Palliatieve sedatie

1. Palliatieve sedatie Nancy Criel De dood in de ziekenkamer (1892) Edvard Münch

2. Wegen naar de dood

3. Medische beslissingen aan het levenseinde

4. Medische beslissingen aan het levenseinde. Afzien van curatief of levensverlengend handelen Pijn- en symptoomcontrole Actieve levensbeëindiging

5. Medische beslissingen aan het levenseinde. 1. Afzien van curatief of levensverlengend handelen • Niet-behandelbeslissingen • Weigering van behandeling

6. Medische beslissingen aan het levenseinde. 2. Pijn- en symptoomcontrole • Pijnbestrijding • Palliatieve sedatie

7. Medische beslissingen aan het levenseinde. 3. Actieve levensbeëindiging • Euthanasie • Hulp bij zelfdoding • Levensbeëindiging zonder verzoek

8. Palliatieve sedatie

9. Palliatieve sedatieterminologie • totale sedatie • terminale sedatie • patiënt? • proces? • gecontroleerde sedatie • sedatie bij het levenseinde • trage euthanasie BT&H,2464,2002

10. Palliatieve sedatieNIET: bewustzijnsdaling bij terminale patiënten als gevolg van de ziekte bewustzijnsdaling als bijwerking van medicatie (opiaten,…) Gebruik neuroleptica bij delier Gebruik slaapmedicatie ‘s nachts FPZV,2011

11. Palliatieve sedatiedefinitie “Het toedienen van sedativa in doseringen en combinaties die vereist zijn om het bewustzijn van de terminale patiënt zoveel te verlagen als nodig om één of meerdere refractaire symptomen op adequate wijze te controleren” Bert Broeckaert, 2000 Ethicus KUL, stuurgroep ethiek FPZV BT&H,246,2002

12. 3 termen 1. Sedativa 2. Terminale patiënt 3. Refractaire symptomen

13. 1. Sedativa Gecommentarieerd Geneesmiddelenrepertorium 2010 6.1 Hypnotica, sedativa, anxiolytica 6.1.1 benzodiazepines: midazolam 6.1.2 middelen verwant aan benzodiazepines Niet: KCL, morfine,… GGR,197,2010

14. 3 termen 1. Sedativa 2. Terminale patiënt 3. Refractaire symptomen

15. 2. Terminale patiënt betrekking hebbende op het levenseinde patiënt die ongeneeslijk ziek is en spoedig zal sterven Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse taal 14de editie

16. 3 termen 1. Sedativa 2. Terminale patiënt 3. Refractaire symptomen

17. 3. Refractaire symptomen PSed Nijmegen,2003

18. Palliatieve sedatiedefinitie “Het toedienen van sedativa in doseringen en combinaties die vereist zijn om het bewustzijn van de terminale patiënt zoveel te verlagen als nodig om één of meerdere refractaire symptomen op adequate wijze te controleren” Bert Broeckaert, 2000 Ethicus KUL, stuurgroep ethiek FPZV BT&H,246,2002 18

19. Palliatieve sedatie • Intentionele vermindering van bewustzijn • doel ≠ diepe slaap • Is extensie van optimale symptoomcontrole • Proportionaliteit ! zoniet: levensverkorting BT&H,246,2002

20. Palliatieve sedatieVoorwaarden optimale palliatieve zorg voorhanden ernstig en anders niet te lenigen lijden prognose beperkt patiënt competent en geïnformeerd of vertegenwoordiger actieve participatie familie en verpleegkundig team acute situatie AIM,132,408,2000

21. Belangrijkste indicaties (terminale) onrust kortademigheid - verstikking convulsies misselijkheid en braken pijn ! opiaat geïnduceerde hyperalgesie PM,23,581,2009

22. Terminale onrustOorzaken (1) • Nierfalen • Leverfalen • Medicatie bv. opiaten • Cerebraal • metastasen • oedeem • hypoxie Pm,6,293,1992

23. Terminale onrustOorzaken (2) • Fysieke ongemakken • pijn, constipatie, dyspnoe, blaasvulling • metabool, infectie • Angst voor het sterven Pm,6,293,1992

24. Belangrijkste indicatiesurgenties Massieve bloeding Verstikking Terminale dyspnoe Pijncrisis PM,23,581,2009

25. Punten van discussie (1) • refractaire symptomen • refractair vs. moeilijk • fysiek • psychologisch-existentieel mentaal uitgeput – moe – angst (unfinished business) • sedatie • tijdelijk, intermittent, continu, oppervlakkig, diep, … BT&H,248,2002

26. Punten van discussie (2) • artificiële voeding en hydratatie • = medisch handelen • meestal reeds zeer beperkte inname

27. Palliatieve sedatie versus euthanasie

28. Palliatieve sedatie vs. euthanasie Knmg,61,2009

29. Palliatieve sedatie vs. euthanasie Knmg,61,2009

30. Palliatieve sedatie vs. euthanasie Knmg,61,2009

31. Zorg voor familie JPSM,28,557,2004BT&H,246,2002

32. Zorg voor familie Schuldgevoelens Wanhoop Fysieke, emotionele uitputting Bezorgd omtrent verder lijden JPSM,37,771,2009BT&H,246,2002

33. Inadequate toepassing sedatie Onvoldoende evaluatie medische, psychologische, spirituele, sociale factoren verantwoordelijk voor lijden Onvoldoende overleg patiënt, familie, teamleden Onvoldoende monitoring symptomen en effect palliatieve sedatie Dosisaanpassing niet i.f.v. effect Gebruik van foute medicatie Onvoldoende zorg naastbestaanden Onvoldoende aandacht medewerkers PM,23,581,2009

34. Existentieel lijden Definitie?“Diep van binnen kwijn ik weg van de pijn” Yasmine American MedicalAssociation Niet aanvaard als indicatie National Hospice & Palliative Care Organization (NHPCO) 2010: Geen consensus! FPZ Vlaanderen 2011: Aanvaard als indicatie JPSM,39,914,2010;AMA,2008

35. … the secret for the care of the patient is caring for the patient. Francis Peabody, 1927 AIM,122,368,1995

36. Orde Geneesheren “Pijnbestrijding is van uitzonderlijk belang voor de patiënt in de laatste levensfase. De medische deontologie heeft altijd het gebruik van geneesmiddelen, zelfs de meest krachtige, aanvaard ondanks de mogelijkheid verwikkelingen te veroorzaken die het overlijden kunnen bespoedigen…” Ordomedic,3/2003