Þróun háskóla í ljósi nýlegra hugmynda um breytta skipan þeirra

Þróun háskóla í ljósi nýlegra hugmynda um breytta skipan þeirra Þarf að gera eitthvað við háskólastigið? Fyrirlestur á Menntavísindasviði 2. júní 2009 Jón Torfi Jónasson, prófessor http://www.hi.is/~jtj/Forseti Menntavísindasviðs HÍ

Þarf að gera eitthvað við háskólastigið? Hvað einkennir þróun þess? Hver eða hvað ræður henni? Hvaða öfl eða kraftar stýra ferðinni? Hve miklu ráða lög og reglur? Þarf að taka í taumana? Hverjir ætla – eða eiga - að gera það? - Það á að draga úr kostnaði! En jafnframt að endurskapa Hlutur stjórnvalda Hlutur háskólasamfélagsins sjálfs, innan frá, bók JTJ + fyrirlestur En hvað er háskóli og til hvers er hann? Ræðum samt fyrst um öflin, og gerendur

Öfl sem ráða ferðinni Hin sterku öfl: Nemendur Virðing, virðingarstaða Peningar Mælikvarðar Samkeppni, á grundvelli ofangreinds Hin veiku öfl: Hugsjón Lagasetning Stjórnvöld Háskólarnir „sjálfir” En ekki atvinnulífið?? Eða hvað? Mikilvægt að skilja hvað ræður ferðinni; fæstir hirða um það

Helstu viðfangsefni háskóla Tengsl við samfélagið, þjóðfélagið, atvinnulífið Nemendur, menntun þeirra og uppeldi 18+ innanlands 2+ erlendis =20+ þús. Samstarf um þróun og rannsóknir Rannsóknir

Eðli, tilgangur og gildi háskóla, fyrsti hluti Tilgangur, markmið, þ.e. hverjir eiga hagsmuna að gæta Söguleg röð: tilgangurinn er að sinna sérhæfðri fagmennsku+fræði; skólar embættisstétta og síðar fleiri fagstétta atvinnulífi eða þjóðfélaginu almennt með margvíslegum hætti vísindum eða fræðum Þjóðfélagið, eða samfélagið almennt á einnig mikilla hagsmuna að gæta: Sameiningar- eða þjóðlegt afl Gagnrýnið afl Grundvöllur framþróunar og nýsköpunar, í víðum skilningi Gildi háskólanna: Tilgangurinn er bersýnilega mjög margslunginn, en hætt er við að almennt sé ekki farið í saumana á gildi háskólanna varðandi þessa meginþætti, og skoðað hvernig hann birtist í starfi þeirra.

Eðli, tilgangur og gildi háskóla, annar hluti Í ljósi þessa, skoðum eðli háskóla og starfsemi þeirra Hugmynd Clerk Kerrs um margbrotna stofnun, multiversity Kennsla, rannsóknir, gagnrýni, nýbreytni, samspil við umhverfið Einkenni háskóla er kvikt samspil allra þessara þátta, einkum Humboldt – Whitehead einkennið: virkt samspil kennara og nemenda Og þess vegna ekki aðeins kennsla, eða rannsóknir, eða þjónusta, eða þróunarstarf hvert í sínu lagi heldur þetta samofið. Sérstakt samfélag fólks sem hefur sameiginleg, en samt sem áður margslungin markmið.

Eðli, tilgangur og gildi háskóla, þriðji hluti Í ljósi þessa, spyrjum við um gildi starfsemi háskólanna, en sérstaklega um hvaða skipan og hvaða starfshættir henta best til þess að þeir nái margþættum tilgangi sínum í samræmi við grundvallareðli sitt. Það er einmitt á þessum grunni sem við svörum síðan spurningum hér á eftir um Gæði háskólastarfsins (18-20 þús. nemendur) Skipulagsmál: Hvort háskólar eigi að vera opinberir skólar eða ekki? Hve margir skólarnir eigi að vera? Um hvað snýst starf þeirra í höfuðatriðum? Hverju má breyta og hverju ekki? Hver gæti verkaskipting skóla verið og hvað átt er við með því? Ættu sumir að vera kennsluháskólar og sumir rannsóknarháskólar? Hvað átt sé við með fjölbreytni og hvernig eigi að tryggja hana? Hver á að vera hlutur Reykjavíkur eða annarra landsvæða? Á að einfalda háskólakerfið. Hvernig á að tryggja samvinnu ólíkra aðila?

Gæði Hvaða kröfur gerir þessi umræða um viðmið um gæði? Þá vísa ég til eftirfarandi áður nefndra þátta, að því marki sem þeir eiga enn við. Hvernig duga háskólarnir til að: leggja grunn að sérhæfðri fagmennsku; sinna atvinnulífi eða þjóðfélaginu almennt efla vísindi og fræði vera sameiningar- eða þjóðlegt afl vera gagnrýnið afl vera grundvöllur framþróunar og nýsköpunar (ekki aðeins fyrir efnahaginn) En einnig: hver eru tengsl umræðu um skipulag, skipulagsbreytingar og gæði háskólastarfsins í heild? En hvernig skilgreina stjórnvöld gæði? Tvær mótsagnakenndar skilgreiningar! (Hér er gengið út frá því að niðurskurður fjár rýri gæði starfsins, en að öðru leyti koma fjármál þessu máli ekki sérstaklega við; málin eru rædd vitandi að til niðurskurðar kemur, samt er hér aðeins rætt um grundvallarsjónarmið.)

Gagnrýni Íslenskt samfélag skortir hefð og umburðarlyndi fyrir ígrundaðri, gagnrýninni umræðu en umfram allt skortir skilning á frjósemi hennar og gagnsemi. Nefnt hér á eftir það sem betur má fara, en ekki allt það sem mér sýnist í góðu lagi. Flest af því sem nefnt er á við evrópska háskóla almennt og er ekkert sérstakt íslenskt umhugsunarefni, en kemur okkur vitanlega við.

Gagnrýni (en einfalt að svara henni, þar sem við á) Háskólasamfélagið skortir að mínu mati metnað um hin háleitu markmið háskólastarfsins, þekkingu og tilfinningu fyrir því um hvað háskólastarf ætti að snúast frumkvæði að gagnrýninni umræðu um gæði háskólastarfs á grundvelli ofangreinds þekkingu á eðli þekkingar, bæði með tilvísun í kennslu og rannsóknir áhuga á nýbreytni í kennslu tilfinningu fyrir því hvað verður úr rannsóknum þess og þekkingu áhuga á því að nýta sjónarmið og þekkingu úr ólíkum áttum; hefð fyrir samvinnu ábyrgðartilfinningu hvað varðar þátttöku í þjóðfélagsumræðu Háskólastofnanir skortir að mínu mati hvatningu um þátttöku í faglegri þjóðfélagslegri umræðu rækt við samvinnu rækt við ólík skipulagsform alúð við nýbreytni í kennslu, t.d. í ljósi Humboldt-Whitehead hugmyndarinnar áhuga á rannsóknum á sínu eigin starfi

Gagnrýni (frh) Atvinnulífið skortir að mínu mati skilning á því í hverju góður starfsundirbúningur felst, hvað er gagnlegt hver sé ábyrgð þess gagnvart góðri starfsmenntun hvaða fjarlægð er skynsamlegt að hafa á milli háskóla og daglegs amsturs nútíma starfshátta hve mikilvægt er að undirbúa fólk undir það sem ekki þarf! Stjórnvöld skortir að mínu mati metnað hvað varðar faglega umræðu um menntamál tilfinningu fyrir fræðilegu ívafi og virðingu fyrir rannsóknum um menntamál skilning á hlutverki háskólanna og háskólasamfélagsins í mótun háskólanna; ég tel að háskólarnir eigi að leika þarna stærra hlutverk, en tel jafnframt að það eigi að vera meiri opinber umræða um leikreglurnar og hvernig eftir þeim sé farið ásetning um samráð við háskólana um þróun háskólastigsins, m.a. til þess að ræða hvort nægileg rækt sé lögð við öll hlutverk skólanna.

Spurningar: Svörin þarf að stafa ofan í okkur Opinberir skólar og einkaskólar? Merking hugtaka óljós Stofnanir reknar fyrir opinbert fé eiga að vera opinberar Háskólar eiga að vera opinberar stofnanir, þ.e. lúta viðeigandi opinberum lögum, um starfsfólk, stjórnsýslu og gagnsæi (upplýsingar) Margir skólar eða fáir? 1-10? Hvað er skóli? Hver er einingin? Hvað fæst með fáum skólum, hvað með mörgum skólum? Regluverk þeirra: útskýrt hvað sé átt við með regluverk Verkaskipting háskóla? Hvað er átt við með verkaskiptingu háskóla? Hver ákveður hana? Á hvaða grunni? Þegar talað er um fjölbreytni í háskólaflórunni, til hvers vísar hún?

Spurningar: Eiga allir háskólar að vera rannsóknarháskólar? Víða tvöfalt háskólakerfi (dual eða binary) Hvaða hlutverki gegna rannsóknirnar í kennslu? Ólík hlutverk rannsókna í háskólastarfinu? Einföldun kerfisins Hvað þýðir það? Einföldun regluverksins? Allir eins? Einföldun stjórnunar? Samvinna um stjórnun? Um kennslu? Um rannsóknir? Samvinna um kennslu og rannsóknir Hvernig verður samvinna? Á milli hverra? Um hvað? Hvert er hlutverk hvers í mótun háskólakerfisins? Háskólanna? Hins opinbera?

Spurningar: Reykjavík − landsbyggðin? Hvers vegna háskóli á landsbyggðinni? Eða í Reykjavík? Hvað þýðir það? Hvers vegna er skóli á landsbyggðinni? Hvað með uppbygginguna þar? Hvernig lítur háskólaflóran út frá sjónarhóli nemenda? Hvers kyns fjölbreytni gæti hentað þeim? Hvað ræður ferðinni í þeirra vali? Hvað með skólagjöld? Að hvaða marki er menntunin almenningseign og að hvaða marki er hún einkafjárfesting? Þetta er dæmigert samfélagspólitískt álitamál og á ekki að vera verkefni stofnananna að svara því.

Hugsanlega gagnlegt að hugsa íslenska háskólakerfið sem þjóðskóla.Þjóðskóli, háskólar á Íslandi; skólakerfi sem hefur þann metnað að framboð menntunar sé fjölbreytt og henti fólki með ólíkan áhuga; að fjölþætt menntun hans til starfa í þjóðlífinu skili vönduðu, frjóu, upplýstu, framsýnu og kunnáttusömu fólki inn í síbreytilegt og margbrotið atvinnulíf; að starfsmenn hans taki ríkulegan þátt í vandaðri og síkvikri þjóðfélagsumræðu og séu virkir þátttakendur í mótun íslenskrar menningar og þjóðlífs; taki þátt í mótun og uppbyggingu samfélagsins alls; að rannsóknarstarf hans standist samjöfnuð við það sem best gerist á erlendum vettvangi og kennarar skólans séu ætíð taldir verðugir jafningjar til þátttöku í alþjóðlegu samstarfi; að rannsóknarstarf hans sé í fararbroddi þekkingar og atvinnusköpunar; að rannsóknarstarf hans sé samofið þróun og framförum í atvinnulífi.

Rannsóknarstofa um háskóla Unnið að stofnun hennar PSk, GG, GJ, AÓ, JTJ og fl. Að stuðla að rannsóknum á háskólum og starfsemi þeirra Að halda til haga niðurstöðum íslenskra rannsókna á háskólum þannig að þær séu á hverjum tíma aðgengilegar Að stuðla að aukinni fræðslu um háskóla á meðal fræðimanna, stjórnvalda og almennings Að efla skilning á gæðum og gildum háskólastarfs

Kærar þakkir fyrir áheyrnina http://www.hi.is/~jtj

Nokkur lykilatriði - samantekt Hvað stýrir í raun mótun háskólanna? Gæði háskólastarfsins, hver eru aðalatriði þess? Er gagnrýnin óréttmæt? á kennara, háskólastofnanirnar, atvinnulíf, stjórnvöld Opinberir skólar og einkaskólar? Margir skólar eða fáir? 1-10? Verkaskipting háskóla? Í hverju gæti hún falist? Á hvaða grundvelli er verkum skipt? Eiga allir háskólar að vera rannsóknarháskólar? Einföldun kerfisins – hvaða hluta regluverksins er verið að einfalda? Samvinna um kennslu og rannsóknir Hvert er hlutverk hvers í mótun háskólakerfisins? Reykjavík − landsbyggðin? Hvar eiga að vera háskólar? Hvernig lítur háskólaflóran út frá sjónarhóli nemenda? Hvað með skólagjöld? (Önnur umræða)

Þróun háskóla í ljósi nýlegra hugmynda um breytta skipan þeirra