TIPTA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

1. TIPTA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Nazmi Bilir Prof.Dr. Gül Ergör

2. Tıpta araştırmalar Kesitsel Laboratuvar deneyleri Olgu-Kontrol Kohort Deneysel Epidemiyoloji Biyoistatistik Hayvan Deneyleri Alan Klinik Tanı Testleri

3. Epidemiyoloji • Hastalıkların ve sağlıkla ilgili olayların dağılımı ve nedenlerini inceleyen bilim dalı. • Yer • Zaman • Kişi

4. Epidemiyolojik Araştırma Türleri GÖZLEMSEL • Tanımlayıcı Olgu sunumu/serisi Kesitsel • Analitik Olgu-kontrol Kohort • DENEYSEL • Klinik Deney • Alan Deneyi

5. Kesitsel Araştırmalar(Survey) • Anket • Laboratuvar • Fizik Muayene Örnek Prevelans Evren Büyüklük Seçim

6. KOAH Prevalansı - Kesitsel Araştırmalar • Anket • Laboratuvar • Fizik Muayene Urla ilçesi 35 y üstü N: 11254 n= 567 Prevelans Tabakalı sistematik

7. KONTROL GRUBU OLGU-KONTROL • İçinde her kontrol grubu bulunduran çalışma olgu-kontrol çalışması değildir. • Olgu-kontrolde neden/etken aranır. • Hastalıktan başlar nedene doğru gider. • Retrospektif de yürütülebilir prospektif de.

8. Örnek • Akciğer kanserlerinde TNF alfa ve interlökin-1 düzeylerinin kontrol grubu ile karşılaştırılması

9. OLGU - KONTROL ÇALIŞMASIÇalışmanın başlangıcı Etken + Olgu Etken - Etken + Kontrol Etken-

10. Olgu tanımı • Araştırmaya katılacak olgular homojen olmalıdır. • Aynı tanı yöntemi ile tanı konan • Aynı zaman dilimine ait • İnsidans olguları

11. Kontrol seçimi • Olgularla benzer özellikler (sosyodemografik), taşıyan “sağlam” kişiler. • İncelenen hastalık dışında bir hastalığı olabilir. • Kronik hastalıklar hariç. • Toplum içinden gelmeleri tercih edilir • Hastaneden de seçilebilir.

12. Hastane kontrolunun üstünlükleri • Kolay bulunur, yeterli sayıdadır • Önceki etkilenimlerin farkındadır • Aynı hastanede olması seçime dayalı taraf tutmayı azaltır • Reddetme azalır

13. Hastane kontrolunun kısıtlılıkları • Kontrollar da hasta • Referans hastanelerde daha yakın çevreden gelmiş olabilirler • Araştırılan hipotezle ilişkili bir hastalığı olmamasına dikkat edilmeli

14. NSAI ilaç kullananlarda akciğer kanseri riski Cancer 2003;97:1732–6 NSAI+ Akc ca 1038 NSAI- NSAI + Kontrol 1002 NSAI- OR =0.74 (95% CI, 0.59–0.93)

15. Olgu-Kontrolün Üstünlükleri • Ender hastalıklar • Kronik hastalıklar • Küçük örnek • Daha ucuz • Daha çabuk

16. Olgu-Kontrolün Kısıtlılıkları • Risk doğrudan hesaplanamaz • Ender etkilenimler için uygun değil • Seçime dayalı taraf tutma daha fazla • Etkilenim bilgisi daha az güvenilir

17. Taraf tutma - Bias Araştırmalarda örnek grubunu seçerken, ölçüm yaparken veya uygulanan bir yöntem sırasında yapılabilecek sistematik hatadır.

18. Seçime dayalı- Selection bias • Ölçüme\Gözleme dayalı – Observational bias

19. Karıştırıcı Faktör- Confounding • Bir etkenin sonuç üzerindeki etkisini değiştiren üçüncü bir etkene karıştırıcı etken adı verilir. • Bu faktör etkenle ilişkili olmalı aynı zamanda bağımsız olarak hastalığın oluşmasını etkilemelidir. • Bir ilişkinin olduğundan büyük ya da küçük bulunmasına neden olabilir.

20. Karıştırıcı Faktör - Confounding ETKEN Meslek SONUÇ Akciğer kanseri KARIŞTIRICI ETKEN Sigara

21. İLERİYE YÖNELİK - KOHORT ARAŞTIRMALAR Araştırmanın başlangıcında risk faktörü veya etkene maruziyetin bilindiği ve çalışma gruplarının buna göre belirlendiği izleme çalışmalarıdır. Araştırmanın başında tüm katılımcılar sağlam olmalıdır. KOHORT: Ortak bir özelliği paylaşan belli bir süre izlenen bir grup kişi (aynı yıl doğan, aynı bölgede yaşayan vb.)

22. KOHORT ÇALIŞMASI Çalışmanın başlangıcı Hasta Etken + Sağlam İzlenen Grup Hasta Etken - Sağlam Çalışmanın yönü

23. Uzun zamanda gerçekleştirilir Büyük çalışma gurubu gerektirir Pahalıdır Nadir hastalıkların araştırılmasında verimli değildir İzlemden çıkma geçerliliği azaltır Tanı yöntemlerindeki gelişmeler yanıltıcı sonuçlara neden olabilir Kohort çalışmalarının kısıtlılıkları

24. Kohort çalışmalarının üstünlükleri • Göreli riskin doğrudan hesaplanması • Hastalığın insidansının belirlenebilmesi • Etken ve hastalık arasında açık zamansal ilişki • Nadir etkilenimler için en verimli çalışma • Bir çok etkilenim hakkında bilgi verir • Bir etkilenimin birden çok sonucu hakkında bilgi verir • Taraf tutma en aza iner • Etken sonuç ilişkisi yönünden en güçlü gözlemsel araştırmadır

25. Erken Yaşta Solunum Sistemi Hastalığı ile Aile Büyüklüğü İlişkisi: Yedi Yıllık İzleme Çalışması Kohort: 6 doğumevinde 1988 de doğan, SIDS riski olan bebekler N=1307 1. Anket Doğumdan sonra 4. gün 2. Anket Postnatal 5. Hafta (evde) 1995 Astım Araştırması 7 yaşındaki tüm çocuklar, kayıt birleştirme (N= 863) 3. Anket 85.gün telefonla N=1111 Thorax 1999;54:664-669

26. Girişimsel (Deneysel) Araştırmalar • Alan Çalışmaları • Klinik Çalışmalar I. Kontrollu çalışmalar a. Paralel kontrol Randomize Nonrandomize b. İzleyen kontrol Kendisiyle kontrollu Çaprazlama c. Dış kontrol (geçmişten) II. Kontrolsuz çalışmalar

27. Klinik Deney İki veya daha çok tedavinin insanlar üzerindeki terapötik yararını karşılaştırmak için planlanan deneysel çalışmadır. Bu deneylerin içinde en üstün olanı Randomize Kontrollu Çift KörKlinik Deneydir.

28. Rasgele Yerleştirilmiş Kontrollü Deney - RCT Hastalık Deneysel tedavi İyileşme Uygun hastalar Randomizasyon Hastalık Standart tedavi İyileşme Araştırmanın yönü

29. RandomizasyonRasgele Yerleştirme Çalışmaya katılanların hangi gruba dahil olacaklarının tamamen şansa bağlı olarak belirlenmesidir • Çalışma gruplarının belirlenmesinde taraf tutmayı ortadan kaldırır. • Sonucu etkileyeceği bilinen ve bilinmeyen faktörlerin İki gruba eşit dağılmasını sağlar. Randomizasyon kişilerin uygunluğu ve kabul ettikleri belirlendikten sonra yapılmalıdır

30. Klinik Çalışmanın Kısıtlılıkları • Bazı kişilerin araştırmaya alınmaması sonuçların tüm hastalara genellenmesini engeller • Genellikle sonuca ulaşmak için uzun bir süre gereklidir • Çalışmaya katılan kişi sayısının fazla olması gerekebilir • Maliyet genellikle yüksektir • Etik kaygılar ortaya çıkar • Hastalar tedaviye uyum göstermeyebilir

31. Klinik Çalışmanın Üstünlükleri • Randomizasyon, gruplar arasında prognostik faktörleri dengeler • Başlangıçta hastalarla ilgili ayrıntılı bilgiler toplanabilir • Doz düzeyleri araştırmacı tarafından belirlenebilir • Hastaların kör olması sonuçların değerlendirilmesinde yanılmayı azaltır

32. Kronik Persistan Astımın Salmetrol Tozu ile Tedavisinin Uzun Dönem Kardiyovasküler GüvenliğiÇok merkezli, Randomize, Çift Kör, Plasebo Kontrollü Çalışma >= 12 yaş, orta düzeyde persistan astım, en az 6 ay süreli N=352 Randomizasyon Salmetrol Placebo İlk gün ve 4 hft bir 52 hf boyunca Tedavi sonrası 1,2,7 ve 14.günler CHEST 1999; 115:642-648

33. Alan Deneyi Sigarayı bırakma eğitimi A Sağlık Ocağı Bölgesi Sigara içme prevelansı Sigara içme prevalansı Eğitim yok B Sağlık Ocağı Bölgesi Bir yıl

34. SİSTEMATİK DERLEME META-ANALİZ A çalışması B çalışması C çalışması D çalışması Meta-analiz Aynı konuda yapılan araştırma sonuçlarının kantitatif olarak değerlendirilip özetlenmesi için geliştirilen istatistikyöntemlerdir

35. Meta Analiz veya Sistematik Derleme Çalışmaları • Yazarlar literatür taramasının nasıl yürütüldüğünü belirtmeli • Yayınla ilgili olası taraf tutmalardan kaçınmak için çaba harcanmalı • Çalışmaya alınma ve çıkarılma kriterleri açıkça verilmeli • Çalışmaların kalite skorlaması yapılabilir