Prof. dr Dušan Vuksanović, d.i.a. Arhitektonski fakultet, Univerzitet Crne Gore

1. CHERPLAN Mid – Term Transnational Conference Environmental Planning and Management for Enhancement of Cultural Heritage in South-East Europe 17-18 April 2013, Ministry of Culture of Montenegro, Cetinje SANACIJA ZGRADA GRADITELJSKOG NASLJEĐA UZ PRIMJENU ENERGETSKE EFIKASNOSTI - OGRANIČENJA I SPECIFIČNOSTI Prof. dr Dušan Vuksanović, d.i.a. Arhitektonski fakultet, Univerzitet Crne Gore Džordža Vašingtona bb, 81000 Podgorica E-mail: dusan.vuksanovic@gmail.com

2. Uvod • tema: arhitektonski aspekti energetske efikasnosti kod objekata pod zaštitom • tipična namjena vezanaje za kulturu i obrazovanje • osnovne potrebe: • da se prije svega sačuvaju sami objekti i njihovi sadržaji od dalje degradacije i propadanja • da se uslovi za korišćenje objekta podignu na viši nivo i usklade sa važećim mjerilima (EU Direktiva o energetskim karakeristikama zgrada) • Sanacija: obnova kulturnog dobra primjenom više konzervatorskih mjera.

3. Specifičnosti sanacijegraditeljskog nasljeđa pod zaštitom • Aktuelni pristup sanaciji uključuje primjenu principa energetske efikasnosti (EE), uprkos okolnosti da kod ovih objekata nije obavezna primjena mjera EE. (Obaveze o primjeni mjera EE potiču od odgovarajućih zakona i pratećih propisa) • Cilj:Uz očuvanje objekata, njihovih sadržaja i funkcije, uspostaviti model održivosti (smanjena potrošnja energije, odn. emisija CO2, uz povišeni kvalitet boravka) • Uključivanjem principa i mjera EE u sanaciju, ovaj postupak postaje i energetska rehabilitacija objekta

4. Primjena mjera EE – energetska rehabilitacija objekta pod zaštitom • Energetska rehabilitacija započinje provjerom konstruktivnih karakteristika zgrade, a obuhvata i sanaciju svih oštećenja arhitektonske strukture, u prvom redu fasada i krovova. • U kontekstu EE ključne teme su: • toplotna izolacija omotača zgrade (fasade, otvori, krov, zidovi i podovi u kontaktu sa tlom) uz poštovanje konzervatorskih uslova... arhitektonski aspekti • (Efekti primjene TI: smanjenje toplotnih gubitaka, povišen komfor) • sistemi instalacija i opreme za grijanje, hlađenje i ventilaciju

5. Toplotna izolacija i autentičnost arhitekture(konzervatorski uslovi) Standardne(arhitektonske) mjere EE nisu primjenjive kod zaštićenih objekata Kao očigledna argumentacija može poslužiti primjerna slici:moguće kontroverze u slučaju primjene spoljašnje toplotne izolacije (TI) kod fasada istorijskih objekata. Primjena spoljašnje toplotne izolacije kao potencijani konflikt Izvor: Johannes Sima, Federal Office for the Protection of Monuments, Austria

6. Toplotna izolacija i autentičnost arhitekture • Očuvanje autentičnosti upućuje na izvođenje toplotne izolacije sa unutrašnje strane zida, • koje jenepovoljno sa stanovišta građevinske fizike: • problemivezani za difuzijuvodene pare, • problem toplotnih mostova • strogi zahtjevizaštite od požara, • Prateća posljedica: • gubitakkorisnog prostora • Mogućnosti primjene TI koja načelno ne utiče na arhitekturu postoje kod: • plafonskih konstrukcija prema negrijanom tavanu, • kod krovnih konstrukcija, • kod zidova i podova podrumskih etaža

7. Otvori • Imajući u vidu ograničenja i moguće kontroverze kod masivnih fasada, prozori se javljaju kao tehnički i konzervatorski savladljivija zona djelovanja. • Orijentisanost intervencija EE na prozore dodatno je opravdana, zbog (energetski) intenzivnijeg udijela prozora u energetskom ponašanju zgrade, u odnosu na fasadne zidove. Energetsko djelovanje prozora: i toplotni gubici i toplotni dobici

8. Sistemi instalacija • Potrebe za grijanjem prostora • Kao ključni aspekt energetske rehabilitacije u domenu instalacija figuriše sistem grijanja, pri čemu ostaje potreba za povezivanjem sa sistemom kontrolisane (mehaničke) ventilacije. • Potreba za hlađenjem: masivne fasade (djelimično) obezbjeđuju toplotni komfor u ljetnjim uslovima usljed poznatog efekta toplotne inercije (i bez toplotne izolacije). Dodatni učinak se ostvaruje primjenom zaštite od sunca na prozorima (sa spoljašnje strane).

9. Energetska analiza zgrade Bivšeg Engleskog poslanstva na Cetinju (Case Study) Dio projekta "Beautiful Cetinje“: sanacija/rekonstrukcija trideset zgrada u okviru istorijskog jezgra Cetinja Analizarezultata energetskog pregleda prve od zgrada obuhvaćenih ovim projektom (zgrada Bivšeg Engleskog poslanstva koju koristi Muzička akademija).

10. Bivše Englesko poslanstvo: arhitektonska struktura i detalji Zgrada Bivšeg Engleskog poslanstva Zakonom je zaštićena kao spomenik kulture. U svojoj izvornoj funkciji bila je krajem XIX i početkom XX vijeka (1879. - 1916.). Tokom vremena zgrada je imala više namjena u sferi kulture: Biblioteka ("Njegoš"), Centar za kulturu, Likovna galerija, a danas je koristi Muzička akademija.

11. Energetski pregled objekta: Termografija Snimanje omotača je izvršeno pri spoljašnjoj temperaturi od 11 ⁰C (mart, 2011.). Povišeni toplotni gubici: prozori i parapetne niše... očekivani efekti

12. Odabir mjera EE • zamjena fasadne stolarije (vrata i prozora), • toplotna izolacija plafona potkrovlja i pripadajućih dijelova krovne konstrukcije (TI sa unutrašnje strane), • toplotna izolacija parapetnih niša kod fasade (TI sa unutrašnje strane), • zamjena kompletne instalacije grijanja sa kotlovima, • zamjena postojećih sijalica sa žarnom niti fluokompaktnim sijalicama, • energetski menadžment

13. Zamjena fasadne stolarije uz očuvanje autentičnosti • Predviđena je zamjena cjelokupne fasadne stolarije novim vratima i prozorima od čamovine, izrađenim na osnovu odgovarajućih demontiranih uzoraka. • Specifičnost konstrukcije prozora: dvostruki prozor sa veoma širokim razmakom krila – “kutijasti prozor” • Zastakljenje “novih prozora”: • Spoljašnje krilo: 1-struko zastakljenje • Unutrašnje krilo 2-struko zastakljenje (umjesto 1-strukog)

14. Izbor zastakljenja u kontekstu “pasivnih” principa • Doprinos prozora toplotnim dobicima putem “direktnog zahvata” sun.en. • Energetski efikasna solucija za unutrašnje krilo bila bi 2-struko nisko-emisiono staklo – u smislu povećanja solarnih toplotnih dobitaka (spoljašnja strana unutrašnjeg stakla).

15. Bolja toplotna (i zvučna) izolacija – smanjeni toplotni gubici, Pasivni efekti – toplot.dobici: direktan zahvat toplotno-akumulacijski efekti kutijastog prozora ovi prozori imaju značajan potencijal kao staklenici odn. "solarni radijatori“. (Kvantifikacija ovog efekta predmet je posebne analize – EN 13790) Energetski potencijali “kutijastog prozora” - rezime

16. Zaključne teze i napomene • Objekti pod zaštitom - spomenici kulture zahtijevaju složenije postupke i pažljiviji odabir rješenja u primjeni mjera EE u odnosu na “standardne objekte”. • Važno je imati u vidu da na odabir tehničkih rješenja utiču i lokalni klimatski uslovi, orijentacija objekta, režim njegovog korišćenja, itd. • Imajući u vidu da je projekat “Beautiful Cetinje” u početnoj fazi, potrebno je sačekati rezultate monitoringa kao informaciju o nivou ostvarenih efekata u odnosu na projektovane.