Maktu ödemeler , gerçekçi seviyelere yükseltilmiştir.

1. TİSKSOSYAL GÜVENLİKDE YENİ DÖNEM VE İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİSEMİNERİ“14 Aralık 2006, İSTANBUL”SOSYAL GÜVENLİKTE YENİ DÖNEM(geçiş sürecinde genel görünüm)Prof. Dr. Yusuf ALPERUludağ Üniversitesiİktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

2. Sosyal güvenlik, toplumu oluşturan herkesi,bütün hayatı boyunca ilgilendiren en geniş kapsamlı sosyal politika aracıdır. • Diğer sosyal politika tedbirlerinden farklı olarak sosyal güvenlik bütün toplum kesimlerini ilgilendirir • Türkiye, sosyal güvenlikte yeni bir sistemle devam etme konusunda bir tercih yapmıştır. • Sosyal güvenlik reformunun başarıya ulaşması, bütün kesimlerin sürece katılımlarının sağlanması, herkesin ortak çabası ve olumlu katkıları ile mümkündür

3. 1. 5510 Sayılı Kanunun yürürlüğe girmesine 15 gün kala, geçiş süreci ile ilgili alt yapı hazırlıklarının tamamlanamadığı dikkat çekmektedir • 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinin 1.1.2007 olarak belirlenmesi, ancak Kanunların yasalaşma sürecinde yaşanan gecikme, geçiş süreci ile ilgili hazırlıkların tamamlanmasını sağlayacak süreyi kısaltmıştır • Kurum Kanunun 6 ay önce yürürlüğe girmesi, geçiş süreci ile ilgili hazırlıkların yapılması için yeterli olmamış,Kurumsal dönüşüm süreci ile yeni sisteme geçiş çalışmalarının eş zamanlı olarak yürütülmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır • Kurumsal yapının dönüşümü ile ilgili olarak öngörülen 3 yıllık süre, 5510 sayılı Kanun için tanınmamıştır. • Kurumun karar organı yönetim kurulu ancak kasım ayı sonunda oluşturulabilmiştir • Kurumun fiziki yerleşim süreci tamamlanmamıştır • Üç farklı kurumdan gelen yönetim kadrolarını yeni kurumsal yapı içinde konumlandırılması süreci devam etmektedir

4. Geçiş süreci ile ilgili en önemli eksiklik, Kanun hükümlerinin yürürlüğü ile ilgili temel esasları belirleyecek yönetmeliklerin henüz yürürlüğe girmemiş olmasıdır • Yönetmeliklerin gecikmesi, sosyal sigorta hukukunda uygulayıcıların rehberi olarak kabul edilen genelgelerin hazırlanmasını geciktirmiştir • Kurumun özellikle taşra teşkilatı, yeni mevzuat hakkında yeterli bilgiye sahip değildir • Geniş toplum kesimlerinin yeni sistem konusunda bilgilendirilmesi ve sürece katılımlarının sağlanması konusundaki çalışmalara geçilememiştir. Kurum, ilgili kesimleri bilgilendirmek ve uygulama esaslarını açıklamak üzere henüz sahaya çıkamamıştır. • Yeni Kurum açısından bir tür prestij göstergesi olarak kabul edilebilecek İnternet erişim sayfası hayata geçirilememiştir

5. 2. Yeni sistemden en fazla etkilenen kamu kesimi ve kendi adına bağımsız çalışanlar yeni sisteme hazır değil görüntüsü vermektedirler • Yeni sisteme geçişle ilgili çalışmalardan en fazla etkilenecek kesimler, yeni sistem hakkında en az bilgi sahibi olan kesim ve kişiler konumundadır • Kamu, yeni sisteme geçiş konusunda en hazırlıksız kesim görüntüsü vermektedir.Memur sendikaları dahil, kamu kesiminin ilgisi, emekli aylıklarının seviyesinin ne olacağının ötesine geçmemiştir • Yeni sistemden en fazla etkilenecek olan kendi adına bağımsız çalışanlar yeni sistemden habersiz ve sahipsiz kalmışlardır

6. 3.Yeni sisteme geçiş ve uyum sağlama ile ilgili hazırlıklar en fazla işçi ve işveren sendikaları ile özel sektör işverenleri tarafından gerçekleştirilmektedir • Yeni sosyal güvenlik sistemi ile ilgili en fazla yayın, eğitim ve bilgilendirme faaliyeti, yeni sisteme geçişle ilgili olarak en az problemi olan işçi ve işveren sendikaları ile özel sektör işverenleri tarafından gerçekleştirilmiştir. • Özel sektörün ve sendikaların sosyal sigorta kültürü yeni sisteme geçişte önemli bir avantaj yaratmaktadır • Örgütlü toplumun ve sosyal diyalogun geçiş dönemlerinde katkısının ne kadar önemli olabileceği ortaya konulmuştur. • İşçi ve işveren sendikaları, sisteme yönelik değerlendirmelerini, yalnızca kendi kesimleri bakımından değil, diğer kesimler ve sistemin bütünü ile ilgili olarak yapmışlardır • Yeni sistemin hayata geçirilmesi ile ilgili öğrenme maliyeti işverenlere yüklenmiş görünmektedir

7. 4.Yeni sistemin, olumlu yönleri, kamuoyuna iyi anlatılamamış, yeterli kamuoyu desteği sağlanamamıştır • Yeni sistemle ilgili tartışmalar, getirdiği külfetler üzerinde yoğunlaşmış, nimetleri ve olumlu yönleri geri planda kalmıştır. Bazı yeniliklerle ilgili tartışmaların magazinleşmesi önlenememiştir. • Yeni sistemin, geniş toplum kesimlerinin günlük hayatlarını yakından ilgilendiren GSS ile ilgili düzenlemeler anlatılamamıştır • Genel sağlık sigortasının, sosyal devletin en önemli görüntülerinden birini oluşturduğu yeterince vurgulanamamıştır. • Genel sağlık sigortası ile ilgili tartışmalar tasarıda yer verilen ancak değiştirilen “temel sağlık hizmetleri teminat paketi” ipoteğinden kurtarılamamıştır

8. Toplumun tamamının kapsama alınması, sağlanan hizmetlerin kapsamının genişlemesi, devletin prim ödeyerek geniş toplum kesimlerini sisteme dahil etmesi, faydalanma şartlarının kolaylaştığı anlatılamamıştır. • Ölüm aylığı bağlanma şartları kolaylaştırılarak, sosyal sigorta sisteminin yoksullukla mücadele fonksiyonu güçlendirilmiştir • Bağkur’lular ilk defa İKMH ve Analık sigortası kapsamına alınmış, hastalık dahil günlük geçici iş göremezlik ödeneği alma hakkına sahip olmuşlardır

9. Maktu ödemeler, gerçekçi seviyelere yükseltilmiştir. • İsteğe bağlı sigortalılık uygulamasının kapsamı genişletilerek, sistemin esnekleştirilmesi sağlanmıştır • Borçlanma uygulamalarının kapsamı genişletilerek ve sürekli hale getirilerek, geçmiş hizmetlere yönelik haksız borçlanma taleplerinin önü kesilmiştir • Borçlanma uygulaması, adalet duygusunu zedelemeyecek ve sistemden faydalanma konusunda avantajlı gruplar yaratmayacak şekilde sigortacılık ilkelerine uygun olarak düzenlenmiştir • Esnek çalışma şekilleri kapsamında çalışanların sistem içine alınmasına yönelik düzenlemeleryapılmıştır.

10. 5. Sağlık sistemi ile ilgili yapısal problemler ve alt yapı yetersizlikleri GSS’nin hayata geçirilmesi sürecini olumsuz etkileyebilecektir • Nüfusun tümüne hakkaniyete uygun, eşit, koruyucu ve tedavi edici kaliteli sağlık hizmeti sunumunu finanse eden bir sağlık sigortası sistemi • GSS, reformun geniş toplum kesimlerini ilgilendiren ve en kolay savunulabilen yönünü oluşturmaktadır • Sağlık hizmetleri arzındaki yetersizlikler ve bu sektörle ilgili yapısal problemler GSS’nin hayata geçirilmesini güçleştirecektir • Sağlık hizmetlerinde dönüşüm süreci tamamlanamamıştır • Sistemin, maliyet etkin şekilde çalıştırılmasını sağlayacak aile hekimliği müessesesi ve hasta sevk zincirinin kurulamamış olmasının problemleri sisteme yansıyacaktır • Maliyet artışını önlemeye yönelik kısıtlamalar sisteme yönelik güven ve adalet duygusunu zedeleyici etkide bulunabilecektir

11. 6. Kamu çalışanlarına yönelik farklı düzenlemeler, norm ve standart birliğini zedeleyecek özellikler taşımaktadır • SSK ve Bağ-Kur kökenli sigortalılar, yeni sistemin sigortacılık kriterlerine uygun davranmaya zorlanırken, kamu çalışanlarının mevcut haklarını korumaya yönelik düzenlemeler norm ve standart birliğini bozacak etkiler doğurabilecektir (SGDP ile çalışma gibi) • Geçici iş göremezlik halinde aylıkların tam alınmasına ve primlerin kesilmeksizin ödenmesine yönelik düzenlemeler sosyal sigortacılık ilkelerine aykırı düzenlemelerdir • Kamu işyerleri ve işverenlerine yönelik bazı düzenlemeler, sistemin eşitlik ilkesine işleyişini zedeleyici etkiler yapabilecektir. • Aynı kurumsal yapı ve mevzuat kapsamında bulunan sigortalılar arasındaki farklılıkları savunmak mümkün olmayacak, bir yönetilebilirlik problemi ortaya çıkabilecektir

12. 7. Primler ve prime esas kazançlarla ilgili düzenlemeler kamunun istihdam ve personel politikasını değiştirecektir • Kanun kamu personel rejiminin bugünkü işleyişini veri alarak, bu işleyişin sosyal sigorta sistemine getirdiği yükü ortadan kaldırmaya yönelik olarak, primlerin fiyat olma özelliğini güçlendiren düzenlemeler yapmıştır. • Kamuya yönelik düzenlemeler, kamu sektöründe personel istihdam maliyetini yükseltecek, orta ve uzun dönemde kamu istihdamında daralmalar meydana gelebilecektir. • İstihdamın nitelik değiştirmesi, memur statüsünde çalışanların daraltılması söz konusu olabilecektir • Mevcut sistemin, kamu personeline getireceği yükleri karşılamaya yönelik geçici düzenlemelerin devamı mümkün olmayıp, kamu personel rejimine yönelik kalıcı düzenlemeler yapılması kaçınılmaz hale gelecektir

13. 8. Kendi adına bağımsız çalışanlara yönelik düzenlemeler, dışlanmalarına ve ikinci sınıf sigortalı konumuna düşmelerine yol açabilecektir • Kendi adına bağımsız çalışanlar, prime esas kazançlarını kendileri beyan edeceklerdir. • Bağ-Kur uygulaması, beyan usulünde alt sınırdan prim ödeme eğiliminin yüksek olduğunu ortaya koymuştur. • Bağ-Kur’ sigortalılarının gelirlerinin prime esas kazançların altına düşmesi halinde kapsam dışında kalmaları, kayıtdışına kaçmayı yaygınlaştırıcı etki yapabilecektir • Gelir ve aylıkların bağlanması için haklı görülebilecek “borcu olmama kriteri” sağlık hizmetlerinden ve iş göremezlik ödeneklerinden faydalanma konusunda sistemin “eşitlik ilkesine” aykırı sonuçlar doğurabilecektir

14. 9. Farklı çalışan gruplarının aynı sistem altında toplanması, yönetilebilirlik problemi doğurabilecektir • Farklı sosyal güvenlik rejimine sahip olan grupların aynı sistem altında toplanması, norm standart birliği sağlanması bakımından doğru olmakla birlikte, sosyal güvenlik sisteminin mali dengelerini zorlayıcı talepleri artıracaktır • Düşük gelir ve aylıkların zaman içinde eşitlenmesi talepleri artacaktır • Teknolojik alt yapıdaki gelişmelere rağmen, çalışan sigortalılar, aylık alan pasif sigortalılar ve bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri ile ilgili işlemlerin yürütülme ve dönüştürme süreci kolay olmayacaktır • Vatandaşlık numarası sisteminde ortaya çıkacak problemler, sistemin sağlıklı işlemesini etkileyebilecektir (Mernis Projesi)

15. 10. Gelir ve aylıkların artışının enflasyon oranına endekslenmesi, sisteme yönelik müdahale taleplerini artıracaktır • Gelir ve aylıkların artışının yalnızca enflasyon oranına endekslenmesi, zaman içinde sisteme yönelik müdahale taleplerini artıracaktır (mevcut uygulama) • Gelir ve aylıkların yalnızca enflasyon artışı oranında artması, uzun dönemde pasif sigortalıların toplam gelirden aldıkları payın azalması ve nisbi olarak yoksullaşmalarına yol açabilecektir • Yalnızca enflasyon oranına bağlı artışlar, zaman içinde pasif sigortalıların gelir ve aylıkları arasındaki mutlak gelir farkını artıracaktır, adaletsizliklere yol açacaktır

16. 11. Fiili hizmet zammı uygulamasının yeniden ve en kısa zamanda düzenlenmesi gerekir • Sosyal güvenlik mevzuatının hazırlanma sürecindeki zaman darlığı, fiili hizmet zammı uygulamalarının, mevcut yasalardaki şekliyle yeni kanunda yer almasını doğurmuştur • Bu alanda ortaya çıkacak boşlukların, idari ve yargı kararları ile doldurulmaya çalışılması, eşitsizlik ve adaletsizlikleri artırıcı bir sonuç doğurabilecektir • Fiili hizmet zammından doğan prim farklarının işveren tarafından ödenecek olması, kamu ve özel sektör işyerlerinin istihdam politikalarını etkileyecektir • Fiili hizmet zammı uygulamasının, çalışma hayatındaki değişim, yeni çalışma şekilleri, teknolojik gelişmeler, insan sağlığına yönelik yeni faktörler de dikkate alınarak yeniden ve kapsamlı şekilde belirlenmesi bir zorunluluktur

17. 12. Kısa vadeli sigorta kollarının prim oranlarının belirlenmesi ile ilgili esaslar yeniden gözden geçirilmelidir • Kısa vadeli sigorta kolları, İKMH, hastalık ve analık sigortaları ile ilgili parasal ödemelerle ilgili olmasına rağmen, bu sigorta kolunun primlerinin belirlenmesi yalnızca İKMH dikkate alınarak yapılmaktadır • Bütün primlerin işveren tarafından ödenmesi, İKMH bakımından iş yerlerinin hangi tehlike sınıf ve derecesine girdiğinin belirlenmesini önemli hale getirmektedir • İşyerlerindeki çalışma şartlarının değişmesi, teknolojik gelişmeler ve koruyucu önlemlerin artması, tehlike sınıf ve derecelerinin yeniden belirlenmesini zorunlu kılmaktadır • Kısa vadeli sigorta kollarının primlerinin belirlenmesinde, tehlike sınıf ve derecesi kadar, İKMH önleyici tedbirlerin alınması ve bu alanda sağlanan olumlu gelişmeler de dikkate alınmalıdır • Özel sektöre ve işverenlere yönelik en önemli teşvik, maliyet düşürücü düzenlemelerdir

18. 13. İşverenlerin prim yükünün azaltılmasına yönelik talepleri karşılanmamıştır • Prime esas kazançların kapsamının genişlemesi, üst sınırı aşan ödemelerden prim kesilmesinin yanısıra prim oranlarının değişmemesi ve hatta bazı durumlarda artması, işverenlerin sosyal güvenlik reformundan beklentilerinin tersine bir gelişme olmuştur • Devletin prim ödeyerek finansmana katılması doğru olmakla birlikte, bu katılım işveren primlerinde bir azalmaya yol açmamıştır • Prim yükünün artması ve artan uluslar arası rekabet, işverenlerin kayıt dışına yönelmelerini teşvik edici sonuçlar doğurabilir ve reformun kayıtdışı çalışmayı önleme hedefi aksayabilir • Devletin ödediği primlerin, toplam oran üzerinden olması yerine istihdamı teşvik edecek şekilde çalıştırılan kişi sayısına bağlı olarak yeniden düzenlenmesi isabetli olacaktır.

19. 14. Reformun primsiz ödemeler ve sosyal hizmetler ayağındaki boşluk, sosyal sigorta sistemini olumsuz etkileyecektir • Sosyal güvenlik reformu, birbirini bütünleyen ayrı ayaklar üzerine oluşturulmuş, sistemin başarısı bu bütünlüğe bağlanmıştır • Reformun, primsiz ödemelerle ilgili ayağına yönelik çalışmalar, geri planda kalmış bir anlamda askıya alınmıştır. • Primsiz ödemeler ayağındaki belirsizlik, yeşil kartlılar gibi geniş bir toplum kesimini sosyal sigorta sistemine taşıyacağından sistemin mali dengesini zorlayacaktır • Bazı çalışan gruplarına yönelik kazanca bağlı olarak zorunlu sigortalılık kapsamı dışında kalma bu süreci hızlandıracak etkilere sahip olacaktır.

20. 15.Kurum, Kanunun yürürlük sürecinin ilk dönemlerinde uygulamaya yönelik boşluklar bırakmamalıdır • Kanunda ilk defa yer alan kavramların ve ilk defa yapılacak işlemlerin doğru yapılmasına özel bir önem vermeli, uygulama hatalarının Kanunun sistematiği ve kurgusunu bozacak gelişmelere izin vermemelidir • Uygulama sürecinde, uyuşmazlık ve anlaşmazlıkların ortaya çıkmasını ve problemlerin yasal sürece taşınmadan çözülmesini sağlayacak doğru zamanlı tedbirler alınmalıdır

21. SON SÖZ Daha yapılacak çok şey var

22. İLGİ VE SABRINIZ İÇİNTEŞEKKÜRLER