Środki słownikowe

1. Środki słownikowe

2. Epitet wyraz będący określeniem rzeczownika. Epitetem najczęściej jest przymiotnik (np. czerwone róże), imiesłów (np. zgubione książki), czasami rzeczownik (np. człowiek gigant). Określa właściwości przedmiotu (np. spróchniałe drzewo), informuje o stosunku mówiącego do przedmiotu (np. kochany pies). Zdarza się, że epitet tworzy z rzeczownikiem metaforę. Wówczas mówimy o epitecie metaforycznym (np. gorzkie łzy, uciekające szczęście, kamienny sen).

3. Tylko maluchom nie nudziło się w czasie kazania stale mieli coś do roboty oswajali sterczące z ławek zdechłe parasole z zawistnymi łapkami klękali nad upuszczonym przez babcię futerałem jak szczypawką pokazywali różowy język [...] (Jan Twardowski, O maluchach)

4. Tylko maluchom nie nudziło się w czasie kazania stale mieli coś do roboty oswajali sterczące z ławek zdechłe parasole z zawistnymi łapkami klękali nad upuszczonym przez babcię futerałem jak szczypawką pokazywali różowy język [...] (Jan Twardowski, O maluchach)

5. Porównanie zestawienie dwóch zjawisk, przedmiotów, pojęć, z których jedno służy do opisu drugiego poprzez uwydatnienie podobieństwa, wspólnej cechy. Łącznikami pomiędzy obydwoma członami zwykle są wyrazy: jak, jakoby, niby, niż, jako, na kształt. Zastosowanie porównań ma na celu przybliżenie znaczeń słów, sprowadzenie ich do powszechnie znanego konkretu.

6. Młodzi co biegną gromadą dorośli co chodzą parami starzy przy końcu osobno tylko wciąż serce to samo pracuje jak pszczoła po ciemku szuka miłości w miłości przed śmiercią czystą i wielką (Jan Twardowski, To samo)

7. Młodzi co biegną gromadą dorośli co chodzą parami starzy przy końcu osobno tylko wciąż serce to samo pracuje jak pszczoła po ciemku szuka miłości w miłości przed śmiercią czystą i wielką (Jan Twardowski, To samo)

8. Porównanie homeryckie porównanie bardzo rozbudowane, w którym drugi człon jest rozwiniętym obrazem poetyckim. Tego typu porównanie jest charakterystyczne dla epopei Homera — stąd też jego nazwa.

9. Jako oliwka mała pod wysokim sadem Idzie z ziemi ku górze macierzyńskim szladem, Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc, Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc: Tę jeśli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy, Mdleje za raz, a zbywszy siły przyrodzonej, Upada pod nogami matki ulubionej — Tak ci się mej najmilszej Orszuli dostało: [...] (Jan Kochanowski, Tren V)

10. Jako oliwka mała pod wysokim sadem Idzie z ziemi ku górze macierzyńskim szladem, Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc, Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc: Tę jeśli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy, Mdleje za raz, a zbywszy siły przyrodzonej, Upada pod nogami matki ulubionej — Tak ci się mej najmilszej Orszuli dostało: [...] (Jan Kochanowski, Tren V)

11. Metafora (przenośnia) Ożywienie (animizacja) Uosobienie (personifikacja)

12. Metafora (przenośnia) nietypowe połączenie wyrazów, dzięki któremu przynajmniej jeden z nich uzyskuje nowe znaczenie. Animizacja (ożywienie) przypisywanie przedmiotom, stanom, pojęciom właściwości istot żywych, np. sprytny głaz, las biegnie Personifikacja (Uosobienie) - polega na przypisywaniu przedmiotom, stanom itp. cech ludzkich, np. drzewo wierzy, kamień pomyślał.

13. Smutno mi, Boże! — Dla mnie na zachodzie Rozlałeś tęczę blasków promienistą; Przede mną gasisz w lazurowej wodzie Gwiazdę ognistą... (Juliusz Słowacki, Hymn) Tutaj wierzba koślawa jak zielona kwokapod skrzydła bierze ptactwo, co w jej cieniu ćwierka. Tutaj deszczyk lipcowy, co sfrunął z wysoka, układa modrych kałuż świecące lusterka. J. Filcowski „Tutaj”

14. Smutno mi, Boże! — Dla mnie na zachodzie Rozlałeś tęczę blasków promienistą; Przede mną gasisz w lazurowej wodzie Gwiazdę ognistą... (Juliusz Słowacki, Hymn) Tutaj wierzba koślawa jak zielona kwokapod skrzydła bierze ptactwo, co w jej cieniu ćwierka. Tutaj deszczyk lipcowy, co sfrunął z wysoka, układa modrych kałuż świecące lusterka. J. Filcowski „Tutaj”

15. Te same gwiazdy wyszeptały wieczór jak zwierzenie. Latarnie wyszły z ciemnych bram na ulicę i w powietrzu cicho stanęły. Zmrok łagodnie przemierza przestrzenie. Ogrody opuściły swoje drzewa, szare domki znad rzeki - spłynęły. [...] (Julian Przyboś, Te same gwiazdy)

16. Te same gwiazdy wyszeptały wieczór jak zwierzenie. Latarnie wyszłyz ciemnych bram na ulicę i w powietrzu cicho stanęły. Zmrokłagodnie przemierzaprzestrzenie. Ogrody opuściłyswoje drzewa, szare domki znad rzeki - spłynęły. [...] (Julian Przyboś, Te same gwiazdy)

17. Myszołów nie ma sobie nic do zarzucenia. Skrupuły obce są czarnej panterze. Nie wątpią o słuszności swych czynów piranie. Grzechotnik aprobuje siebie bez zastrzeżeń. [...] (Wisława Szymborska, Pochwała złego o sobie mniemania)

18. Myszołów nie ma sobie nic do zarzucenia. Skrupuły obce są czarnej panterze. Nie wątpią o słuszności swych czynów piranie. Grzechotnik aprobuje siebie bez zastrzeżeń. [...] (Wisława Szymborska, Pochwała złego o sobie mniemania)

19. Tracisz mój czas. To urządzenie zaoszczędzi ci wiele godzin. Ta przebita opona kosztowała mnie godzinę. Zainwestowałem w nią dużo czasu. Nie mam czasu do stracenia. Zaczyna brakować ci czasu. Musisz oszczędzać czas. Odłóż trochę czasu na grę w ping-ponga

20. Paradoks błyskotliwe, pozornie sprzeczne sformułowanie, zawierające głębo­ki sens, np. filozoficzny, moralny.

21. Nie płacz w liście nie pisz że los ciebie kopnął nie ma sytuacji na ziemi bez wyjścia kiedy Bóg drzwi zamyka — to otwiera okno odetchnij popatrz spadają z obłoków małe wielkie nieszczęścia potrzebne do szczęścia a od zwykłych rzeczy naucz się spokoju i zapomnij że jesteś gdy mówisz że kochasz (Jan Twardowski, Kiedy mówisz)

22. Oksymoron forma paradoksu; zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, np. czarny śnieg, żywy trup, gorący lód. Oksymoron ma na celu podkreśle­nie niezwykłości sytuacji, przedmiotu, stanu ducha itp.

23. I mrozem pałam, i ogniami leję [...] Mróz gorejący, a ogień lodowy [...] Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie. (Andrzeja Morsztyna Vaneggiar d'una innamorata) Ogień krzepnie, blask ciemnieje, ma granice Nieskończony. (F. Karpiński, Pieśń o Narodzeniu Pańskim)

24. „wirtualna rzeczywistość", • "ciepłe lody", • "zimne ognie".

25. Kochani ludożercy Nie patrzcie wilkiem na człowieka który pyta o wolne miejsce w przedziale kolejowym. (Tadeusz Różewicz, List do ludożerców)

26. Symbol pojęcie, przedmiot, motyw itp. występujący w dziele literackim, plastycznym, filmowym, muzycznym, którego charakterystyczną cechą jest niejednoznaczność.

27. W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska, Gdzie pawiookie drzemią stawy, Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy Na plamy szarych złomów ciska. [...] Cisza... O liście wiatr nie trąca, A tylko limba próchniejąca Spoczywa obok krzaku róży [...] W krytych załomach, w cichym schronie, Między graniami w słońcu płonie, Zatopion w szum, krzak dzikiej róży... Do ścian się tuli, jakby we śnie, A obok limbę toczą pleśnie, Limbę, zwaloną tchnieniem burzy. (Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach)

28. Alegoria postać, wydarzenie, motyw, który oprócz znaczenia dosłownego ma znaczenie przenośne. W przeciwieństwie do symbolu alegoria jest jednoznaczna, zastępuje określoną myśl, pojęcie. Z alegorią zwykle spotykamy się w przypowieściach i bajkach.

29. Źle zmyślać, źle i prawdę mówić w pańskim dworze. Lew, chcąc wszystkich przeświadczyć o swojej pokorze, Kazał się jawnie ganić. Rzekł lis: „Jesteś winny, Boś zbyt dobry, zbyt łaskaw, zbytnie dobroczynny". Owca widząc, że kontent, gdy liszka ganiła, Rzekła: „Okrutnyś, żarłok, tyran..." — Już nie żyła. (Ignacy Krasicki, Lew pokorny)

30. Ironia sprzeczność między dosłownym znaczeniem słów a ich znaczeniem zamierzonym, niewypowiedzianym wprost. Ironia może służyć ośmieszeniu pewnych cech, osób, zjawisk (w tekstach satyrycznych), może mieć charakter żartu lub być przejawem drwiny

31. Szczęsny! kto będąc mężem znakomitym, Otrzyma order o późnej siwiźnie; Lecz szczęsny dwakroć, kto ma córki przy tym, Bo na cóż? zdadzą się wstążki — mężczyźnie!... (Cyprian Kamil Norwid, Szczęście)

32. Peryfraza (omówienie) zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska, przedmiotu, osoby przez jej rozbudowany opis. Może być stosowana jako wzbogacenie i rozwinięcie tematu. Ignacy Łukasiewicz — wynalazca lampy naftowej, Antarktyda — kraj wiecznych śniegów, Japonia — kraj kwitnącej wiśni.

33. Bo wciąż na jawie widzę i co noc mi się śni, że ta, co nie zginęła, wyrośnie z naszej krwi. (Edward Słoński, Ta, co nie zginęła) Drugi stambulskie oddycha gorycze Lub pije chińskich ziół ciągnione treści. (A. Mickiewicz, Zima w mieście)

34. Eufemizm odmiana peryfrazy — środek stylistyczny polegający na zastąpieniu wyrazu lub grupy wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne, zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym brzmieniu, niechlujny — nieelegancki, z głupi — niemądry.

35. w drugim roku wojny zabili pana od przyrody łobuzy od historii (Zbigniew Herbert, Pan od przyrody)

36. odszedł, zasnął w Panu zamiast umarł; • jesień życia, trzeci wiek zamiast starość • puszysty zamiast gruby • kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu zamiast prostytutka • mija się z prawdą zamiast kłamie, łże • ma lepkie ręce zamiast kradnie • urodzony w niedzielę zamiast leniwy • tam gdzie król piechotą chadza lub ustronne miejsce zamiast ubikacja • pojechać do Rygi zamiast zwymiotować

37. Archaizm wyraz, który wyszedł z użycia, przestarzały w stosunku do współczesnego języka.

38. „Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz jak żywa... Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa„ l sprzęty, i donice rozkwitłego ziela Tak podobne, aż oczom straszno od wesela! [...] l w suknię najróżowszą ciało przyoblekam, Gdy właśnie słychać kroki i do drzwi pukanie... [...] (Bolesław Leśmian, Urszula Kochanowska)

39. Cebula, to ja rozumiem: najnadobniejszy brzuch świata. Sam się aureolami na własną chwałę oplata. W nas — tłuszcze, nerwy, żyły, śluzy i sekretności. l jest nam odmówiony idiotyzm doskonałości. (Wisława Szymborska, Cebula)

40. "Jego nogi - kolumny z białego marmuru, wsparte na szczerozłotych podstawach „cierpię ból srodze”, „morze łez”, „marna marność” (Morsztyn) (Pieśni nad Pieśniami)