TIP TARİHİNDE KADIN HEKİMLER

1. Gülsüm ÖNAL TIP TARİHİNDE KADIN HEKİMLER

2. “Tarihe kadın bakış açısından bakmak, toplumsal tarihin derin bir eleştirisini yapmanın yanında aynı zamanda tarihin yeniden yönlendirilmesini öngörür. Bu anlamda, bir alan olmaktan daha ziyade bir yöntem arayışı, bir perspektif ve konumdur…”(F. BERKTAY) Dolayısıyla işimiz sadece kadın kahramanlar aramak değil, “tarihsel kadınları” ve onları birbirine bağlayan köprüyü anlatmak olmalıdır.

3. Tıp ve din iç içedir. ...bir yanda tıbbın anasından söz edilirken, dünyanın diğer yarısında babadan oğula geçen şamanlık... Modern Tıp Öncesi Dönem

4. Kraliçe Şubad (Ur'da M.Ö.3000 )‏ Mentuhetep(M.Ö.2300) Hatşepsut(M.Ö.1500) Kleopatra(M.Ö.100)‏ Kraliçe Hekimler

5. Ebelik zamanla tapınak dışına çıkar, Rahibelerin hakimiyeti azalır, M.Ö.2000 – 3000: Hint-Avrupa kavimleri hakim; Anadolu büyük tanrıçası Kibele'ye patriyarkal toplumun tanrılar tanrısı Zeus'u (veya Jupiter) Girit'te doğurmak “şerefi” verilir. Rahibeler ve Ebeler

6. Hekimler ve Hemşireler • Hygea ve Eskülap; hekimlikten hekim yardımcılığına doğru adım adım...

7. Tıp dinden bağımsızlaşırken kadınlar • Kadınlar mabetlerden çıkarılmakla, tıptan da çıkarılırlar. • Mısır tıbbında dinden bağımsızlaşma; mumyacılık ile anatomi ve cerrahide gelişme, kadınlara kapalı tıp okulları, sadece evde tedavi yapan şifacı ve ebe kadınlar...

8. Hipokratik Okul ve Kadınlar • Eski Yunan'da, Hipokratik okullar ve diğer ünlü okullar kadınlara kapalı: yine sadece evde tedavi yapan şifacı ve ebe kadınlar... • Tek istisna: Agnodice; M.Ö.4.yüzyılda erkek elbiseleri giyip hekimlik icra ettiği için halk mahkemesine çıkarılıp yargılanır.

9. Hipokratik Okul ve Kadınlar Roma tıbbında Hipokratik okulların hegemonyası, kadın sagalar: • Elephantis, Salpe, Sotira(reçeteleri ünlü kadınlar)‏ • Africana(M.S.1.yy.-sara ve kısırlık tedavisi) • Octavia ve Messalina(ev tababeti)‏

10. Cato (M.S.150-230) kadınları düşükçüler diye sıfatlandırır, Tertullian (M.S.150-230) yöntemleriyle alay eder, Galen (M.S.129-201) ise geleneksel tıbbı kocakarı masalları  ve Mısırlı şarlatanlığı  diye nitelendirir. “ ampirikçi, zehirci veya fahişe” Erkek tıbbı" bilgi ve yeni buluşlar, "kadın tıbbı" ise hurafe anlamı kazanmaya başlar. Büyücü sıfatının da verilmesinden sonra sagalar idam edilmeye başlanır. Hipokratik Okul ve Kadınlar

11. Semavi dinler döneminde paganizmin lanetlenmesi kadınlar üzerinden gerçekleştirilir İdam edilen ilk hristiyandan Theodosia, Niceratave Thekla kadın şifacılardır. Semavi Dinler ve Kadınlar

12. Tek istisna: Solerno ve Trotula • İtalya’da Salerno’da kurulan tıp okulu(11.yy) kadınlar bakımından tek istisnadır. Birçok açıdan çağının çok önünde olan okul 13. Yüzyılda ortadan kaybolmasına rağmen burada yazılan tıp kitapları 17-18. Yüzyıla kadar bütün Avrupa’daki tıp eğitiminin ana kaynağını oluşturdu. Salerno tıp okulunun jinekoloji ve obstetri kitabının yazarı ise bir kadındır: Trotula.

13. Modern Kurumsal Tıp ve Kadınlar • İngiltere'de 13. yüzyılda kadınlar Berberler Loncası'na kabul edilirler ancak cerrahlar zaten hekim sayılmamaktadır. • 1421'de Üniversiteler okullu olmayan kadınlara tıbbın yasaklanması için parlamentoya başvurur. • 1518'de Tıp Kolejine verilen imtiyaz beratında "Büyücülük, sihir ve biraz da ilaç kullanarak cüretkârca tedavi yapmaya çalışan ve Tanrı'nın hoşnutsuzluğuna sebep olmaktan başka bir şey yapmayan cahil kadınların" yetkisiz olduklarından bahsedilir. • 1563 yılında çıkarılan bir yasa ile büyücülüğe ölüm cezası getirilir ve binlerce kadın idam edilir. Bu davalarda yargılananların %85'i kadındır.

14. Modern Kurumsal Tıp ve Kadınlar 12.yy.dan 17.yy.a kadar Avrupa’yı kasıp kavuran cadı avlarından: • yeni kapitalist sınıf, • tıp mesleği ile beraber • meslek olarak hukuk doğmuştur. 18. ve 19. yüzyıllarda toplumsal değişiklikler kadın şifacılar için bu sefer fiziki olmayan ama bir o kadar ciddi tehdit oluşturur; artık günümüze uzanan temkinli iklim yaratılmıştır. Önceki yy.ların kadın katliamları belleklerden silinmez.

15. 20. Yüzyıl Ne Vaat Etti? • Elizabeth Blackwell: New York’ta Tıp Okulunu bitirdi. İlk “resmi” kadın hekimdir ve hekim olarak çalışma izni alamaz... • Elizabeth Garrett İngiltere’de tıp okuduğu halde mezuniyet sınavlarına kabul edilmedi ve ancak eczacılık lisansı alarak tıbbi pratik yapabildi.

16. 20. Yüzyıl Ne Vaat Etti? • 1873’de Londra’da Kadınlar için Tıp Okulu kuruldu ancak erkeklerden oluşan Kraliyet Koleji’nden ebe olarak çalışma izni alamadılar. • Kadınların hekim olmaları ve hekimlik yapabilmeleri önündeki yasal engellerin kalkması 20. Yüzyıl başlarına kadar sürdü. • 1970'lere kadar kadınlar için sınırlayıcı kotalar devam etti( %10 ya da 20den fazla olamazlar gb). • 2. dalga kadın hareketi ile kadınların hekimlik yapmasıyla ilgili yazılı ve yazılmamış engeller ortadan kaldırılmaya başlandı ve bu mücadele hala devam ediyor.

17. TÜRKİYE’DE KADIN HEKİM OLMAK

18. İslam öncesi ve sonrası • İslam öncesi Türk kültüründe, kam ya da oyun adı verilen şamanlardan kadın olanlar “kam hatun” diye tanınır, kadın kamların en güçlü şamanlar olduğuna inanılır. • Müslümanlık sonrasında bir yandan eski gelenekler sürerken, öte yandan İslam anlayışına uygun bir hayat benimsenmeye başlanır. Kadınların savaşlarda yaralı askerleri tedavi ettiğine dair rivayetler vardır. Bebü Evd kabilesinden tabibe Zeynep en ünlülerindendir. Tabibeler arasında, Leyla ismiyle bilinen eş-Şifa binti Abdullah. Gibi ruhani tedavi yapanlara da rastlanır.

19. Selçuklu ve Osmanlı • Anadolu'ya yerleşildikten sonra, Selçuklular zamanında Anadolu Bacıları'nın sağlık alanına da katkılarının olabileceği konusunun araştırılması gerekmektedir. • Osmanlılar zamanında, 15.yy.'da "kabile" olarak adlandırılan ebelerden daha farklı görevleri yerine getiren "tabibe" ya da "hekime" adı verilen kadınlar vardır. Eski sarayda Hastalar Dairesi 1798-1799 Maaş defterlerinde: Hastalar Ustası, Hastalar Kethüdası ifadesi, Halife Abdulmecid’i tedavi eden Meryam Kadın, Tabibe Gülbeyaz Hatun

20. Osmanlı'da Kadın Hekimler • Hekimeler, genellikle tek bir hastalığı ya da benzer hastalıkları geleneksel yöntemlerle tedavi ederler: Aşıcı Hatun”, “Keyci Hatun”(dağlama ile tedavi), “Kenhal”(göz tedavisi), “Kırbacı Kadınlar”( ishal tedavisi), “Alazcı Kadın” vb • Bir kurumda eğitildiklerini gösteren ya da ima eden hiçbir belge yoktur; yerine “Ocak” lar • Kadınların kurduğu ve kadınların çalışması yasak olan “darüşşifalar”

21. İlk Kadın Hekimlerimiz • İlk tartışma, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde "Tabibeler" adlı yazı ile 1890 yılında başlar. Bu tartışmalar üzerine Süra-i Devlet meseleyi inceler ve 1898'de de kararını vererek kadınların hekimlik yapamayacaklarını bildirir. • 1908 devriminden sonra, kadın haklarının tartışılması ve savunulması güçlenir, 1915'de Istanbul Darülfununu'na kız öğrenciler alınarak kadınların yüksek öğrenim yapmalarına izin verilir. • 1917 Sıhhıye Meclis-i Umumisi kadınların hekimlik yapmalarında bir sakınca yoktur kararı alır ve karar “Muallim Mecmuası”nda duyurulur. • 1921 yılında, Dr. Safiye Ali Almanya'da tıp eğitimini tamamlayarak ilk kadın hekim olarak tarihimizdeki yerini alır.

22. İlk Kadın Hekimlerimiz • Nihayet, uzun mücadelelerden sonra, 1922 yılında yani tıp mektebinin kuruluşundan yüzyıl kadar sonra, kadınların Darülfünun Tıp Mektebi'ne öğrenci olarak kabul edilmelerine izin verilir ve 10 genç kadın Tıp Fakültesine kaydolarak eğitimlerine başlarlar. • Karşı çıkışlar ve zorluklar bu noktada son bulmaz. İlk kadın hekimlerimizden, Prof. Dr. Kamile Şevki Mutlu'nun ifadesiyle; "...vakia tıbba hazırlayıcı ilk dersler normal geçmişti. Fakat tecessüsler asıl bunu takip eden sömestirlere çevrilmiş bulunuyordu. Çünkü bu sömestirlerde anatomi başlıyordu. Cinsi latifin kadavralarla nasıl temas edebileceklerini, onlardan iğrenmeden, tiksinmeden ve bahusus korkmadan dissectionu nasıl başarabileceklerini görmek için herkes sabırsızlanıyordu..."

23. İlk Kadın Hekimlerimiz • Bu tartışmalar daha uzun yıllar sürmeye devam eder: 1949, Ulus gazetesi … • Kadınların tıp fakültesine girmesinde en önde mücadele edenlerden biri Dr.Müfide Küley'dir. Onun öyküsü, tıp tarihimizde kadın dostu olabilen ve olamayan erkek hocalarımız hakkında da fikir verir: Akil Muhtar Özden “kızların” fakülteye alınmaması için dilekçe verenlerdendir, Besim Ömer Paşa kerhen destekle bulunan, Tevfik Sağlam ise, Küley'i akademik gelişimi için hep destekleyen hocası konumundadır.

24. İlklerimiz Geçen zaman içinde tıpta kadınlar bakımından artık kayıt edebildiğimiz bir çok ilkler yaşanır: ilk kadın cerrahlar, ilk kadın profesör, ilk kadın dekan gb... • TTB Merkez Konseyi ilk kadın başkanımız Dr. Özen AŞUT olup, • 1996'da görevi en uzun süre başkanlığı sürdürecek olan sevgili Dr. Füsun SAYEK'e devretmiştir.

25. Sonuçlar, dersler ve hedefler • Tıpta dikey cinsiyetçilik... • 1987 TUS ile gelen matematik eşitlik zemini?... • Genç kadın tıp öğrencilerinin kendi iradeleri ile mesleği seçmesinin önemi...

26. ‘hiçbir olay tarih için kaybolmaz.’ W.BENJAMİN

27. Kaynaklar1. BERKTAY,F.; Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları 2003, İSTANBUL2. Atabek EM, Görkey Ş. İskenderiye Tıp Mektebi, Başlangıcından Rönesansa Kadar Tıp Tarihi. İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayın No: 219 İstanbul, 1998; 129–135.3.BAŞER;K.H.;Kocakarıİlaçlarıhttp://www.khcbaser.com/turkish/kisisel/makale/kocakari.htm4. M. MİES- Patriarchy and Accumulation on a World Scale, Ajanda 2007Cadılar,Metis Yayınları)5. A.RİCH; Of Women Born, Ajanda 2007Cadılar,Metis Yayınları6. ORTAYLI,N.; Bitirdiğimiz Binyıl ve Tıpta Kadınlar, Hekim Forumu / Kasım - Aralık 1999 - Cilt:17 / Sayı: 137 7. SARI, Nil.;Osmanlı Sağlık Hayatında Kadının Yeri,Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, Sayı:2-3, İstanbul 1996/978. SAYGILIGİL,F.; Osmanlı’da Sağlık Alanında Tedavi Gören ve Tedavi Eden Olarak Kadınlar. Yerli Bir Feminizme Doğru, S;127. Sel Yay. 2001, İSTANBUL9. DÖLEN, E.; Sağlık Alanında Türk Kadını Sempozyum Kitabı,Ed. Nuran YILDIRIM, İstanbul 199810. Doç. Dr. Nüket ÖRNEK BÜKEN -http://www.medimagazin.comS.tr/mm-kadin-olmak-hekim-olmak-kadin-hekim-olmak-uzerine8230-ky-51109.html11. KÖKSAL , S. Ve ARK.; Tıp Eğitimini Seçmede Ailede Hekim Bulunmasının Rolü. Cerrahpaşa Tıp Dergisi 96 Cilt (Sayı): 32 (2)Nisan-Haziran 2001,S;91-96