T ÜRKİYE – AB İLİŞKİLERİNDE GELİŞMELER VE UYUM ÇALIŞMALARI

1. T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI TÜRKİYE–AB İLİŞKİLERİNDE GELİŞMELER VE UYUM ÇALIŞMALARI ANKARA, 1 HAZİRAN 2009

2. TÜRKİYE-AB ORTAKLIK İLİŞKİSİ

3. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ: ÖNEMLİ TARİHLER • Ankara Anlaşması (12.9.1963): Ortaklık İlişkisinin Kuruluşu • Katma Protokol (1970): Geçiş Dönemi • Tam Üyeliğe Başvuru: (1987) • Gümrük Birliği’nin Yürürlüğe Girişi: (1 Ocak 1996) • Helsinki Zirvesi (Aralık 1999): Adaylık Statüsü • Kopenhag Zirvesi: (Aralık 2002) • Brüksel Zirvesi (17 Aralık 2004): Katılım Müzakeresi Kararı • AB Komisyonu (29 Haziran 2005) : Taslak Müzakere Çerçevesi • 3 Ekim 2005: Müzakere Çerçevesinin kabulü ve müzakerelerin resmen başlaması

4. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYEN HUKUKİ METİNLER -1 • Ankara Anlaşması (imza: 12 Eylül 1963- Yürürlük: 1 Aralık 1964) • Katma Protokol(imza: 23 Kasım 1970- Yürürlük: 1 Ocak 1973) • 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı(Kabul: 6 Mart 1995- Yürürlük: 1 Ocak 1996)

5. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYEN HUKUKİ METİNLER -2 • Ankara Anlaşması Ortaklık İlişkisini; • 5 yıl sürecek bir Hazırlık Dönemi (Uzatmalarla 10 yıla çıkabilecek) • 12 yıl sürecek bir Geçiş Dönemi (bazı istisnalarla 22 yıla çıkabilecek) • Gümrük Birliği’ne dayalı Son Dönem olarak 3 aşamalı bir süreç olarak öngörmüştür. • Nihai Hedef TAM ÜYELİK • Anlaşmanın Dibacesi: “Türk Halkının yaşam seviyesini iyileştirme çabasına, AET’nin getireceği desteğin, ileride Türkiye’nin Topluluğa katılmasını kolaylaştıracağı...” • Anlaşmanın 28’nci maddesi: “Anlaşmanın işleyişi Topluluğu kuran Antlaşmadan doğan yükümlülüklerin tümünün Türkiye tarafından üstlenebileceğini gösterdiğinde, Akit taraflar, Türkiye’nin Topluluğa katılması olanağını inceler”

6. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYEN HUKUKİ METİNLER-3 • Katma Protokol • Ortaklık sürecinin ikinci aşaması olan Geçiş Dönemine ilişkin şartları belirleyen Protokol’ün ticari hükümleri 1 Eylül 1971 tarihinde, diğer hükümleri 1.1.1973 tarihinde yürürlüğe konulmuştur. • Böylece, Türkiye tek taraflı olarak 1971 yılı itibariyle bazı istisnalar dışında sanayi ürünlerinde AB pazarına gümrüksüz giriş imkanı elde etmiştir. • KP 35’nci madde çerçevesinde Topluluk, 1973 yılından başlamak ve yıllar içerisinde genişletmek suretiyle uyguladığı tercihli rejim kapsamında hemen hemen bütün tarım ürünlerinde Türkiye’ye ad-valorem vergi muafiyeti, bazı seçilmiş ürünlerde ise tarife kontenjanları çerçevesinde gümrük vergisi muafiyeti, spesifik vergi muafiyeti ya da indirimi şeklinde ticari kolaylık sağlamıştır (örneğin; tütün, kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ve pamuk)

7. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEYEN HUKUKİ METİNLER-4 • GÜMRÜK BİRLİĞİ KARARI (1/95 SAYILI ORTAKLIK KONSEYİ KARARI) • Katma Protokol’de öngörülen geçiş dönemi sona ermiş ve Gümrük Birliği’ne dayalı “Son Dönem”e geçilmiştir. • 1/95 sayılı OKK ile Gümrük Birliği’ne ilişkin şartlar belirlenmiştir. • 1/95 sayılı OKK 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe girmiş böylece taraflar arasında Gümrük Birliği fiilen tesis edilmiştir.

8. Türkiye-AB Gümrük Birliği

9. Gümrük vergileri & eş etkili vergilerin kaldırılması • Miktar kısıtlamalarının kaldırılması • Rekabet Kuralları • (Devlet Yardımları, Devlet Tekelleri) - Fİkri& Sınail Mülkiyet Hakları • Vergilendirme GÜMRÜK BİRLİĞİ KARARI (1/95 SAYILI OKK) Malların serbest dolaşım (TR&AB) Ortak Ticaret Politikası Mevzuatın Yakınlaştırılması Teknik Düzenlemeler -OGT • İthalatta Ortak Kurallar • İhracatta Ortak Kurallar • AB’nin Tercihli Rejimleri • Menşe Kuralları • Standartlar ve Teknik Mevzuat Uyum • (StandardizasyonMetroloji ve kalibrasyon, kalite, akreditasyon, sertfikasyon) Diğer Hükümler :Kurumsal Hükümler, Danışma ve Karar Alma Mekanizmaları, Anlaşmazlıkların Halli

10. TÜRKİYE-AB GÜMRÜK BİRLİĞİ’NİN KAPSAMI • Gümrük Birliği esas olarak sanayi malları için uygulanmaktadır • İşlenmiş tarım ürünleri sanayi payları itibariyle Gümrük Birliği kapsamındadır • Tarım ürünleri (Roma Antlaşması II sayılı Ek) 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı (OKK) kapsamında yer almamaktadır ve Gümrük Birliği’ne dahil değildir. Taraflar arasındaki tercihli ticaret 1/98 sayılı OKK kapsamında yürütülmektedir. • AKÇT ürünleri Gümrük Birliği kapsamı dışındadır; taraflar arasındaki tercihli ticaret STA kapsamında yürütülmektedir. • Hizmet ticareti ve kamu alımları Gümrük Birliği kapsamında değildir

11. GÜMRÜK BİRLİĞİ KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYUM - 1 • 1 Ocak 1996 itibariyle: • AKÇT (kömür ve çelik) ürünleri hariçtüm sanayi ürünlerindetaraflar arasında ithalatta uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergiler kaldırılmıştır. • İşlenmiş tarım ürünlerinde taraflar arasındaki ithalatta ad-valorem vergi muafiyeti uygulanmaya başlanmıştır. • Taraflar arasındaki ticarette uygulanan miktar kısıtlamalarına son verilmiştir. • Üçüncü ülkelerden yapılan ithalatta Ortak Gümrük Tarifesi uygulanmaya başlanmıştır (otomobil, mobilya, deri eşya, seramik ve porselen eşya gibi hassas ürünlerde 1 Ocak 2001 itibariyle uyum sağlanmıştır), • Belirli üçüncü ülkelerden yapılan tekstil ve konfeksiyon ürünleri ithalatında 2005 yılına kadar kota ve gözetim uygulanmayabaşlanmıştır.

12. GÜMRÜK BİRLİĞİ KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYUM - 2 • Ticarette teknik engellerin kaldırılması amacıyla, standartların ve 2/97 sayılı OKK ekinde yer alan Topluluk teknik mevzuatının uyumlaştırılmasında önemli mesafe kaydedilmiştir. (Uyumlaştırma çalışmaları standartlar konusunda %80’nin üzerinde, teknik mevzuat alanında ise %60’ın üzerinde tamamlanmıştır). • Topluluğun üçüncü ülkelerle yaptığı serbest ticaret anlaşmaları ile az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere karşı uygulamakta olduğu Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi ve diğer otonom rejimler kapsamındaki tavizler üstlenilmeye başlanmıştır.

13. GÜMRÜK BİRLİĞİ KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYUM - 3 • Topluluğun serbest ticaret anlaşmalarının (STA) üstlenilmesi bağlamında; Bugüne kadar 22 adet STA imzalanmış, bunlardan 10’u ilgili ülkelerin AB’ye katılımı ile birlikte yürürlükten kaldırılmıştır. • Türkiye otonom rejimler çerçevesinde, 2006 yılında, Gümrük Birliği kapsamına giren ürünler itibarıyla Topluluk Genelleştirilmiş Tercihler Sistemine uyumu tamamlamıştır. • Ayrıca, otonom rejim kapsamında Bosna-Hersek’e (daha sonra bu karşılıklılık ilkesi çerçevesinde STA’ya dönüştürülmüştür) ve Kosova’ya tek taraflı taviz sağlanmıştır.

14. GÜMRÜK BİRLİĞİ KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYUM - 4 • Topluluk Gümrük Kodu'nu oluşturan Konsey Yönetmeliği ve bu Yönetmeliğin uygulama hükümlerini belirleyen diğer Yönetmelikler uyumlaştırılarak 1 Ocak 1996 itibarıyla yürürlüğe konulmuştur. • Fikri, ticari ve sınai mülkiyet haklarının korunmasına yönelik olarak gerçekleştirilen uyum çalışmaları kapsamında; • Rekabet Kanunu yürürlüğe konulmuş ve Rekabet Kurumu oluşturulmuştur. • Patent, sınai tasarımlar, coğrafi işaretler ve markaların korunması alanlarında düzenlemeler yapılmıştır. Bu alandaki uluslararası konvansiyonlara katılım sağlanmıştır. • Tüketici Haklarının Korunması Yasası yürürlüğe konulmuştur.

15. GÜMRÜK BİRLİĞİ KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN UYUM -5 • Adil bir rekabet ortamının oluşturulması ve devlet tekellerinin kaldırılmasına yönelik uyum çalışmaları kapsamında; • Devlet tekellerinin özelleştirilmesine hız verilmiş ve adil bir piyasa düzeninin oluşturulması amacıyla üst kurullar oluşturulmuştur. • Devlet yardımlarının AB kurallarına göre verilmesine yönelik mevzuat uyumuna ve bu kapsamda Devlet Yardımlarını İzleme ve Denetleme Otoritesinin kurulması çalışmalarına başlanmıştır.

16. DANIŞMA VE KARAR ALMA MEKANİZMALARI • Danışma ve karar alma mekanizmaları bağlamında; • Avrupa Komisyonunca Gümrük Birliği’nin işleyişi ile doğrudan ilgili alanlarda yeni bir mevzuat hazırlandığında ve bu mevzuat hakkında üye devletlerin uzmanlarına danışıldığında, gayri-resmi olarak Türk uzmanlarına da danışılması, • Avrupa Komisyonu’nun, söz konusu mevzuatla ilgili önerisini AB Konseyi’ne sunarken Türkiye'ye de örneklerini göndermesi, • Konseyin kararından önceki dönemde, Tarafların, herhangi birinin talebi üzerine, Gümrük Birliği Ortak Komitesi bünyesinde danışma toplantıları yapılması, • Avrupa Komisyonu’na yetkisini kullanmada yardımcı olan teknik komitelerin çalışmalarına Türk uzmanların da katılımının sağlanması öngörülmüştür.

17. TÜRKİYE-AB ORTAKLIK ORGANLARI ORTAKLIK KOMİTESİ (3/64 sayılı OKK) KARMA PARLAMENTO KOMİSYONU (1/65 sayılı OKK) ORTAKLIK KONSEYİ (Ankara Anlaşması) GÜMRÜK İŞBİRLİĞİ KOMİTESİ (2/69 sayılı OKK) Teknik Mevzuat Çalışma Grubu (1/2004 sayılı GBOK Kararı GÜMRÜK BİRLİĞİ ORTAK KOMİTESİ (1/95 sayılı OKK) Ortak Ticaret Politikası Bilgilendirme Top. (11. GBOK Top.-2001) 8 ALT KOMİTE (3/2000 sayılı OKK) Avrupa Komisyonu Teknik Komiteleri

18. Türkiye-AB İlişkilerinde Son Dönem Gelişmeler

19. Son Dönem Gelişmeler - 1 • AB’nin Türkiye’ye yaklaşımı gerek adaylık (tarama sürecinin geç başlatılması, AB mali yardımlarının orantılı olmayışı vb.) gerekse katılım sürecinde (Müktesebat uyumu+uygulamanın izlenmesi+ geçici veya kalıcı derogasyonlar+Hırvatistan’a tarih verilmesi vb.), diğer aday ülkelerden farklılık arz etmiştir. • AB’nin 2004 yılındaki genişlemesini müteakip Ankara Anlaşması’nı 10 yeni üye ülkeye teşmil eden Uyum Protokolü (Ek Protokol) 29 Temmuz 2005 tarihinde imzalandı ve Türkiye tarafından yapılan bir deklarasyon ile Protokol’ün imzalanmasının “Kıbrıs Cumhuriyeti’ni hiçbir şekilde tanıma anlamına gelmediği” vurgulandı. • AB’nin karşı deklarasyonunda Gümrük Birliği’nin “tüm üye ülkelere” ve “eksiksiz” olarak uygulanması gereğine dikkat çekildi ve bunun için 2006 yılı sonuna kadar süre tanındı.

20. Son Dönem Gelişmeler - 2 • Müzakere Çerçeve Belgesi’nin onaylanması ve AB’ye katılım müzakere sürecinin başlaması (3 Ekim 2005) • Tarama süreci (20 Ekim 2005-13 Ekim 2006) • “Bilim ve araştırma” başlığında müzakerelerin açılıp geçici olarak kapatılması ile katılım müzakerelerinin fiilen başlatılması (12 Haziran 2006) • 2006 İlerleme raporu ve genişleme stratejisi,Komisyon’un Tavsiye Kararı – 8 Başlıkta müzakerelerin askıya alınması(Kasım 2006) • Brüksel Zirvesi (14-15 Aralık 2006) : • Türkiye Uyum Protokolü’nden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirene kadar; • Malların Serbest Dolaşımı, İş kurma Hakkı ve Hizmet Sunum Serbestisi, Mali Hizmetler, Tarım ve Kırsal Kalkınma, Balıkçılık, Ulaştırma Politikası, Gümrük Birliği, Dış İlişkiler • başlıklarında müzakereler açılmayacak ve hiçbir fasılda müzakerelerkapatılmayacaktır.

21. Son Dönem Gelişmeler - 3 • Tam üyelik için gerekli mevzuat uyumlarını gerçekleştirmeye devam etmek üzere, 2007-2013 dönemi için planlanan birincil ve ikincil düzenlemeleri içeren Müktesebat Uyum Programıhazırlandı. (Nisan 2007) • Şubat 2008’de Katılım Ortaklığı Belgesi’nin AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanması sonrasında hazırlanan Ulusal Program 31 Aralık 2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. • 2008 İlerleme Raporu ve Strateji Belgesi: - AB’nin komşu bölgelerindeki istikrara yönelik tehditler dikkate alındığında, genişleme AB’nin stratejik menfaatinedir. - Türkiye’nin AB için stratejik önemi, enerji güvenliği, çatışmaların önlenmesi, Güney Kafkaslarda ve Ortadoğu’da bölgesel güvenliğin tesis alanlarında artmıştır.

22. Son Dönem Gelişmeler - 4 - Türk ekonomisi, yapısal zayıflıkları gidermeye yönelik reformların sürdürülmesi haline orta vadedeBirlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile başetme kapasitesine haiz olacaktır. - Türkiye’nin Ek Protokol’ü eksiksiz ve ayrım gözetmeden uygulaması beklenmektedir. • Gümrük Birliği’nden kaynaklanan bazı önemli yükümlülükler yerine getirilmemiştir. - Ulusal Program’ın kabul edilmesi Türkiye’nin reform sürecini canlandıracağına dair gösterge olması açısından önemlidir. - Gerekli koşulların sağlanması halinde Hırvatistan ile teknik müzakereler 2009’da tamamlanabilecektir. - Batı Balkanlar ile mevcut vize kolaylaştırma anlaşmalarının uygulanması izlenecek ve koşulların sağlanması halinde bu ülkelere vize yükümlülüğü 2009’da kaldırılabilecektir.

23. 1 Malların serbest dolaşımı 2 İşçilerin serbest dolaşımı 3 İş kurma hakkı ve hizmet sunumu serbestisi 4 Sermayenin serbest dolaşımı 5 Kamu alımları 6 Şirketler Hukuku 7 Fikri mülkiyet hukuku 8 Rekabet politikası 9 Mali Hizmetler 10 Bilgi toplumu ve medya 11 Tarım ve kırsal kalkınma 12 Gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı politikası 13 Balıkçılık 14 Ulaştırma 15 Enerji 16 Vergilendirme 17 Ekonomik ve parasal birlik 18 İstatistik 19Sosyal politika ve istihdam 20İşletme ve sanayi politikası 21Trans-Avrupa ağları 22Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu 23Yargı ve temel haklar 24Adalet, özgürlük ve güvenlik 25Bilim ve araştırma 26Eğitim ve kültür 27Çevre 28Tüketicinin ve sağlığın korunması 29Gümrük birliği 30Dış ilişkiler 31Dış politika, güvenlik ve savunma politikası 32Mali kontrol 33 Mali ve bütçesel hükümler 34 Kurumlar 35 Diğer konular Son Dönem Gelişmeler - 5 Müktesebat Başlıkları

24. Son Dönem Gelişmeler - 6 FASILLAR İTİBARİYLE MÜZAKERELERDE SON DURUM ( Haziran 2009)

25. Son Dönem Gelişmeler - 7 • Katılım Müzakerelerinde Ülkemizin ve Hırvatistan’ın Durumu: • 1 fasılda (Bilim ve Araştırma) müzakereler geçici olarak kapatıldı. (Hırvatistan: 7 fasıl) • 8 fasılda (Malların Serbest Dolaşımı, İş kurma Hakkı ve Hizmet Sunum Serbestisi, Mali Hizmetler, Tarım ve Kırsal Kalkınma, Balıkçılık, Ulaştırma Politikası, Gümrük Birliği, Dış İlişkiler)müzakereler askıya alındı. • 9 fasılda (İşletme ve Sanayi Politikası, İstatistik, Mali Kontrol, Tüketici ve Sağlığın Korunması, Trans-Avrupa Şebekeleri, Şirketler Hukuku, Fikri Mülkiyet Hukuku, Sermayenin Serbest Dolaşımı, Bilgi Toplumu ve Medya) müzakereler başladı. (Hırvatistan: 15 fasıl)

26. Gümrük Birliği’nin Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar

27. Gümrük Birliği’nin Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar-1 Türkiye’nin karşılaştığı bazı sorunlar: • Mevzuat hazırlık aşamasında Türkiye’nin görüşüne çoğu zaman başvurulmaması, • Türk uzmanların, sınırlı sayıda Teknik Komite toplantılarına katılımsağlayabilmesi, • STA’ların üstlenilmesinde karşılaşılan sorunların çözümüne yönelik mekanizmaların oluşturulmasında, AB’nin gerekli çabayı göstermemesi,(eşzamanlı müzakere, müzakere pozisyonlarının paylaşımı vb.) • Malların serbest dolaşımı ilkesine aykırı olarak, karayolu taşımacılığında kota uygulanması ve Türk işadamlarına yönelik katı vize uygulamaları, • Türkiye’den yapılan ithalatta tarife dışı engellere başvurulması,

28. Gümrük Birliği’nin Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar-2 AB tarafından dile getirilen bazı sorunlar: • AB’den yapılan ithalatta bazı ürünlere ithal lisansı uygulamasının malların serbest dolaşımına aykırı olduğu, • Türkiye’nin AB’den yapılan ithalatta bazı ürünlere tarife dışı engel uyguladığı, • Devlet yardımları mevzuatının kabul edilmemesi ve bağımsız bir devlet yardımları izleme otoritesinin kurulmaması, • Fikri ve sınai mülkiyet hakları mevzuatının etkin uygulanmadığı, • Alkollü içkilerde pazara giriş sorunları (vergilendirme, karışım içkiler, kontrol belgesi vb.), • GKRY ile doğrudan ticaret

29. Türkiye-AB Ticari İlişkileri

30. TÜRKİYE’NİN İHRACATINDA AB’NİN YERİ (Milyar Dolar) AB'nin Türkiye'nin toplam ihracatı içerisindeki payı 1996 yılında %50 iken bu rakam 2007 yılında %56,3’e yükselmiş, ancak 2008 yılında %48’e gerilemiştir.

31. TÜRKİYE’NİN İTHALATINDA AB’NİN YERİ (Milyar Dolar) 1996-2008 döneminde, AB'nin Türkiye'nin toplam ithalatı içerisindeki payı %53‘ten %37’ye gerilemiştir.

32. AB’NİN İTHALATINDA TÜRKİYE’NİN YERİ 1996-2008 döneminde, Türkiye'nin AB'nin toplam ithalatı içindeki payı %1,7'den %3’e yükselerek 7. sırada yer almıştır.

33. AB’NİN İHRACATINDA TÜRKİYE’NİN YERİ 1996-2008 döneminde, AB'nin toplam ihracatı içerisinde Türkiye'nin payı %2,6'dan %4,1’e yükselerek 5. sırada yer almıştır.

34. AB’NİN DIŞ TİCARETİNDE TÜRKİYE’NİN YERİ (2008) İHRACAT (5.)İTHALAT (7.) ÜLKE Milyar € Pay Milyar € Pay 1- ABD 249.4 %22.5 186.3 %12 2- Ç.H.C. 78.4 %5.9247.6 %15.9 3- RUSYA FED. 105.2 %8 173.3 %11.1 4- İSVİÇRE 97.7 %7.4 80.1 %5.1 5- NORVEÇ 43.7 %3.3 92,0 %5.9 6- JAPONYA 43.8 %3.3 74.8 %4.8 7- TÜRKİYE 54.3 %4.1 45.9 %2.9 8- GÜNEY KORE 25.6 %1.939.4 %2.5 9- BREZİLYA 26.3 %2 35.5 %2.2 10-HİNDİSTAN 31.5 %2.3 29.4 %1.8

35. AB İLE DIŞ TİCARETİMİZİN SEKTÖREL GELİŞİMİ İHRACAT İTHALAT

36. TÜRKİYE'NİN AB’YE İHRACATINDA TEMEL SEKTÖRLER

37. TÜRKİYE'NİN AB’YE İHRACATINDA TEMEL SEKTÖRLER

38. TÜRKİYE'NİN AB’DEN İTHALATINDA TEMEL SEKTÖRLER

39. TÜRKİYE'NİN AB’DEN İTHALATINDA TEMEL SEKTÖRLER

40. T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI Tel : 0312-2047537Faks : 0312-2128838E-posta: cesarm@dtm.gov.tr TEŞEKKÜRLER ANKARA, 1 HAZİRAN 2009