G enel (Finansal) Muhasebe

1. Genel (Finansal) Muhasebe Yrd.Doç.Dr. Neşe Çoban Çelikdemir

2. Muhasebe Kayıt Sistemi • Tek Taraflı Kayıt Sistemi (Basit Usul) • İşlemlerin tek bir yönünü dikkate alır • Çift Taraflı Kayıt Sistemi • İşlemlerin her iki yönünü de dikkate alır

3. Muhasebe Kayıt Sistemi • Tek Taraflı Kayıt Tekniği (Basit Usul) • Tek taraflı kayıt tekniği veya basit usul ilk ticari faaliyetlerin gerçekleşmesi sırasında tacirlerin değer hareketlerinin sadece bir yönünü veya bir kısmını izleme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. Bu ilk tacirler bir değer hareketinin kendileri için önem arz eden yönünü izleme gereği hissetmişlerdir. • Örneğin bir “veresiye” satış işleminde tacir, sadece müşterisinden olan alacağını veya mal alışında sadece satıcıya olan borçları gibi bir değer hareketinin sadece bir yönünü izlemelerine dayalı bir sistemdir.

4. Çift Taraflı Kayıt Sistemi • Çift taraflı kayıt tekniğinin diğer adı “muzaaf kayıt usulü”dür. Çift taraflı kayıt tekniğinin, tek taraflı kayıt tekniğinin geliştirilmesiyle ortaya çıkmış olma olasılığı çok yüksektir. Aslında her değer hareketinin en az iki yönü vardır. • Örneğin: Peşin mal satışı işlemi Ticari malda azalmaya, nakit parada artışa neden olur. Çift taraflı kayıt tekniği aynı anda değer hareketinin tüm yönlerini kaydeder.

5. Muhasebede Belgeler ve Defterler • Muhasebede ticari işlem kayıtlarının yapılabilmesi için söz konusu işlemin ne olduğunu gösteren belgelere ve bu işlemlerin kaydedildiği defterlere gerek vardır. • Kullanılacak belgelerin şekli ve içeriği hangi işlemlerin ne tür defterlere kaydedileceği ile ilgili hususlar yasalarca düzenlenmiştir.

6. Muhasebede Belgeler ve Defterler • Muhasebe bilgilerinin güvenirliği , ticari işlemlerin belgelere dayandırılarak defterlere kaydedilmesiyle anlam kazanır. Bu nedenle muhasebe uygulamalarında kayıt araçları olarak adlandırılan Belgeler ve belgelerin kaydedildiği Muhasebe Defterleri’nin önemi büyüktür. • Muhasebede kullanılan belgelerin bir kısmı Vergi Usul Kanununda (V.U.K) diğerleri ise Türk Ticaret Kanununda (T.T.K) yer almaktadır.

7. Muhasebede Kullanılan Belgeler • Fatura ve Sevk İrsaliyesi • Perakende Satış Vesikaları • Gider Pusulası • Müstahsil Makbuzu • Serbest Meslek Makbuzu • Ücret Bordrosu • Yolcu Listesi, Günlük Müşteri Listesi ve Adisyon • Taşıma İrsaliyesi ve Ambar Tesellüm Fişi • Bono • Çek • Poliçe • Emtia Senetleri • Hisse Senedi ve Tahviller • Yazışmalar ve Diğer Evraklar

8. Fatura • Satılan mal ve yapılan iş karşılığında müşterilerin borçlandığı tutarı göstermek üzere malı satan veya işi yapan tarafından müşteriye verilen ticari belgeye fatura denilir (V.U.K. MADDE 229) • FATURAYI KİMLER DÜZENLER (V.U.K. MADDE 232) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler

9. Fatura FATURANIN ŞEKLİ (V.U.K. MADDE 230) Faturada en az aşağıdaki bilgiler bulunur: 1. Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası; 2. Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası; 3. Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası; 4. Malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı; 5. Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası,

11. Fatura ve Teyit Mektubu (TTK md.21) • (1) Ticari işletmesi bağlamında bir mal satmış, üretmiş̧, bir iş görmüş̧ veya bir menfaat sağlamış̧ olan tacirden, diğer taraf, kendisine bir fatura verilmesini ve bedeli ödenmiş̧ ise bunun da faturada gösterilmesini isteyebilir. • (2) Bir fatura alan kişi aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde, faturanın içeriği hakkında bir itirazda bulunmamışsa bu içeriği kabul etmiş̧ sayılır.

12. Fatura ve Teyit Mektubu (TTK md.21) • (3) Telefonla, telgrafla, herhangi bir iletişim veya bilişim aracıyla veya diğer bir teknik araçla ya da sözlü̈ olarak kurulan sözleşmelerle yapılan açıklamaların içeriğini doğrulayan bir yazıyı alan kişi, bunu aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde itirazda bulunmamışsa, söz konusu teyit mektubunun yapılan sözleşmeye veya açıklamalara uygun olduğunu kabul etmiş̧ sayılır.

13. Perakende Satış Belgeleri • Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedellerini ispat etmekte kullanacakları belgelerdir (V.U.K. MADDE 233) • Üç başlık altında toplanmaktadırlar: • Perakende satış fişleri • Makineli kasaların kayıt ruloları • Giriş ve yolcu taşıma biletleri • Fiş kesmenin üst sınır 770 TL (2012 yılı) olarak belirlenmiştir. • Bulunması Gereken Bilgiler, • İşletme veya mükellefin adı, düzenlenme tarihi ve alınan paranın miktarı gösterilir.

15. GİDER PUSULASI(VUK md.334) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin: Vergiden muaf esnafa; Yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir. • BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER • İşin mahiyeti, • Emtianın cins ve nev'i ile miktar ve bedelini • İş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel kişilerde unvanlarını) • Adresleri • Tarihi ihtiva eder • İki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana verilir • Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir

17. ÜCRET BORDROSU (V.U.K. MADDE 238) İşverenler her ay ödedikleri ücretler için (Ücret bordrosu) tutmaya mecburdurlar. Gelir Vergisi Kanununa göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro tutulmaz. BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER 1. Hizmet erbabının soyadı, adı; ücretin alındığına dair imzası veya mührü (Ücretin ödenmesinde ayrıca makbuz alan iş verenlerin tutacakları ücret bordrosuna imza veya mühür konulması mecburi değildir.); 2. Varsa vergi karnesinin tarih ve numarası; 3. Birim ücreti (Aylık, haftalık, gündelik, saat veya parça başı ücreti); 4. Çalışma süresi veya ücretin ilgili olduğu süre; 5. Ücret üzerinden hesaplanan vergilerin tutarı. Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafında gösterilir. Bir aya ait bordro ertesi ayın yirminci gününe kadar hazırlanıp tarihlenerek, müessese sahibi veya müdürü ile bordroyu tanzim eden memur tarafından imzalanır. İş verenler ücret bordrolarını, yukarıdaki esaslara uymak şartıyla diledikleri şekilde tanzim edebilirler.

19. Yolcu Listeleri(VUK md.240) • Şehirler arasında yapılan yolcu taşımalarında 233'üncü madde gereğince yolcu taşıma bileti kesmeye mecbur olan mükellefler, (T.C. Devlet Demiryolları hariç) taşıtların her seferi için müteselsil seri ve sıra numaralı ve oturma yerlerini planlı şekilde gösteren iki nüsha yolcu listesi düzenlerler ve bu listenin bir nüshasını sefer sonuna kadar taşıtta ve diğer nüshasını işyerinde bulundururlar. Yolcu taşıma biletlerinin komisyoncu veya acenteler tarafından kesilmesi halinde yolcu listeleri 3 nüsha olarak düzenlenir ve bir nüshası bu kimseler tarafından saklanır. BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER Yolcu listelerinde aşağıdaki bilgiler bulunur: 1. Yolcu listesini düzenleyen işletmenin adı veya unvanı ile adresi, 2. Taşıtı işleten mükellefin adı, soyadı varsa unvanı, adresi vergi dairesi ve hesap numarası, 3. Taşıtın plaka numarası, sefer tarihi ve hareket saati, 4. Bilet numaraları işaretlenmek suretiyle yolcu sayısı ve toplam hasılat tutarı.

20. Günlük Müşteri Listeleri(VUK md.240) • Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yerleri, odaları, bölmeler ve yatak planlarına uygun olarak müteselsil seri ve sıra numaralı günlük müşteri listeleri düzenlerler ve işletmede bulundururlar. BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER Bu listelerde aşağıdaki bilgiler bulunur: 1. Mükellefin adı, soyadı, varsa ünvanı ve adresi, 2. Oda numaraları yazılmak suretiyle müşterinin adı, soyadı ve oda ücreti, 3. Düzenleme tarihi.

21. Türk Ticaret Kanunu Gereği Kullanılan Belgeler • Bono, (senet), borçlunun alacaklısına olan borcunu belirli bir tarihte, kayıtsız ve şartsız bir biçimde ödeneceğini gösteren bir belgedir. Senet borçlusuna muhatap, senet alacaklısına lehtar denilir. • Poliçe, Bononun bir ödeme vaadi ve ikili bir ilişki içermesine karşın, poliçede ödeme emri ve üçlü bir ilişki söz konusudur. Burada senedi düzenleyen kişi (keşideci), alacaklı olduğu bir kişiye (muhatap), poliçede ismini yazdığı kişiye (lehtar) belli bir meblağı belli bir tarihte kayıtsız ve şartsız ödeme emrini vermektedir.

24. Türk Ticaret Kanunu Gereği Kullanılan Belgeler • Çek, bir bankaya yönelik olarak, üçüncü bir kişiye çekle yazılı bedelin ödenmesini emreden bir kambiyo senedidir. Burada da çeki düzenleyen (keşideci), çeki ödeyecek(banka) ve çeki alacak(lehtar) olmak üzere üçlü bir ilişki vardır. • Çek bankalar tarafından basılan ve kullanmaları için keşidecilere verilen bir belgedir. • Aslında çek bankaya gösterildiği anda ödenmesi gereken bir belgedir. Ancak ülkemizde çekin üzerine bir vade tarihi bırakılarak o tarihte bozdurulmasına yönelik ticari bir gelenek vardır.

26. Türk Ticaret Kanunu Gereği Kullanılan Belgeler • Hisse senedi, Anonim şirketler ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, ortakların sermaye paylarını göstermek üzere, bu payları karşılığında çıkarılan ve şekil şartları kanunda belirtilmiş olan menkul kıymet niteliğindeki belgedir. • Hisse senetleri, sahipleri şirketin karına ortak olma, tasfiye bakiyesinden pay alma, şirket yönetimine katılma ve şirketi denetleme gibi haklar sağlar.

28. Türk Ticaret Kanunu Gereği Kullanılan Belgeler • Tahvil, Anonim şirketlerin ve devletin uzun vadeli borç sağlamak amacıyla çıkarıp sattığı, nominal değerleri eşit borç senedi niteliğindeki menkul kıymetlerdir. Tahvil satın alarak şirkete borç vermiş olanlar, şirketin kar veya zararına katılmazlar, sadece belli orandaki faizini alırlar.

30. Kullanılan Defterler • İşletmelerde finansal nitelikli işlemelerin kaydında çeşitli defterler kullanılmaktadır. Bunlardan bir kısmı kanunların kullanılmalarını zorunlu kıldığı defterlerdir. • Defter tutma zorunluluğu T.T.K.’ndan doğmuştur. Hangi defterlerin nasıl tutulacağı bu kanunla düzenlenmiştir. • Kimlerin hangi defterleri tutacağı ise V.U.K.’nda düzenlenmiştir. • Bu defterleri kullanmak bakımından işletmeler, birinci sınıf tüccarlar ve ikinci sınıf tüccarlar olarak iki gruba ayrılmaktadır. • İşletmelerin hangi sınıfa dahil olacakları V.U.K. ‘na göre belirlenir. Bu amaçla V.U.K; alış, satış ve hasılat ile ilgili ölçütler getirmiştir. Ayrıca hangi durumlarda sınıf değiştirileceği de yine aynı kanunla benimsenmiştir.

31. Birinci Sınıf Tüccarlar • Ticaret şirketleri: Her türlü ticaret şirketi ciro ve iş hacmine bakılmaksızın birinci sınıf tüccar sayılırlar.(kollektif, adi ve komandit şirketler, hisseli komandit şirket, limited şirket, anonim şirket) • Kurumlar vergisine tabi olan tüzel kişilikler: Kamu iktisadi teşebbüsleri, kooperatifler, dernekler ve vakıflara ait işletmeler gibi tüzel kişiliklerde birinci sınıf tacir sayılır. • Mal alım satım yapanlardan yıllık alım tutarları ya da satış tutarları kanunda belirtilen hadleri aşanlar, • Hizmet işletmelerinde, gayrisafi gelirleri kanunla belirtilmiş tutarı aşanlar, • Alım, satım, imalat işleri ile birlikte hizmet işini birlikte yapanlar da gayrisafi iş hasılası ya da yıllık satış tutarları toplamları yine kanunda belirtilen hadleri aşanlar, • Vergi Usul Kanunu uyarınca ihtiyarı olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler birinci sınıf tacir sayılırlar.

32. İkinci Sınıf Tüccarlar • Birinci sınıf tacir dışında kalanlar ve V.U.K.’nda belirtilen hadleri aşmayanlar, • Kurumlar vergisi mükellefi olduğu halde işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına izin verilenler, • İşe yeni başlayan tüccarlar ticaret sicili ya da kurumlar vergisi mükellefi olmamaları şartıyla iş hacimlerine göre sınıfları belli oluncaya dek ikinci sınıf tüccar sayılırlar.

33. Kullanılan Defterler • Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre, (VUK md.182) • İkinci sınıf tüccarlar ise işletme hesabı esasına göre defter tutarlar.(VUK md.193) • Birinci sınıf tüccarın tutmak zorunda oldukları defterler aşağıdaki gibidir. • Yevmiye Defteri(Günlük Defter) • Defteri Kebir(Büyük Defter) • Envanter Defteri • İkinci Sınıf tüccarların tutmak zorunda olduğu defterler • İşletme hesabı defteri • Günlük perakende satış ve hasılat defteri

34. Birinci Sınıf Tüccarın Tutmak Zorunda Oldukları Defterler • Yevmiye Defteri, parayla ölçülen işlemlerin ilgili belgelere dayanarak, tarih sırasına göre maddeler halinde kaydedildiği defterdir. Bu deftere işlemler tarih sırasıyla kaydedilir ve haklı bir sebep olmaksızın on günden fazla geciktirilmez. • Yevmiye defteri piyasada satılan ciltli defterler olabildiği gibi günümüzde daha çok bilgisayar çıktısı almaya kolaylık sağlayan form kağıtlarda olabilmektedir.

35. Günlük defterdeki her günlük defter maddesinde en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir • . Madde sıra numarası, • 2. Büyük defter sayfa numarası, • 3. Tarih, • 4.Borçlu hesap, • 5.Alacaklı hesap, • 6.Varsa yardımcı hesaplar ve tutarları, • 7.Borçlu hesapların tutarları, • 8.Alacaklı hesapların tutarları, • 9.Ticari işlemlerin dayandığı belgelerin türü tarihi ve numaraları ile ilgili bilgileri de içeren madde açıklaması.

36. 1 2 3 4 5 6 7 (1) Borçlu büyük defter sayfa numarası, (2) Alacaklı büyük defter sayfa numarası, (3) Madde numarası, (4) Tarih, borçlu ve alacaklı hesap isimleri, açıklama, (5) Yardımcı hesap tutarı, (6) Borçlu hesap tutarı, (7) Alacaklı hesap tutarı.

37. Günlük Defter Kaydı Örnekleri ------------------01.01.2010----------- KASA HESABI 450 BANKALAR HESABI 450 A. Bankasından 450 TL para çekimi -------------------02.01.2010--------- TİCARİ MALLAR HESABI 80 000 BORÇ SENETLERİ HESABI 80 000 Senet karşılığı 80 000 TL’lik mal alımı -----------------------/-------------------

38. Günlük Defter Maddesi (Yevmiye Maddesi) Çeşitleri • Yevmiye maddeleri dört çeşit olabilir. Bunlar; • Basit yevmiye, bir hesabın borçlu bir hesabın alacaklı olduğu madde türüdür. • Bileşik madde, birden fazla borçlu hesaba karşılık tek hesabın alacaklı olduğu yada tek hesabın borçlanmasına karşılık birden fazla hesabın alacaklandığı madde türüdür. • Karma madde, birden fazla borçlu hesaba karşılık, birden fazla alacaklı hesabın olduğu madde türüdür. • Tamamlayıcı madde(düzeltme maddesi), yevmiye defterine yanlı ve noksan yazılmış bir maddeyi tamamlamak veya düzeltmek için yapılan madde türüdür.

39. Defteri Kebir (Büyük Defter) • Yevmiye defterinin hesaplara göre sınıflandırılmış şeklidir. • Yevmiye defterine maddeler halinde yapılan kayıtlar daha sonra buradan büyük deftere sınıflandırılarak kaydedilir. • Yevmiye defterinde borçlandırılan hesap, defteri kebirde de borçlu tarafa, yevmiye defterinde alacaklandırılan hesap ise defteri kebirde de alacaklı tarafa kaydedilir.

40. Büyük defterde sayfalar karşılıklı olarak aynı sayfa numarasını taşır ve sağ taraftaki sayfa hesabın borç tarafı sayfasını, sağ taraftaki sayfa ise hesabın alacak tarafı sayfasını gösterir. • Bulunması gereken bilgiler. • Hesabın kod numarası ve adı, • Tarih, • Kayıt sıra numarası, • Açıklama, • Günlük defter madde numarası, • Tutar, • Genel toplam.

41. 153 TİCARİ MALLAR HS 8 1 2 3 4 5 6 7 9 10 (1) Tarih, (2) Yevmiye madde numarası, (3) Açıklama, (4) Borçlu hesap tutarı, (5) Ara ve genel toplam, (6) Tarih, (7) Yevmiye madde numarası, (8) Açıklama, (9) Alacaklı hesap tutarı, (10) Ara ve genel toplam,

42. İlk Olarak Günlük Deftere Kayıt  Sonra Büyük Deftere ------------------01.01.2010----------- KASA HESABI 450 BANKALAR HESABI 450 A. Bankasından 450 TL para çekimi -------------------02.01.2010--------- TİCARİ MALLAR HESABI 80 000 BORÇ SENETLERİ HESABI 80 000 Senet karşılığı 80 000 TL’lik mal alımı -----------------------/-------------------

43. Büyük Defter Kayıt Örnekleri Büyük defter muhasebenin, SINIFLANDIRMA ve ÖZETLEME fonksiyonlarını yerine getiren önemli bir defterdir.

44. MİZAN KAVRAMI • Mizan bir kontrol çizelgesidir. Günlük defterden büyük deftere aktarılan tutarların kontrol edilmesine ve dönem sonlarında tüm hesapların tutar ve kalanlarının gösterilmesini sağlayan bir tablodur. • İstenildiği an işletme mizan çıkartabilir. Genellikle, aylık, 3 aylık çıkartılır. Mutlaka yılda en az bir kez çıkartmak gerekir. İhtiyaca bağlı olarak her haftada çıkartılabilir. • Muhasebenin ÖZETLEME fonksiyonunu yerine getirir.

45. Şekilsel Olarak MİZAN

46. MİZAN TÜRLERİ • Aylık Mizan: Ocak Ayı Mizanı, Aralık Ayı Mizanı gibi… • Genel Geçici Mizan: Dönem sonu muhasebe işlemleri yapmadan (envanter işlemleri) önce çıkartılan mizandır. • Kesin Mizan: Envanter işlemleri sonucunda değişen hesapların rakamlarını da içine alan ve BİLANÇO’nun hazırlanmasında yardımcı olan mizandır.

47. Envanter Defteri • Envanter, işletmede varlıkları saymak, ölçmek, tartmak suretiyle işletmenin mevcutlarının, alacaklarının ve borçlarının tespit edilmesidir. • İşletmenin işe başladığı tarihte ve daha sonra her faaliyet dönemi sonunda çıkardığı envanterde belirlenen varlık ve kaynakların ayrıntılı olarak kaydedildiği defterdir. • Ayrıca, dönem sonu bilançolarının bu deftere kaydedilmesi zorunlu olduğu gibi gelir tablosunun da bu deftere kaydedildiği görülür. • Envanter ve bilançonun çıkarıldığı güne bilanço günü denir.

48. Defter Tutma Kuralları • Noter tasdiki: Defterler her sayfası sıralı olarak numaralandırılır. Noter tarafından her sayfası mühürlendikten sonra ilk ve son sayfasına gerekli açıklamalar konularak yine noter tarafından mühürlenerek imzalanır. • Kayıt düzenine uygunluk: İşlemleri tam, açık ve kolay anlaşılır bir şekilde yansıtan ifadeler olmalı ve ülkede geçerli ulusal para birimi kullanılmalı. • Dil: Defterlerin Türkçe olarak tutulması zorunludur. • Yazım: Defterler mürekkep ya da makine ile yazılmalıdır. • Yanlışların düzeltilmesi: Defterlerde yapılan hataları karalamak, kazımak, silmek suretiyle okunamaz hale getirilemez. Yapılan hataların düzeltilmesi muhasebe kurallarına uygun olarak yapılır.

49. Defter Tutma Kuralları • Kayıtlar arasında boş satır ya da defterde boş sayfa bırakılamaz, sayfa kopartılamaz, ciltli olmayan defterler için yaprakların sıralaması değiştirilemez. • Noter tasdiki: Kayıtlar işlem tarihini izleyen ilk on içerisinde defterlere geçirilmelidir. Ancak sürekli olarak muhasebe fişleri kullanılıyorsa işlemlerin defterlere geçirilmesi için tanınan süre kırkbeş güne çıkar. • Saklama ve ibraz şartı: Mükellef defter ve belgelerini ilgili bulundukları yıl ve düzenlenme tarihini izleyen takvim yılından başlamak üzere T.T.K.’na göre10 yıl, V.U.K.’n göre 5 yıl süre ile saklamak ve korumak istediğinde yetkililere ibraz etmek zorunluluğundadır.

50. Muhasebe Fişleri • Mali işlemlerin objektif belgelere dayanarak doğrudan doğruya yevmiye defterine kaydedilebileceği gibi önceden muhasebe fişlerine kaydedilip sonra buradan yevmiye defterine aktarılabilir. Muhasebe fişleri hataların erken tespit edilmesi ve giderilmesinde etkilidir. • Muhasebede kullanılan muhasebe fişleri üç çeşittir. • Tahsil Fişi • Tediye Fişi • Mahsup Fişi