Yaşlanma ve Yaşlılıkta Sık Görülen Fizyolojik Değişiklikler ve Bakımındaki Özellikler

1. Yaşlanma ve Yaşlılıkta Sık Görülen Fizyolojik Değişiklikler ve Bakımındaki Özellikler Doç. Dr. Sevgisun Kapucu HÜ. Hemşirelik Fakültesi

2. Yaşlanma • DSÖ yaşlılığı çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin azalması olarak tanımlamaktadır. • Yaşlanma bireysel farlılıklar göstermekle birlikte genetik, çevresel faktörlerden, yaşam tarzından, kronik hastalıklardan ve fizyolojik başa çıkma yollarını kullanma durumlarından etkilenmektedir.

3. Yaşlı birey • Kronik sorunları olabilen • Homeostazisi kolay bozulabilen • Uzun süreli değişikliklere uyum sağlaması zaman alan • Adaptasyon kapasitesi azalmış • Stres durumunda baş etme kapasitesi yetersiz olabilen bireydir.

4. Deri • Saç ve tırnaklarda yaşa bağlı deride incelme, kuruluk, kabuklaşma, kırışıklıklar ve renk açılması (beyazlaşma), • Güneşe maruz kalan ben ve çillerde sayıca artış ve büyüme görülür (yaşlılık lekeleri), • Cilt altı yağ dokusu azalır karın ve kalçalardaki yağ dokusu ise artar

5. Nedenleri • Subkutan yağ dokusunda azalma • İnterstisyel sıvıda azalma • Kas tonüsünde azalma • Salgı bezlerinin aktivitelerinde azalma • Duyu reseptörlerinde azalmaya bağlı travmalara, aşırı ısıya ve güneş ışınlarına maruz kalmadan korunmada azalma • Terleme ve doğal yağların sekresyonunda azalma

6. Cilt sorunları; • Kuruluk • Kırışıklık • Yatak yarası gelişme riski • Isı regülasyon sorunu • Basınç ülserleri

7. Sık görülen sorun ve hastalıklar • Herpes zoster • Cilt kanseri • Mantar enfeksiyonları • Diğer deri enfeksiyonları • Nasır • Tırnak kalınlaşması • Tırnak kıvrılması

8. Hemşirelik bakımı • Cilt bütünlüğü korunur • Enfeksiyonlardan korunur • Dehidratasyon önlenir • Ödem varsa cilt bakımı ve ödeme yönelik bakım ele alınır • Ayak ve tırnak bakımı • İnkontinans varsa cilt bakımı ve hijyenik bakım verilir

9. Sağlığı destekleyici girişimler • Vitamin D için güneş ışınlarına maruz kalmayı günde 10-15 dakika ile sınırlanması. • Isıya uygun giyinme • İç ortamın ısısını güvenli seviyede sürdürme • Küvet banyo yerine duş şeklinde banyo yapılması • Cildi mineral yağı ya da petrolyum içeren losyonlarla nemlendirmesi.

10. Kas iskelet sistemi: • Boyda kısalma postürde öne eğilme • Kemik kütlesinde azalma ve mineral kaybı

11. Nedenleri • Kemik dansite kaybı • Kas gücü ve büyüklüğünde kayıp • Eklem kıkırdağının dejenere olması

12. Sorunlar • Çabuk yorulma • Kırık riski • Denge, yürüme sorunları • Atrofi ve artroz sorunu • Osteoartrit • Skolyoz • Osteopeni • Osteoporoz • Dejeneratifartrit

13. Hemşirelik bakımı • Besinlerle yeterince kalsiyum alımı desteklenir • D vitamini alımı, uygun zamanlarda güneşlenme • Kazalardan korunur • Egzersize yönlendirilir

14. Sağlığı destekleyici girişimler • Düzenli egzersiz • Yüksek kalsiyumlu diyet • Fosfor alımının kısıtlanması • Reçete edilirmişse kalsiyum ve vitamin D alımı

15. Kardiyovasküler Sistem: • Myokard ve kan damarlarında sertleşmesi, betaadrenoreseptör tepkide azalma ve kalp hızında otonomik refleks kontrolünde bozulma • Kalbin pompalama gücünde, kardiyak out-put ve ejeksiyon fraksiyonunda azalma

16. Sorunlar • Dolaşım yavaşlaması • Oksijen yetersizliği • Halsizlik, yorgunluk • Değişen durumlara uyumda güçlük • Ödem eğilimi

17. Sık görülen hastalıklar • Ortostatik hipotansiyon • Koroner arter hastalığı • Hipertansiyon

18. Hemşirelik bakımı • Periferik vasküler hastalıkları kontrol altında tutmak, • Hipertansiyonu kontrol altında tutmak, • Kalp hastalıklarını kontrol altında tutmak, • Yaşam biçimi düzenlenmesi (diyet, egzersiz).

19. Sağlığı destekleyici girişimler • Düzenli egzersiz • Sigara içmeden kaçınma • Düşük yağ-düşük tuzlu diyet • Stres azaltma aktivitelerine katılma • Düzenli kan basıncı kontrolü • İlaç uyumu • Kilo kontrolü

20. Solunum Sistemi: • Yaşla birlikte akciğerlerde, torasik kafesde, solunum kaslarında ve solunum merkezinde değişiklikler ve fonksiyonlarında gerileme • Asit- baz regülasyonu bozulabilir, gögüs kafesi esnekliği azalır, postür değişikliği (skolyoz), alveolar membranda kalınlaşma gibi durumlardan dolayı akciğer solunum kapasitesinde azalma olabilir.

21. Ayrıca yaşlılarda silial hareketlerde ve öksürük refleksinde azalmaya bağlı akciğer enfeksiyon riski artabilir.

22. Sorunlar • Enfeksiyon riski-pnömoni • Halsizlik, yorgunluk, • Solunum sıkıntısı (dispne) • Yüzeyel solunum, • Aspirasyon

23. Sık görülen hastalıklar • Pulmoner tüberküloz • KOAH • Pnömoni • Pulmoner trombo-emboli

24. Hemşirelik bakımı • Pnömoni ve influenza aşısı • Solunum egzersizi • Azar azar sık sık beslenme • Aktivite planlaması • Enfeksiyonlardan korunma

25. Renal ve Ürolojik Sistem: • Yaşlanmayla birlikte nefron kaybı, böbrek kitlesinde ve böbreğin idrarı konsantre etme yetisinde azalma görülür. 80’li yaşların sonunda böbrekler %20-30 oranında küçülmekte ve renal kan akımı %50 azalmaktadır • Glomerüler filtrasyon hızı azalır ve protein atımı olur.

26. Genito üriner sisteme ilişkin • Yaşlanmaya bağlı olarak kadınlarda; vajen epitelinde incelme ve kuruluk, uterusda küçülme, östrojen seviyesinde ve perineal adale tonüsünde azalma görülebilir. • Yaşlı erkeklerde ise; testis atrofisi, testeron ve sperm sayısında azalma görülebilir.

27. Sorun ve hastalıklar • Akut ya da kronik böbrek yetmezliği • Erkeklerde prostat • Ödem • Hipertansiyon • Proteinüri

28. Sağlığı destekleyici girişimler • Akşam kafeinli içecekler ve alkol gibi içeceklerin içiminin sınırlandırılması • İdrar yapma için uzun süre beklenmemesi • Üroloji takibi • Kolay manipule edilen kıyafetlerin giyilmesi • Yeterli miktarda sıvı içilmesi • Mesane iritanlarından kaçınılması • Pelvik taban kas egzersizlerinin öğretilmesi

29. Endokrin Sistem: • Yaşlanmayla birlikte troid bezindebir miktaratrofi ve iyot düzeyinde azalma görülmektedir. Bu nedenle yaşlı bireylerde hipotroidizm insidansında artış olmaktadır. • Yaşla birlikte pankreas hormonları etkilenmemekle birlikte insülin direnci gelişebilmektedir, özellikle aşırı kilosu olan diyabete genetik yatkınlığı olan yaşlılarda tip 2 diyabet gelişebilmektedir.

30. Sorun ve hastalıklar • Halsizlik, yorgunluk • Menapoz, antropoz • Glikoz intoleransı • İnsülin direnci • Tip 2 diyabet • Hipo-hipertiroidzm • Hiperparotroidzm

31. Sağlığı destekleyici girişimler • Stres ile baş etme • Eğitim ve danışmanlık • Düzenli sağlık kontrolü

32. Sindirim Sistemi: • Ağızda kuruluk, tükrük salgısında azalma, tat değişiklikleri, tat ve koku reseptör duyarlılığında azalma gibi değişimler yaşlılarda iştahsızlığa ve yetersiz beslenme sorunlarına yol açmaktadır.

33. Ayrıca yaşlılarda ösefagus ve mide yapısındaki değişimler reflü ve mide sorunlarının gelişmesine yol açmaktadır. Yaşlılarda mide motilitesi, volümü, bikarbonat ve müküs sekresyonları azalmaktadır ve buna bağlı intrensek faktör salınım sorunu ile birlikte B12 vit. eksikliği yaşanabilmektedir.

34. Mide motilesinin yanı sıra barsak hareketlerinde yavaşlama olmasıyla yaşlılarda emilim sorunları ve konstipasyon sık görülür.

35. Sorun ve hastalıklar • İştahsızlık • Hazımsızlık • Kırık diş ve protez lezyonları • Yeme alışkanlığında değişme • Emilim güçlüğü • Aspirasyon riski • Malnütrisyon • Atrofik gastrit • Diyare ve konstipasyon • Anemi

36. Sağlığı destekleyici girişimler • Buz parçaları, gargara kullanılması • Her gün diş fırçası ve diş ipi ve kullanılması • Düzenli diş kontrolü • Yemeklerin az az ve sık sık yenilmesi • Yemekten sonra ağır aktivitelerden kaçınılması ve dik oturulması • Antiasit kullanımının kısıtlanması • Yüksek lifli düşük yağlı diyet • Laksatifleri kısıtlanması • Düzenli tuvalete gidilmesi • Yeterli sıvı içilmesi

37. Sinir Sistemi: Yaşa paralel olarak entelletüel kapasitede azalma, bellek zayıflığı, sempatik ve parasempatik fonksiyonlarda azalma görülebilmektedir. Yaşlanma ile birlikte nöron kayıpları olduğu için merkezi ve periferal sinir iletim sorunları yaşanabilmektedir.

38. Sorun ve hastalıklar • Refleks zayıflığı • Kaza, donma ve yanıklara yatkınlık • Uyku sorunları • Aspirasyon riski • Öğrenme güçlüğü • Disoryantasyon • Demans ve Alzheimer • Depresyon • Bunama • Stresle baş etme güçlüğü • Deliryum

39. Sağlığı destekleyici girişimler • Yürüyüş eğitimi • Duyusal uyarıyı arttırmak • Ani konfüzyon durumunda nedeninin aranması • Dinlenme durumundan yavaş yavaş kalkılması

40. Hematopoetik ve Bağışıklık Sistemi: • Yaşlanmayla birlikte kemik iliği ve lenfoid doku fonksiyonu azaldığı içinanemi ya da pıhtılaşma sorunları yaşanabilmektedir. • Bunun yanı sıra yaşlılarda antikor cevabı azalı iken otoantikor cevabı arttığından dolayı otoimmün hastalıklar bu grupta daha sık görülmektedir.

41. Sorun ve hastalıklar • Halsizlik, yorgunluk • Anemi • Enfeksiyona yatkınlık

42. Sağlığı destekleyici girişimler • Aktivite planlaması • Dengeli beslenme • Koruyucu önlemler

43. Duyu Değişiklikleri: Yaşlanma ile birlikte beş duyu organında fonksiyonlarında azalma görülmektedir.

44. Sorun ve hastalıklar • Görme sorunları • Kaza riski • Göz enfeksiyonu • İletişim sorunları • Bağımlılık • Karanlık ve fazla ışığa uyum sorunu • Oryantasyon sorunu

45. Sağlığı destekleyici girişimler • İşitme muayenesi önerilmesi • Dış ortamdaki gürültülerin azaltılması, • Yüz yüze iletişim • Açık bir şekilde ve düşük perdeden konuşulması • Sözel olmayan işaretler kullanılması

46. Hemşirenin yaşlı sağlığına yönelik fonksiyonları • Yaşlı bireye ve bakım veren kişilere eğitim vermek ve danışmanlık yapmak • Sağlığı korumak • Fiziksel değerlendirme yapmak • Öz bakım ve kişisel hijyeni öğretmek • Ev sağlık hizmetlerini organize etmek • Ev ziyaretleri yapmak • Kazaya neden olabilecek durumları değerlendirmek • Beslenme ve egzersiz konusunda eğitim vermek • Hastanın fiziksel kapasitesini arttırmak • Akut sağlık sorunları, kronik hastalıkların değerlendirmesini yapmak • Hemşirelik tanılarına yönelik girişimleri uygulamak

47. Öncelikli bakıma ihtiyacı olan yaşlılar • Yalnız yaşayan • İnkontinansı olan • Demansı ya da depresyonu olan • Sosyal izolasyonda olan • Yakınında akrabaları olmayan • Birden fazla tıbbi sorunu olan • Hareketsiz olan • Yakın zamanda kayıp yaşamış • Hastaneden yeni taburcu olmuş olan • Günlük yaşam aktivitelerini kendileri yerine getiremeyen yaşlıların öncelikli bakıma ihtiyaçları vardır

48. Cilt Bakımı • Derinin kuru olması nedeniyle haftada 1-2 kez yumuşak bir sabun kullanılarak banyo yapılması yeterlidir. • Periferal dolaşımı arttırmak ve yumuşak bir cilt için cilde nemlendirici losyon sürülmelidir. • Banyo sonrası dökülen deri artıkları, giysilerin lifleri ve nemle birleşip özellikle mantar enfeksiyonları için zemin oluşturması nedeniyle meme altı, koltuk altı ve ayak parmak aralarının iyice kurulanması gerekir. • Banyodan sonra cildin lanolin ya da vazelin ile yağlanması ve masaj yapılması önerilir.

49. Saç Bakımı • Yaşlıların saçları incedir ve kolay kırılırlar. Bu nedenle saçların çok sık şampuanlanmaması, alkol içermeyen sabun/şampuan kullanılması gerekir.

50. Ayak bakımı • Yaşlılarda tırnaklar özellikle ayak tırnakları kalın ve serttir. • Sert ve kalınlaşmış tırnaklar yetersiz beslenme ve dolaşım yetersizliğine bağlı olarak da gelişebilir. • Yaşlıların ayakları her gün yıkanmalı, iyice kurulanmalı ve parmak araları, tırnak kenarları ve ayak tabanı incelenmelidir. • Ayak bakımı ılık su ile yapılmalı, nasır ve tırnakların üzerine vazelin sürülerek ılık suda bir süre bekletilmeli, ponza taşı ile ovularak yumuşatılmalı, kesinlikle kesici aletler kullanılmamalıdır.