ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ

1. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Prof Dr Müjgan Alikaşifoğlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Adolesan Bilim Dalı

2. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ • Dünyada yaşayan her 5 kişiden biri adolesan çağındadır. • Dünya nufusunun 1.2 milyarını adolesanlar oluşturmaktadır. • Bu nüfusun % 85’i ise gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır.

3. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Adolesanlar fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal, kültürel ve ahlaki gelişimlerini tamamlamak zorunda oldukları bir süreç yaşamaktadırlar.

4. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Adolesan çağının en önemli özelliği mortalite ve morbidite nedenlerinin Erken gebelik, Kazalar ve yaralanmalar Madde bağımlılığı gibi davranışlarla ilgili sorunlar olmasıdır.

5. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ • Her beş dakikada bir 10-19 yaş arası 16 adolesanın yaşamı sona ermektedir. • Erken ölen her 10 erişkinden 7’sinin yaşamı adolesan çağında başlayan davranışlarıyla ilgili nedenlerle sona ermektedir. • Her gün 10-24 yaş arası 6500 genç HIV ile enfekte olmaktadır. • Yeni tanı alan HIV vakalarının yaklaşık yarısını ve cinsel yolla bulaşan hastalık vakalarının ise % 30’unu gençler oluşturmaktadır.

6. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ • Dünyada 300 milyon adolesan sigara içmekte, • Bunların 150 milyonunun sigara ile ilişkili hastalıklar nedeniyle kaybedileceği öngörülmektedir • Sigaraya yeni başlayanların % 50 si erkekler: 16 yıl kızlar: 20 yıl sigara içecek

7. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ • Her yıl 100 000 adolesan intihar ederek yaşamına son vermektedir.

8. HBSC “Health Behavior in School-aged Children” çok uluslu araştırma (43 ülke) • WHO Avrupa Bölgesi • Türk Pediatri Kurumu • Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD, Halk Sağlığı AD ve Biyoistatistik BD. • Boğaziçi Ünv. Eğitim Fakültesi

9. HBSC TÜRKİYE 2006 • 26 il, 165 okul (82 ilkokul, 83 lise), 268 sınıf (180 ilkokul, 88 lise) • 11, 13 ve 15 yaşlarında 5552 (2847 erkek, 2705 kız) öğrenci

10. http://www.euro.who.int/InformationSources/Publications/Catalogue/20080616_1http://www.euro.who.int/InformationSources/Publications/Catalogue/20080616_1

11. Sağlıklı hissetme sıklığı (mükemmel veya iyi): yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 86,8 Kız 84,4 84,4 79,2 78,7 73,7 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

15. Yaşam memnuniyeti skoru, Ortanca değerin üstü (6-10): yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek Kız 78,2 73,3 69,4 63,7 63 60,8 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

17. Son 7 gün içerisinde her gün en az 60 dakika fiziksel etkinlik yapanlar: yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek Kız 29,1 22,3 21,4 16,8 15,7 12,1 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

19. Hafta içi bilgisayar veya oyun aletlerinde oyun oynama sıklığı: ( ≥2 saat/gün) yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 46,9 Kız 31,7 30,4 16,9 16,3 11,3 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

20. Hafta içi kahvaltı etme sıklığı (5 gün/ hafta): yaşa ve cinsiyete göre dağılımı (%) Erkek Kız 67,8 65,3 62,3 60,7 55,5 49,4 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

21. Meyve yeme sıklığı (≥ 1 kez/ gün): yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 44,8 Kız 44,4 42,1 34,5 29,5 25,5 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

22. Sebze yeme sıklığı (≥ 1 kez/ gün): yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 31,8 31,8 Kız 26 24,6 23,8 19,3 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

23. Şeker yeme sıklığı (≥ 1 kez/ gün): yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 36,7 Kız 34,6 25,1 24,3 22,5 22,3 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

24. Şeker içeren kola ya da diğer gazlı içecekleri içme sıklığı (≥ 1 kez/ gün): yaşa ve cinsiyete göre Erkek dağılım (%) 26,4 Kız 21,1 20,9 18,5 17,5 14,8 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

25. Diyet yapma sıklığı: yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 9,2 Kız 5,5 4,3 3,9 2,7 2,5 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

29. Son 12 ay içerisinde en az bir kez yaralanma sıklığı: yaşa ve cinsiyete göre dağılım (%) Erkek 50,2 Kız 46,1 44 40,1 30,3 26,5 11 Yaş 13 Yaş 15 Yaş

30. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Ergenlerin tümünde olmasa da bir kısmında sigara içme, alkol ve diğer maddelerin kullanımı ve güvensiz cinsel ilişki gibi bir çok riskli davranış birlikte görülmektedir.

31. Cerrahpaşa Sağlık Araştırması 2000 • İstanbul, 19 ilçe, 26 lise, 4153 öğrenci • Herhangi bir uyuşturucu madde kullanan öğrenci oranı %2

32. Sigara, Alkol ve Uyuşturucu İlişkisi • Sigara içmeyen öğrencilerde uyuşturucu kullanma oranı ‰ 8 • Her gün sigara içen öğrencilerde uyuşturucu kullanma oranı %7,3 • Alkol kullanmayan öğrencilerde uyuşturucu kullanma oranı %1,1 • En az haftada bir alkol alan öğrencilerde uyuşturucu kullanma oranı %12,9

33. Sigara, Alkol ve Uyuşturucu İlişkisi2000

34. Grubumdaki arkadaşların çoğu “Kafayı bulmak için uyuşturucu alır (HBSC TÜRKİYE 2006)

36. Sigara, Alkol ve Uyuşturucu İlişkisiHBSC TÜRKİYE 2006

37. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Adolesanlar özgün sağlık gereksinimleri olan bireylerdir. Adolesanların bu gereksinimleri onlara özgü sağlık hizmetleri sunulması ile karşılanabilir.

38. ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN SAĞLIK HİZMETLERİ Ergenlerin sağlıklı bir yaşam biçimi geliştirmeleri birincil ve ikincil koruma programlarıyla gerçekleştirilebilir. Dünya sağlık örgütü “ Ergen dostu sağlık merkezleri” önermektedir.

39. Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Ergenlere sunulması gereken sağlık hizmetleri: • Sağlık danışmanlığı • Sağlık taramaları • Aşılama • Erken teşhis ve tedavi

40. Koruyucu hizmet sunulması hedeflenen alanlar • Ebeveyn davranışları ve aile içi ilişkiler • Psikososyal uyum • Kazalar ve yaralanmalar • Beslenme alışkanlıkları, yeme bozuklukları ve şişmanlık • Fiziksel aktivite • Cinsel davranışlar, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve istenmeyen gebelikler

41. Koruyucu hizmet sunulması hedeflenen alanlar • Kan basıncı yüksekliği • Hiperlipidemi • Tütün ürünlerinin kullanımı • Alkol ve diğer maddelerin kullanımı • Depresyon ve intihar • Fiziksel, cinsel ve duygusal istismar • Öğrenme ve okul sorunları • Enfeksiyon hastalıkları

42. Koruyucu hizmet sunulması hedeflenen alanlar Ergene yılda bir kez genel kontrol Ailesine: Erken ergenlik Orta ergenlik Geç ergenlik döneminde olmak üzere en az 3 kez danışmanlık hizmetleri verilmeli

43. Sağlık DanışmanlığıHizmetleri Ebeveynlere: • Ergenin fiziksel, cinsel ve duygusal gelişimi • Ergenlik çağında sık karşılaşılan hastalıklar ve duygusal sorunların belirti ve bulguları • Ergenin sağlıklı gelişimini destekleyen ebeveyn davranışları

44. Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri Ergenlere: • Fiziksel, psikososyal ve cinsel gelişim • Kazalar ve yaralanmaların önlemesi • Sağlıklı beslenme • Sağlıklı kilo kontrolü • Egzersizin yararları

45. Sağlık Danışmanlığı Hizmetleri • Sorumlu cinsel davranışlar • Kondom kullanımı ve cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma • Gebeliklerin önlenmesi • Sigara, alkol ve diğer maddelerin kullanımı konularında gelişim düzeylerine uygun olarak rehberlik hizmeti almalıdırlar.

46. Sağlık Taramaları Kan basıncı yüksekliği • Yıllık genel kontrolleri sırasında tüm ergenlerin kan basınçları ölçülmelidir.

47. Kan basıncı değeri ≥ 90. persantil Normal 1 ay içinde 3 kez kontrol et Yıllık kontrol Ort. değer normal > 95. pers. 90-95. pers Tam bir değerlendirme ve tedavi Şişman ? Diğer ? 6 ay sonra kontrol

48. Sağlık Taramaları Hiperlipidemi taraması: Tüm ergenlere mi uygulanmalı, riskli ergenlere mi uygulanmalı tartışmalı • Ebeveynlerinden birinin kan kolesterol düzeyi > 240 mg/dl ise veya • Adolesanın aile öyküsü bilinmiyorsa veya

49. Sağlık Taramaları • Adolesanda kardiyovasküler hastalık gelişimi açısından -Sigara içme -Diabetes mellitus -Kan basıncı yüksekliği -Şişmanlık birden fazla risk faktörü bulunuyorsa bir kez kan kolesterol düzeyi ölçülmelidir.

50. Total Kolesterol < 170mg/dl ≥ 200mg/dl 170-199 mg/dl 5 yıl sonra tekrarla Lipoprotein analizi Hemen tekrarla Ortalama > 170mg Ortalama < 170 mg Lipoprotein analizi