Təsnifatda yeri:

1. 5.2 Pambığın unlu şeh və hommoz xəstəlikləri, onlarla mübarizə • Pambığın unlu şehi- Leveillula taurica Arnaud. J. gassypii Zaprometov Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Ascomycota şöbəsi, Euascomycetes sinfi, Erysiphales sırası, Erysiphaceae fəsiləsi, Leveillula cinsi Biolojiqrupu: Biotrof

2. Pambığınhommozu – Xanthomonasmalvacearum (E.F.Sm.) Dowson. Təsərrüfatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

3. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Pambığınhommozuvegetasiyadövrübitkininbütünyerüstüorqanlarındameydanaçıxır. Xəstəliyinənxarakterikəlamətlərindənbiribitkiorqanlarınınyo-luxmasızamanıkitrəninayrılmasıdır. Filqəyarpaqlardaəvvəlcəkiçikhəlqəviyağlıtəhərləkələrəmələgəlir. Sonraləkəirilənir, qovuşurvəfilqələrinəhəmiyyətlibirhis-səsinitutur, onlarınsəthindəyapışqankimibərkmaye-kitrəayrılır, oquruduqda boztəhərpərdəkimigörünür. Yoluxmayerləriqonurlaşır, filqəyarpaqlarquruyurvətökülür. Xəstəlikyarpaqlardakələ-kötürləkəlikşəklindəzühuredir. Əsasgövdəbudaqlardahommozəvvəlcətünd-yaşılləkələrşək-lindəzühuredir, irilənirvəonlarınbütünhəlqəsiniəhatəedir. Xəstəlikçiçəkyanlığındayarpaqlardaolduğukimigedir. Sira-yatlənmişçiçəkyanlığıquruyurvəhommozmeyvəayaqcığınavəqo-zalarayayılır. Qozanınəsasında, qabıqlarınyansəthindəvəyatəpəsindəyağlıtə-hərhəlqəvi, əyriləkələrbaşverir.

7. Yayılması. BuxəstəliyiilkdəfəABŞ-da 1891-ciildəÇ.F.Atkin-sonyarpaqlardakələ-kötürləkələrformasındamüşahidəetmişdir. Sonrakıillərdətədqiqatçıxəstəliyinsimptomlarınıtəsviretmiş, onlarıtəmizkulturayaçıxarmış, lakinsünişəkildəyoluxmaaparabilməmişdir. Buişiisə 1900-1905-ciillərdəE.F.Smithgörmüşvə 1901-ciildəpatogeniPseudomonas malvacearumadlandırmışdır. Ekologiyası. Cücərtilərdəhommozuninkişafintensivliyihavanıntemperaturuvətorpağınrütubətindənasılıdır. 14-220Ctemperaturdabitkilərgüclüsirayətlənir, 26-300Ctemperaturdainkişafoptimal-laşır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Bəziədəbiyyatmənbələrinəgörəbitkiləringövdələrininhommozlayoluxmasındaməhsuldarlıq 60%-əqədər, bəzənisədahaçoxaşağıdüşür. Lifinuzunluğu 8-25%, mütləqsıxlıq 1,5-2 dəfəaşağıdüşür. Mübarizətədbirləri. Pambığınsortlarıiçərisindəhommozaqarşıimmunlaryoxdur. Toxumlarınsəpinqabağıdərmanlanmasıvacibtədbirlərdəndir.

8. 5.3 Pambıq liflərinin xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas prinsipləri • Qoza və liflərin xəstəlikləri

9. Çəhrayı çürümə. Müxtəlif yetkinliyə malik olan qozalarda meydana çıxır. Qozaların ağzında əvvəlcə tünd yaşıl ləkələr, 7-8 gün bundan sonra isə çəhrayı, asanlıqla tozlanan örtük əmələ gəlir. Bu örtük xəstəliyi törədən Trichothecium roseum Fr. göbələyin mitsel və qeyri cinsi çoxalma sporlarından ibarətdir. Konidilər armudşə-killi, qeyri bərabəryanlı, rəngsiz, bir arakəsməli, ölçüləri 12-18 x 8-10 mkm-dir. Göbələk qozanın daxilinə keçir, lifin çürüməsinə səbəb olur, nəticədə lif tozaoxşar kütləyə çevrilir. Çəhrayı çürümə ilə yoluxmuş qozalar ya tamamilə açılmır, ya da yüngülcə açılır, çox vaxt isə quruduqdan sonra tökülürlər. Boz çürümə. Bu xəstəlik qozaların ağzının səthi yaş çürüməsi başlayır. Xəstəliyin törədicisi Botrytis cinerea Fr. göbələyidir. Boz çürümənin inkişafı adətən çox rütubətli şəraitdə gedir. Bundan başqa pambığın qoza və liflərində niqrosporioz, fuzarioz, aspergil-liyoz və s. çürümələrə də rast gəlinir.

11. 5.4 Günəbaxan bitkisinin əsas xəstəlikləri, onlarla mübarizə • Günəbaxanınyalançıunluşehi – Plasmoparahalstedii(Farl.) Berl. Et de Toni. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Peronosporalessırası, Peronosporaceaefəsiləsi, Plasmoparacinsi Sinonimi: PlasmoparahelianthiNovot. Biolojiqrupu: Biotrof

12. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Plasmoparahelianthigöbələyinininkişaftsiklindəanamorfvəteleomorfinkişafmərhələlərimövcuddur. Patogenanamorfmərhələdəarakəsməsizmitsel, çoxlusaydahərəkətliikiqamçılızoosporlarəmələgətirir. Zoosporlarzoosporangilərdəformalaşırlar. Teleomorf (cinsi) mərhələdəxəstəliktörədicioosporlarıformalaşdırır. Xəstəlikgünəbaxanınerkəninkişafmərhələlərindəmeydanaçıxır. Sirayətlənənbitkilərzəifinkişafetmişköksisteminəmalikolur, cırtdangörkəmialır, buğumaralarıhədsizyaxınlaşır, yarpaqlarınalttərəfindəgöbələyinağspormərhələsiəmələgəlir. Bəzən bitkinin çiçəkləmə dövrü spormərhələsi ayrı-ayrı gövdələrdə səpələnmiş tünd-yaşıl ləkələr formasında da meydana çıxa bilir. Beləörtükyarpaqvəyasəbətlərdəəmələgələbilir. Yoluxmuştoxumanındaxilindəgöbələkendofit, rəngsizvəyaaçıq-sarımitseləmələgətirir.

17. a- yoluxmuş günəbaxankökü; • b-sporangidaşıyan • a- günəbaxanın yoluxmuş yarpağı; b-sporangidaşıyan

18. a- sporangidaşıyanda qaustoriya; b, c – sporangidaşıyanın xarakterik budaqlanması; d- sporangidaşıyanın sonuncu budaqları; • e- zoosporangilər; j-iri qalın divarlı hüceyrələr;

19. a- zoosporangidən zoosporun çıxışı; b- zoosporangidən formalaşmamış plazma kütləsinin çıxışı; v- zooporangi aşağı temperaturun təsirindən sonra; q-zoosporangi zoospor çıxışından əvvəl; d- zooporangiyə yüksək temperaturun təsiri

20. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

22. MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ

23. Günəbaxanın pası – Puccinia helianthi Schwein • Təsnifatda yeri: • Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Urediniomycetes sinfi, Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi • Biolojiqrupu: • Biotrof

24. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Pucciniahelianthigünəbaxandataminkişaftsiklinəmalikolantəksahiblinövdür. Lakinbəzimənbələrdə göstərirlər ki, patogenpıtraq (Xanthium strumarium) bitkisinidəyoluxur, buisəəlavəinfeksiyamənbəyidir. Yazdagünəbaxanınyerətökülmüştoxumlarındanalınanbitkilərinvəyacücərtilərinyarpaqlarınınüsttərəfindəspermaqonilərinkişafedir, buradakiçiksporlar-spermasiyalarformalaşır. Onlarmayalanmafunksiyasınıyerinəyetirirlər. Eləburadayarpaqlarınalttərəfindəetsietsisporlarlaəmələgəlir. Etsisporlarınölçüləri 15-27 x 13-25 mkmhəddindədir. Etsisporlarlagünəbaxanyoluxduqdansonraondauredinosporkütləsiiləuredinoyastıcıqlarmeydanaçıxırki, uredinosporlarınölçüləri 23-34 x 17-26 mkm-dir. Uredinomərhələdəgöbələkbirneçəgenerasiyaəmələgətirir. Buisəinfeksiyanınkütləvişəkildətoplanmasınıtəminedir.

29. Yayılması. Günəbaxandapasxəstəliyininarealıbitkininarealıiləüst-üstədüşür, yənipatogenbitkininbecərilmərayonlarındayayılmışdır.RusiyanınOrtaVolqaboyu, ŞimaliQafqazvəMərkəziQaratorpaqzonalarında, habeləUkraynavəMoldovanınbirçoxrayonlarındaxəstəlikdahagüclüinkişafabaşlamışdır. Ekologiyası. Havanınyüksəktemperaturuvəqısamüddətlinəmlikgünəbaxandaxəstəliyinintensivəmələgəlməsinəsəbəbolur. 18-200Ctemperaturhəddiyeniuredinogenerasiyalarınintensivəmələgəlməsinəstimuləedicitəsiredir. İstihavauredinomərhələninhissolunandərəcədəmüddətininazalmasınaxidmətedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. KeçmişSSRİ-dəXXəsrin 50-ciillərinəqədərpasxəstəliyigünəbaxanınənzərərlixəstəliklərindənbiriidi. Ayrı-ayrıillərdəxəstəliyintəsirindənməhsulitkisi 38%-əçatırdı. Mübarizətədbirləri. Yüksəkaqrotexnikavəxəstəliyəqarşıdavamlısortvəhibridlərdənistifadəsəmərəlidir. Toxumluqsahələrdəmüntəzəmolaraqalaqotlarıvəbəziinfeksiyalarındaşıyıcılarıolanzərərvericilərəqarşımübarizəaparılmalıdır.