Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II

1. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II Ünite 2 Türkiye Cumhuriyeti’nde Temel Politikaların Ortaya Çıkışı (1923-1938 Dönemi)

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin Şekillenmesi (1923-1938 Dönemi) Yeni Anayasa Rejimi: 1924 Anayasası • Teşkilat-ı Esasiye, TBMM tarafından Milli Mücadele’nin devam ettiği sırada kabul edildi. • Teşkilat-ı Esasiye, yeni kurulacak devletin ana ilkelerini ortaya koymaktaydı. • Cumhuriyetin ilanı ve halifeliğin kaldırılmasının ardından yeni bir Anayasaya ihtiyaç duyuldu. • Bu doğrultuda 20 Nisan 1924’de kabul edilen yeni Anayasa 1960 yılına kadar yürürlükte kaldı.

3. Türkiye Cumhuriyeti’nin Şekillenmesi (1923-1938 Dönemi) • Anayasanın 1. Maddesinde Devletin Cumhuriyet vasfının değiştirilemeyeceği, değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği yer alıyordu. • Meclis, yasama ve yürütme görevini elinde tutuyordu. • Yürütme, hükümet aracılığı ile yerine getiriliyordu. • Yargı millet adına bağımsız mahkemeler tarafından yerine getiriliyordu.

4. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar Eğitim Anlayışı • Mustafa Kemal, milletin haline, ihtiyaçlarına ve çağın gereklerine uygun bir eğitim anlayışından söz ediyordu. • Atatürk yeni nesillerin, «Türkiye’nin istiklaline, kendi benliğine, milli geleneklerine düşman olan bütün unsurlarla mücadele etmek gerektiğini» dile getiriyordu. • Mustafa Kemal, Türk ve İslam milletlerinin, çağın gerisinde kalmasını, eğitim ve öğretimdeki yetersizliklerden kaynaklandığına inanıyordu.

5. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar • Hayatın her döneminde eğitime önem veren Mustafa Kemal, Milli Mücadele’nin devam ettiği dönemde Maarif Kongresini topladı. • 1924 Anayasasında devlet okullarının parasız ve zorunlu olduğu yer alıyordu. • 1924-1925 öğretim yılında ilkokullar 5 yıla indirildi ve karma hale getirildi. • 1973 yılında ilköğretim 8 yıla çıkarıldı. Ancak uygulama 1997-1998 eğitim öğretim yılında zorunlu hale geldi. • Kırsal alanda eğitim son derece yetersizdi. • 2000’li yıllarda zorunlu ilköğretim 12 yıla çıkarıldı.

6. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar • Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey’in döneminde öğretmen eksikliğini gidermek için mücadele verildi. Ancak kendisinin vefatı ve 1929 Ekonomik Bunalımı bu mücadeleyi kesintiye uğrattı. • Saffet Arıkan’ın bakanlığı döneminde, Atatürk’ün direktifi ile Eğitmen Kursları (1936) açıldı. Eğitmen kurslarında, on yılda 8543 öğretmen yetiştirildi ve 6598 okul açıldı. • Bu projenin başarılı olması üzerine köy öğretmen okulları açıldı. Köy Öğretmen Okulları, 1940 yılında açılacak Köy Enstitülerine ilham kaynağı oldu.

7. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar • 1924 yılında ortaokul uygulamasına geçildi. Bu uygulamada orta mektepler, liseler, ilk muallim mektepleri ve köy muallim mektepleri yer alıyordu. • Bu okullarda Türkçe, Tarih, Coğrafya, Yurt Bilgisi, Sosyoloji gibi dersler yer alıyordu. Bu okullarda Cumhuriyet vatandaşlığı bilinci verilmek isteniyordu.MustafaKemal Atatürk «Vatandaş İçin Medeni Bilgiler» kitabının hazırlanmasında doğrudan hizmet etti. Bu okullarda fen ve sosyal derslerin yanında batı dili, resim, müzik, beden eğitimi gibi kültür dersleri de veriliyordu.

8. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar • 1926 yılından itibaren mesleki ve teknik eğitim, Cumhuriyetin öncelikli konuları arasında yer aldı. Ticaret, sanat, din, sağlık, endüstri ve teknik alanlarda açılan okulların hedefi ara eleman ihtiyacına cevap vermekti. • Tevhid-i Tedrisat Kanunun kabul edilmesi ile medreseler kapatıldı. Bunun ardından dini eğitim kurumları açıldı. Bu çerçevede Darülfünun’da İlahiyat Fakültesi ve ülke genelinde 29 İmam ve Hatip okulu açıldı. İlahiyat Fakültesi, 1933 Üniversite Reformu ile İslam Enstitüsüne dönüştü. • Osmanlı Devleti’nden devralınan eğitim kurumu Darülfünun’du. 1932 yılında hazırlanan raporda Darülfünun’da köklü reforma ihtiyaç olduğu ortaya koyuldu.

9. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar • 1933 yılında Darülfünun kapatılarak İstanbul Üniversitesi kuruldu. • İstanbul Üniversitesi, Tıp, Hukuk, Fen ve Edebiyat Fakülteleri ile bunlara bağlı araştırma enstitülerinden meydana geliyordu. • 1936 yılında Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kuruldu. • Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi ile Ziraat ve Tabi İlimler Fakülteleri Ankara Üniversitesi’nin temeli oluşturdu.

10. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar Din Anlayışı • Cumhuriyet döneminde cami ve mescitlerde halkı aydınlatıp yol gösterecek mesajların verilmesine önem verildi. • Bu mesajlar halkın anlayabileceği dilde verilecekti. • Halkın anlayacağı dil kullanılarak muhalefetin önüne geçilecekti. • Mustafa Kemal Atatürk, klasik devlet yapısı ve kurumlarının değişmesine paralel olarak anlayışın da değiştiğini, önceki dönemin belirleyici unsurlarından olan din, ordu, toplum ve idarenin dünya görüşündeki yeni yaklaşımları sürecin başında ortaya koydu.

11. 1923-1938 Dönemini Şekillendiren Sosyal ve Ekonomik Yaklaşımlar İktisadi Hayat Anlayışı • 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında İzmir’de Türkiye İktisat Kongresi toplandı. • Kongrede kabul edilen Misak-ı İktisat ile ekonomik kalkınma sürecinde toplumun üstlenmesi beklenen üretici, yapıcı rol ortaya koyuldu. • Misak-ı İktisatta • Türkiye halkının tahribat yapmadığı, imar ettiği • Türkiye halkının serbest çalışmayı tercih eder tekelciliğe karşı olduğu • Meslek ve sanat erbabı birlikler oluşturarak dayanışma yaptığı • Türk aileleri çocuklarını misak-ı iktisadiye göre yetiştirdiği • Türk halkı, milli hakimiyet esasından vazgeçmediği yer alıyordu

12. Halka Gidiş veya Atatürk’ün Yurt Gezileri • Mustafa Kemal 1923 yılından 1938 yılına kadar yurt içine geziler düzenledi. • Bu geziler Trakya’dan Doğu Anadolu’ya, Karadeniz’den Akdeniz’e tüm yurdu kapsadı. • Bu gezilerle halka düşüncelerini, beklentilerini, çağdaş ve refah içinde yaşamak için yapılması gerekenleri anlattı.

13. Halka Gidiş veya Atatürk’ün Yurt Gezileri • Bu geziler ile; • Devlet yöneticileri ile halkı kaynaştırarak, devlet ile halkın bütünleşmesini sağlamak, • Halkın sıkıntılarını ve beklentilerini yerinde görmek • Halka, yöneticilerin onlarla bir olduğunu göstermek • Geziler sırasında basın yayın organlarına verilen demeçlerle basını bilgilendirmek amaçlandı.

14. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası • Fırka 17 Kasım 1924’de Kazım Karabekir başkanlığında kuruldu. Partide Ali Fuat, Refet, Cafer Tayyar, Rauf, Adnan Adıvar gibi isimler yer alıyordu. • Amaçları iktidar olmak değil, iktidarı denetlemekti. • Her türlü dayatmanın karşısında olduklarının, dini inançlara saygılı olduklarının altını çiziyorlardı. • Parti programında yerinden yönetimin desteklenmesi, liberalizm ve demokratik ilkelerin ön plana çıkması yer alıyordu. • Parti kurulduktan bir süre sonra Doğu Anadolu’da hilafet ve saltanatın geri getirileceği iddiası ile bir isyan çıktı.

15. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler • Diyarbakır, Elazığ, Bitlis, Hakkari, Mardin gibi yerlerde sıkıyönetim kararı alındı. • Hıyanet-i Vataniye Kanununa bir ek yapılarak dini siyasi amaçlar doğrultusunda desteklemek amacıyla cemiyetler kurmak yasaklandı. • 4 Mart 1925 tarihinde Takrir-i Sükun Kanunu ile ülkedeki iç huzuru sağlamak için her türlü yayın, eylem ve kuruluşu yasaklama yetkisi verildi. • 3 Haziran 1925 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.

16. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler Şeyh Sait İsyanı • Şeyh Sait I. Dünya Savaşı’nda Rusların kışkırtması ile isyan etti. • Şeyh Sait 1925 yılında bölge halkının hem dini hem etnik hassasiyetini istismar ederek Türkiye Cumhuriyetine karşı isyan etti. Bu isyanda İngiliz desteği olduğu dönemin basınında yer aldı. • İsyancılar, hükümetin bölge insanlarını katlettiği, yapılan düzenlemelerle dinin elden gittiği yönünde propaganda yaptılar. • 1925 yılında Diyarbakır, Elazığ, Van, Hakkari, Bitlis gibi illerde sıkıyönetim ilan edildi. • İsyan 15 Nisan 1925 tarihinde bastırıldı.

17. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler İzmir Suikastı • Mustafa Kemal ile gerek siyasi fikir ayrılığı içinde olanlar gerek kişisel çekememezlik içinde olanlar siyasi mücadele ile ona engel olamayınca suikast yapmaya karar verdiler. • I. TBMM’de Rize Milletvekili olan Ziya Hurşit, Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmaya karar verdi. Bu olaya İttihatçı kökenli eski milletvekillerinin de destek verdiği sanılmaktadır. • Suikast için Mustafa Kemal’in İzmir’e geleceği 14 Haziran 1926 tarihi seçildi. • Ancak Mustafa Kemal’in geziyi bir gün ertelemesi ve suikastçıları taşıyacak motorcu Şevki’nin olayı haber vermesi üzerine suikastçılar yakalandı. Olaya karışanlar idam cezasına çarptırıldı.

18. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler Takrir-i Sükun Kanunu ve Rejimi • Şeyh Sait İsyanı sırasında çıkarılan kanun 1929 yılına kadar yürürlükte kaldı. • Yasa, hükümete rejime ve inkılaplar aleyhinde her türlü faaliyeti engelleme yetkisi veriyordu. • Bu kanun çerçevesinde sosyal yapı düzenlemeleri uygulamaya geçti.

19. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı • Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’de siyasi hayatta çok partili demokratik ortamın olmasını istiyordu. Hükümetin millet tarafından dolaylı da olsa kontrol edilmesi gerektiğine inanıyordu. • Mustafa Kemal mecliste yer alacak bir muhalefet partisinin, halkın durumunun iyiye gitmesine katkı sağlayabileceğine inanıyordu. • Bu doğrultuda yeni muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası Ali Fethi (Okyar) Bey tarafından kuruldu. • Partinin kurucuları arasında Mustafa Kemal’in kız kardeşi Makbule Hanım ve yakın arkadaşı Nuri Conker’de bulunuyordu.

20. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler • Parti, laikliği ve cumhuriyetin devamlılığını benimsiyordu. • Yerel seçimlerde büyük başarı elde etti ve ara seçimlerde Fethi Bey milletvekili oldu. • Mecliste iktidar ve muhalefet arasında problemler ortaya çıktı. Hükümet muhalefeti irticayı hortlatmakla, muhalefet ise hükümeti kanunsuzluk ve baskıyla suçladı. • Parti yöneticileri 17 Kasım 1930 tarihinde partiyi feshetme kararı aldı.

21. Siyasi İnkılaplara Karşı İlk Tepkiler Menemen-Kubilay Olayı • Manisa’da faaliyet gösterdikten sonra Menemen’de mehdi olduğunu ilan eden Derviş Mehmet, şeriat ilan edeceğini belirterek arkadaşları ile birlikte halkı kendilerine katılmaya zorladı. • 43. Piyade Alayı Kumandanlığında görevli öğretmen yedek subay Mustafa Fehmi (Kubilay) isyancılara engel olmak isterken katledildi. • Kubilay cumhuriyet inkılabının ilk şehidi olmuştur. • 31 Aralık 1930 tarihinde Menemen, Aydın ve Balıkesir’de sıkıyönetim ilan edildi. Yapılan yargılama sonrasında 36 kişi idam edildi.

22. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri • Cumhuriyetin ilanından sonra kültürel alanda bir dizi inkılap yapıldı. • Cumhuriyet yönetimi halkın eğitim seviyesini yükseltmek için pek çok atılımlar yaptı. Bunlardan biri olan Halkevleri ile halkın siyasi, idari ve genel kültürüne katkı sağlamak amaçlandı. • Halkevleri ile Anadolu’nun sahip olduğu tarihi mirası ortaya çıkarmak ve korumak, sanatı geliştirmek ve sanatçıyı korumak, sağlıklı nesiller yetiştirmek ve köy ile kent arasındaki farklılığı gidermek amaçlanıyordu. • Halkevleri dokuz şubeye ayrılıyordu.

23. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri Dil, Edebiyat, Tarih Şubesi • Halkın genel bilgi düzeyini arttırmak amacıyla sohbetler ve konferanslar düzenliyordu. Türk dilinin kullanılmayan kelimelerini, terimlerini, eski masallarını, atasözlerini ortaya çıkarmak ve dergilerde yayınlamak şubenin görevleri arasındaydı. Güzel Sanatlar Şubesi • Müzik, resim, heykel, mimari ve süsleme sanatı gibi alanlarda sanatçıları ve amatörleri toplamak, genç yetenekleri korumak, güzel sanatlar kursu açmak, halkın milli marşları ve şarkıları öğrenmesine yardım etmek şubenin görevleri arasındaydı.

24. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri Temsil Şubesi • Tiyatro sanatına heves ve yeteneği olan kadın ve erkek üyelerden bir temsil grubu oluşturmak, temsiller vermek şubenin görevleri arasındaydı. Spor Şubesi • Türk halkında spor ve beden hareketlerine sevgi ve ilgi uyandırıp, bunları bir kitle hareketi haline getirmek şubenin görevleri arasındaydı. Sosyal Yardım Şubesi • Yardıma muhtaç kimsesiz kadınlar, çocuklar, engelliler, ihtiyarlar ve hastalarla ilgilenmek, kreş, öğrenci yurdu, işçi tedavi yurtları gibi sosyal yardım kurumlarının çalışmalarını hızlandırmak şubenin görevleri arasındaydı.

25. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri Halk Dershaneleri ve Kursları Şubesi • Her türlü okuma-yazma ve yetiştirme hareketlerini sağlamak, okuma-yazma öğretmek, yabancı dil ve fen dersleri vermek, sanat öğretmek ve günlük hayat bilgileri vermek şubenin görevleri arasındaydı. Kütüphane ve Neşriyat Şubesi • Halkevlerinin bulunduğu yerde bir kütüphane ve okuma odası açmak zorunluluğu vardı.

26. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri Müze ve Sergi Şubesi • Çevredeki tarihi eser ve abidelerin korunması konusunda yetkilileri aydınlatmak, halkevinin bulunduğu çevrede müze varsa onu zenginleştirmek, yoksa kurulmasını sağlamak şubenin görevleri arasındaydı. Köycülük Şubesi • Köylülerin sıhhi, medeni, kültürel gelişmesine ve ilerlemesine katkı sağlamak, köylü ile şehirli arasında karşılıklı sevgi ve bağlılık duygusunun kuvvetlenmesine çalışmak, çevre köylere geziler düzenlemek şubenin görevleri arasındaydı.

27. Cumhuriyetin Halka Gidiş Müesseseleri: Halkevleri Türk İnkılabına İdeoloji Gömleği Giydirme Çabası: Kadro Hareketi • Kadrocular, kapitalizm ve sosyalizmi reddederek devletçilik anlayışını benimsiyordu. Ancak onların benimsediği devletçilik Atatürk’ün ve CHF’nin takip ettiği devletçilik ilkesinden farklıydı. Türkiye’nin 1930’lu yıllarda uyguladığı devletçilik, devlet eliyle milli sanayinin ve sermayedarların oluşmasını teşvik etmeyi hedefliyordu. • Kadrocular ise devletçiliği bir ideoloji halinde yürürlüğe koymaktan yanaydı. Devletçilik sürekli bir yönetim biçimi olarak tanımlanmaktaydı. Kadrocuların benimsediği devletçilik sadece ekonomik alanla sınırlı olmayan siyasi, toplumsal ve kültürel hayata damgasını vuracak bir düzendi.

28. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ekonomi Politikaları Ulusal Ekonomiye Geçiş Dönemi (1923-1929) • Türkiye İktisat Kongresinde alınan karar doğrultusunda Türkiye İş Bankası 1924 yılında kuruldu. • Sanayi ve Maadin Bankası 1925 yılında kuruldu. • 1927 yılında Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı. • Cumhuriyetin ilk yıllarında ulusal ekonomiye geçmek için birçok atılım yapıldı. Ancak kamu kaynaklarının yetersiz olması, bir merkez bankasının olmaması, Lozan Antlaşmasına bağlı olarak 1929 yılına kadar gümrük tarifesinin değiştirilememesi gibi nedenlerle ulusal ekonomiye geçmek mümkün olmadı.

29. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ekonomi Politikaları Devletçilik Dönemi (1930-1938) • Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik yapı göz önüne alınarak sosyal, ekonomik önlemler alındı. Yani Devletçilik uygulamaya koyuldu. Bu doğrultuda 1933 yılında Sümerbank kuruldu. • Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1938) uygulamasına geçildi. 1935 yılında Etibank kuruldu. Aynı yıl Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu. Esnaf ve sanatkara kredi vermek amacıyla Halk Bankası 1938 yılında kuruldu.