tłumie, o Tłumie, Tłumie rozszalały! Faluj, straszliwa maso, po ulicach, Wracaj do rogu, śmiej się, wariuj, szalej! Ciasno ci w zwartych, twardych kamienicach, Przyj! Może pękną – i pójdziecie dalej!

23. Semantyczne środki stylistyczne Alegoria, czyli wielka metafora– potocznie przez alegorię rozumie się zwykłe upostaciowienie abstrakcyjnych pojęć: amorek jest alegorią miłości, sowa – mądrości, lis – chytrości i podstępu, kruk – próżności i głupoty, zając – tchórzostwa itp. Alegoria w pojęciu szerszym, obejmuje nie tylko owe upostaciowione abstrakty, lecz przede wszystkim stosunki, w jakie wchodzą one pomiędzy sobą w fabule utworu, np.: W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska, Gdzie pawiookie drzemią stawy, Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy Na plamy szarych złomów ciska. U stóp mu bujne rosną trawy, Bokiem się piętrzy turnia śliska, Kosodrzewiny wężowiska Poobszywały głaźne ławy… Samotny, senny, zadumany, Skromnie do zimnej tuli ściany, Jakby się lękał tchnienia burzy. Cisza… O liście wiatr nie trąca A tylko limba próchniejąca Spoczywa obok krzaku róży.

24. Semantyczne środki stylistyczne • Eufemizm - polega na zastąpieniu wyrazu lub grupy wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne, zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym znaczeniu • Symbol - pojęcie, przedmiot, motyw itp. występujący w utworze, którego charakterystyczną cechą jest niejednoznaczność; znaczenie symbolu jest ukryte, dlatego można się go tylko domyślać; pełnego znaczenia symbolu w zasadzie nigdy nie udaje się rozszyfrować, do końca wytłumaczyć

25. Składniowe środki stylistyczne • Inwersja (szyk przestawny) • Apostrofa - bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, bóstwa; ma na celu wywołanie podniosłego nastroju • Inwokacja - rozbudowana apostrofa • Pytanie retoryczne • pytanie nie wymagające odpowiedzi • podkreśla stanowisko osoby pytającej, a także przykuwa uwagę słuchaczy i czytelników

26. Składniowe środki stylistyczne • Antyteza (przeciwstawienie) • zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników wypowiedzi, np. zdań, pojęć • celem antytezy jest wywołanie silnych emocji u odbiorcy, np.. Są talerze, ale nie ma apetytu. Są obrączki, ale nie ma wzajemności Od co najmniej trzystu lat • Wyliczenie • wymienienie rzeczy, pojęć lub cech, np.. • Wykrzyknienie • wypowiedzenie wykrzyknikowe (zdanie lub równoważnik zdania) lub wtrącenie wyrażające zaangażowanie emocjonalne mówcy, zawsze kończące się wykrzyknikiem, np. Zobacz, ile jesieni! Pełno, jak w cebrze wina.

27. Składniowe środki stylistyczne • powtórzenie składniowe: • anafora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi • epifora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu wersu • refren - powtórzenie dosłowne lub wariacyjne części wersu, całego wersu lub strofy w tych samych, stałych miejscach utworu stroficznego

28. Leksykalne środki stylistyczne • Archaizacja - nadawanie językowi form właściwych epoce minionej, dziś nie używanych • Dialektyzacja - rodzaj stylizacji polegający na wprowadzaniu dialektyzmów (wyraz, zwrot, wyrażenie właściwe jakiemuś dialektowi) do języka literackiego

29. Fleksyjne środki stylistyczne • zmiana końcówek przypadków

30. Gatunki literackie – poezja • Gatunki zwięzłe, satyryczne i dydaktyczne • Bajka - krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność . Każda bajka posiada charakter dydaktyczny. Może mieć formę rozbudowaną, narracyjną lub zwięzłą, epigramatyczną. Bohaterami bajki są ludzie, zwierzęta i przedmioty uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru. • Epigramat (< gr. epígramma = napis) - zwięzły utwór poetycki o charakterze aforystycznym (aforyzm), dowcipny, zamknięty wyrazistą i zaskakującą pointą, często o charakterze satyrycznym. Pierwotnie wierszowany napis, zwykle w formie dystychu elegijnego, umieszczany w starożytnej Grecji na pomnikach, grobowcach, przedmiotach ofiarowywanych bóstwu lub na dziełach sztuki ( inskrypcje). • Fraszka - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o tematyce humorystycznej lub ironicznej. Do literatury polskiej fraszkę wprowadził Jan Kochanowski. Oprócz tematyki żartobliwej (np. fraszka O doktorze Hiszpanie), pisywał także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi).

31. Gatunki literackie – poezja II. Gatunki wywodzące się z poezji miłosnej • Sonet - kunsztowna kompozycja złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.

32. Gatunki literackie – poezja III. Formy do dziś nierozłącznie związane z melodią Pieśń - najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z muzyką. Ścisły związek pieśni z muzyką właściwy był poezji średniowiecznej, m.in. w liryce trubadurów i minnesingerów. Termin "pieśń" do dziś używany jest często jako synonim utworu lirycznego w ogóle, np. w tytule cyklu K. I. Gałczyńskiego Pieśni, Z. Herberta Pieśń o bębnie. W budowie utworów pieśniowych zachowane zostały istotne właściwości związane z genezą gatunku: organizacja stroficzna powtarzająca uporczywie ten sam układ wersów, zwrotki, tendencja do wyrazistej rytmizacji, liczne paralelizmy leksykalne i powtórzenia, częste posługiwanie się refrenem, skłonność do paralelizmu składniowego i prostej organizacji syntaktycznej. • 2. w lit. średniowiecznej narracyjne utwory o charakterze epickim i tematyce historycznej lub legendarnej, np. Pieśń o Rolandzie. Por. chanson de geste; • 3. wyodrębniona kompozycyjnie część eposu lub poematu epickiego;

33. Gatunki literackie – poezja IV. Gatunki wywodzące się z tematyki żałobnej, wyrażające żal, skargę • Epitafium (łac. < gr. epitáphios = pogrzebowy) – krótki napis nagrobkowy najczęściej wierszowany, a także utwór poetycki sławiący zmarłego, utrzymany w stylu takiego napisu. Epitafium odznacza się epigramatyczną zwięzłością i wyrazistością stylistyczną, często ma charakter panegiryczny. • Elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość). Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej. Wyróżniamy także elegie miłosne (wyrażające cierpienia osoby nieszczęśliwie zakochanej lub żal po utracie ukochanej osoby) oraz patriotyczne. Jest to utwór przedstawiający cierpienie lub wspomnienie. • Tren - wierszowany utwór liryczny, wywodzący się z poezji starogreckiej, poświęcany zmarłej osobie i wyrażał żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiał jej cnoty i zasługi. Części trenu: - pochwała osoby zmarłej - wykazanie straty - żal - napomnienie - pocieszenie .

34. Gatunki literackie – poezja V. Gatunki wywodzące się z różnych form pochwały, panegiryczne, patetyczne • Oda - utwór liryczny, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę, ideę, wydarzenie i czas. Posiada kunsztowny układ. • Hymn (z greckiego hymnos = pieśń pochwalna) - uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. • Psalm (gr. psalmós = śpiew do wtóru harfy) – hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór p. w liczbie 150 wchodzi w skład pism Starego Testamentu. Rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów: hymny pochwalne sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in. Równolegle do roli odgrywanej w liturgii chrześcijańskiej p. odegrały ważną rolę w ewolucji poezji lirycznej, stając się punktem wyjścia wielu parafraz i stylizacji w różnych lit. narodowych.

35. Gatunki literackie (mieszane) • Dłuższe formy o wyrazistych elementach narracyjnych • Ballada (ang. ballad) – gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko-lirycznym, nasycone elementami dramatycznymi, opowiadające o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła b. charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane zdarzenie. Przedstawione postacie są silnie stypizowane, a ich charakterystyka zmierza do uwydatnienia jakiejś cechy podstawowej; narracja b. jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie pojawiają się często partie dialogowe; dla stylu balladowej opowieści znamienna jest obecność konwencjonalnych w tym gatunku ujęć i środków, takich jak paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, powtórzenia i refreny; budowa utworu najczęściej stroficzna.

36. Pojęcia związane z budową wiersza • Średniówka – przedział wewnątrzwersowy, którego obecność, postać i umiejscowienie kształtują intonację wierszową w obrębie wersu. Występuje w wersach co najmniej siedmiozgłoskowych (4+4, 5+4, 7+6, 7+7) • Klauzula (łac. clausula = zamknięcie) - w wierszu końcowy odcinek wersu, w którym zbiegają się sygnały delimitacyjne wersu, wyodrębniające go jako wierszową jednostkę i nadające mu samodzielną intonację wierszową. Sygnałami k. bywają: 1. ustalony porządek akcentowy, 2. rym, 3. dział składniowo-intonacyjny oraz 4. układ graficzny tekstu. Współdziałanie tych wszystkich sygnałów zakończenia wersu zdarza się dość często, choć nie ma charakteru obowiązującego. Obok najpowszechniejszych wierszy rymowych występują bowiem wiersze białe, a obok k. uwydatnionych przez dział składniowy występują k. z przerzutnią.

37. Pojęcia związane z budową wiersza Przerzutnia – występująca wtedy, gdy klauzula wersu wypada wewnątrz spoistej całostki zdaniowej, której zakończenie znajduje się na początku wersu następnego. Jest ona ważnym sposobem: • urozmaicania (ale nie niweczenia) toku rytmicznego we wszystkich tych rodzajach wiersza, które nie stabilizują działów składniowych w funkcji wierszotwórczej • uwydatniania wierszowymi sygnałami intonacyjnymi pewnych zespołów słownych, co modyfikuje i wzmacnia ich wyrazistość znaczeniową w sposób nieosiągalny w prozie Twoją miłością, że ognie, co płoną,Dotąd nie mogły go uczynić czystym!A ty myślałaś, że ja z tym ognistymSercem – nazwę cię kochanką i żoną?

38. Pojęcia związane z budową wiersza • Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu. Wiersz rymowany i wiersz biały (nie posiada rymów).

39. Pojęcia związane z budową wiersza • Rytm – to występująca w przebiegu tekstu uchwytna powtarzalność odpowiadających sobie pod względem budowy językowej i brzmieniowej segmentów mowy: • podział na wersy • powtarzanie się tej samej liczby sylab w kolejnych wersach • powtarzanie się tej samej liczby akcentów głównych (zestrojów akcentowych) w poszczególnych wersach, • występowanie rymu, • podział na strofy, • występowanie średniówki w wersach

40. Pojęcia związane z budową wiersza • Strofa (zwrotka) – zespół wersów (co najmniej dwóch), swoiście zorganizowanych jako całość, wyodrębniony graficznie i powtórzony w tym samym kształcie co najmniej dwukrotnie. • Rodzaje strof: • dystych – strofa złożona z dwu wersów • tercyna – strofa trzywierszowa • tetrastych – strofa czterowiersz • sekstyna – strofa złożona z sześciu wersów • oktawa – strofa ośmiowierszowa

41. Najważniejsze systemy wierszy Wiersz sylabiczny – pojawił się w okresie renesansu - stała liczba sylab w poszczególnych wersach lub powtarzalny ich układ w wierszach stroficznych - z reguły występują rymy (są one dokładne, żeńskie) - wersy dłuższe niż 8-zgłoskowe zawierają średniówkę - stały akcent na 2.sylabie przed klauzulą i średniówką (paroksytoniczny), - rozmaite układy wersowo-zdaniowe (w klauzuli i w średniówce mogą występować przerzutnie).

42. Najważniejsze systemy wierszy wiersz sylabotoniczny – pojawił się w okresie oświecenia - stała liczba sylab w wersie - stała liczba i rozmieszczenie akcentów - rozwinięta strofika - klauzula i średniówka wypada na ogół w miejscu działu składniowego, przerzutnie są więc wyraziste - rymy mogą być żeńskie lub męskie

43. Najważniejsze systemy wierszy wiersz toniczny – pojawił się w drugiej połowie XIX wieku - stała liczba akcentów głównych, czyli zestrojów akcentowych w wersie (najczęściej 3, rzadziej 6)

44. Najważniejsze systemy wierszy Wiersz wolny – nie tworzy on jednolitego typu o stałych regułach wersyfikacyjnych Cechy wiersza wolnego: • różna liczba sylab w wersach • brak rytmu • układ graficzny zależny od autora • zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję, pisownię wielką litera, podział na strofy