UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY INSTYTUT EDUKACJI MUZYCZNEJ

1. UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY INSTYTUT EDUKACJI MUZYCZNEJ ZAKŁAD EDUKACJI MUZYCZNEJ SZKOLNEJ Elementy rytmiki w edukacji szkolnej jako forma wspomagania procesów terapeutycznych (w zakresie zaburzeń motoryki ciała oraz czynnika porządkującego i stymulującego ruch). Dr Beata Kamińska

2. ŚWIADECTWA O TERAPEUTYCZNYCH WŁAŚCIWOŚCIACH MUZYKI „A kiedy zły duch napadał na Saula, brał Dawid cytrę i grał. Wtedy Saul stawał się spokojniejszy, czuł się lepiej, a zły duch odstępował od niego”. (1 Sm 16, 23). „Do zmieniania ludzi, ich zachowywania sie i zwyczajów nie ma lepszego środka jak muzyka”. (Shu-Ching, chiński myśliciel, VI w. przed Chr.). O laborumDilcelenimenmedicumqe– „O słodki i leczący balsamie na zmartwienie”. (Horacy Quintus, poeta łaciński, I w. przed Chr.). Musicamentismedicinamoesta, musica multum minuitmalorum – „Muzyka jest najlepszym lekarstwem zatroskanego umysłu, muzyka niweczy wiele zła”. (Walter Haddon 1516-1572, pisarz łaciński – De musica). „Muzyka jest lekarstwem umysłu”. (szkocki poeta religijny 1748-1875). „Gdzie słowa zawodzą, muzyka mówi”.(Hans Christian Andersen 1805-1875). „Emocje, a nie myśli są domem muzyki. Pewnego dnia muzyka stanie się potężnym środkiem terapeutycznym”.(H.R. Haweis 1838-1901, teologiczny pisarz angielski, kaznodzieja).

3. RYTM Rytm jest odpowiednikiem przeżywanych przez człowieka, będących niejednokrotnie motorem jego działania i czucia, rytmów wewnętrznych. Robert Steiner Teoria eurytmii Steinera opiera się na idei wyrażania uczuć, a nawet myśli, wszystkich w ogóle treści życia psychicznego - ruchem Maria Przychodzińska-Kaciczak Inni pedagodzy wskazują na to, że rytm jako podstawa funkcjonowania organizmu człowieka jest zasadniczą cechą charakteryzującą rozwój psychomotoryczny Emil Jaques-Dalcroze`a, Karol Orff, Zoltan Kodalywłączyli do programu rytmikę, wiązanie mowy i śpiewu z gestem, muzyki z plastyką. Wykorzystując wiedzę psychologiczną, przeprowadzili oni analizę kształcącego wpływu tych zajęć na rozwój psychiki dziecka.

4. W skład systemu E. J. Dalcroze’awchodzą ćwiczenia ruchowe całego ciała połączone z muzyką, improwizowanie muzyki i ruchu, kształcenie słuchu muzycznego w połączeniu z rytmiką. Dostrzegł istotne możliwości wykorzystania wychowania muzycznego dla celów kształcenia pozytywnych cech osobowości człowieka. Emil Jaques-Dalcroze`a 1865-1950 Dalcroze`a stwierdza, że przy wszelkich zaburzeniach (poza chorobami organicznymi – należącymi wyłącznie do medycyny) nabytych w wyniku urazów lub powstałych na podłożu psychicznym, pomocna może być rytmika, pod warunkiem ścisłej współpracy lekarza, psychologa i wykwalifikowanego nauczyciela rytmiki.

5. Zdaniem Dalcroze`a, rytmika – dzięki odbieraniu wrażeń przez cały system mięśniowo – nerwowy, aktywizuje czynności układu nerwowego dziecka, intensyfikuje czynności mózgowe, harmonizuje czynności psychiczne, pobudza rozwój fizyczny i psychiczny. Rytmika jest wszechstronną metodą wychowawczą, służy wszechstronnemu rozwojowi psychofizycznemu dziecka. Udział w takich ćwiczeniach dalcroze`owskich wymaga od ucznia aktywności „słuchowej, ruchowo-przestrzennej, intelektualnej i emocjonalnej”. Ćwiczenia te rozwijają wyobraźnię, kształcą pamięć, uwagę, słuch fizjologiczny i muzyczny, umiejętność dłuższej w czasie koncentracji, poprawiają samopoczucie fizyczne i rozwijają układ kostny i mięśniowy, co w wieku dziecięcym ma istotne znaczenie.

6. Rytmika uwzględnia związki z innymi dziedzinami wiedzy RYTMIKA muzykoterapia pedagogika zdrowia pedagogika muzyki pedagogika specjalna medycyna pedagogika ogólna psychologia pedagogika korekcyjno-wyrównawcza

7. PRZEDSTAWICIELE KONCEPCJI WYCHOWANIA POPRZEZ RUCH Rudolf Laban Ze względu na związki muzyki z ruchem – jest koncepcja wychowania tanecznego. Kształcenie poczucia ciała i jego części, czasu i przestrzeni, świadomości i realizowanych rytmów występuje zarówno w rytmice jak i w tańcu. Jednocześnie zadania te w różnym stopniu mogą być wykorzystywane w terapii. Weronika Sherborne Udział w ćwiczeniach tą metodą ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i związku z tym możliwości ruchowych. Ponieważ dzięki temu zaczyna mieć ono zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa.

8. Aby wdrożyć zajęcia rytmiczne do codziennej praktyki edukacyjnej muszą być spełnione pewne warunki. Nauczyciel powinien: • mieć świadomość korzyści jakie płyną z tych zajęć dla rozwoju dziecka, • umieć te zajęcia przygotować i przeprowadzić, • umieć rozpoznać zaburzenia rozwojowe u swoich wychowanków oraz stosować adekwatne do nich typy zajęć, • przyjąć nie autorytarny styl pracy z dziećmi tak, aby próby ćwiczeń rytmicznych nie podlegały krytyce, • wykorzystywać niekonwencjonalne sposoby realizacji ćwiczeń muzyczno-ruchowych (np. interpretacji ruchowej muzyki „ciałem, które staje się instrumentem oddającym <kształt muzyki>”, • widzieć, które z zaburzeń rozwojowych podlegają terapii rytmiką, a które winny być leczone przez specjalistów, • wiedzieć, w jaki sposób można zajęciami rytmicznymi wspomagać terapię fachową, specjalistyczną.

12. REHABILITACYJNA WARTOŚĆ MUZYKI • Muzyczne wzruszenie oddziałuje nie tylko na umysł lecz na zmysły. • Dźwięk, rytm i dynamika – najdoskonalszy odpowiednik w ruchach ciała. • Realizowanie rytmów powoduje powstawanie niezależności ruchów i sprawność systemu mięśniowego, wyodrębnienie u dziecka świadomości swojego „ja”, swego stanu emocjonalnego, roli w grupie. • Z opanowania trudności fizycznych i psychicznych wyzwala się radość, która jest nowym bodźcem do rozwoju. • Kształcenie i wychowanie musi iść jednocześnie trzema drogami: intelektualną – fizyczną – emocjonalną.

13. Gertruda Orff uważa, że rytm może być czynnikiem porządkującym funkcjonowanie dzieci agresywnych. Elżbieta Galińska umieszcza zadania rytmiki w nurcie psychomotorycznym wspólnie z choreoterapią oraz rehabilitacją ruchem. Kinga Lewandowska wśród różnych form aktywności muzycznej dzieci organizując zajęcia terapeutyczne na pierwszym miejscu wymienia zajęcia rytmiczne, ćwiczenia choreoterapeutyczne, improwizację ruchową oraz inscenizacje ruchowe piosenek i baśni muzycznych

14. CELE MUZYKOTERAPII • kształtowanie wrażliwości i empatii • kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, koncentracji uwagi • stymulowanie do aktywności i kreatywności • dowartościowanie emocjonalne • wzmacnianie prawidłowych nastawień i postaw • wygaszanie reakcji agresywnych • wypracowanie strategii postępowania, doskonalenie komunikacji • wdrażanie do odpowiedzialności • poprawa koordynacji psychomotorycznej, ze szczególnym uwzględnieniem • sprawności manualnej.

15. CELE SPOŁECZNE RYTMIKI • ćwiczenia zachowań społecznych • ćwiczenia kontaktowania się z innymi • ćwiczenia tolerancji • ćwiczenia odpowiedzialności • ćwiczenia samokontroli • ćwiczenia zdolności spostrzegania

16. DZIAŁANIA MUZYKOTERAPEUTYCZNE Muzykoterapia jest jedną z form psychoterapii i fizjoterapii, wykorzystująca metodycznie muzykę w celach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, terapeutycznych i wychowawczych. Jest ona oparta na interdyscyplinarnych założeniach: medycznych, muzycznych, pedagogicznych, psychologicznych, rehabilitacyjnych.

17. TECHNIKI STOSOWANE W MUZYKOTERAPII • śpiew piosenek • muzykowanie elementami dźwiękonaśladowczymi • gra na instrumentach perkusyjnych • ćwiczenia słuchowe • słuchanie muzyki • zabawy muzyczno-ruchowe • tańce • ćwiczenia poczucia rytmu • ćwiczenia mowy • ćwiczenia dotykowe • improwizacje wokalne • improwizacje instrumentalne • improwizacje muzyczno-ruchowe • psychodrama i pantomima • interpretacje słowne i plastyczne muzyki • relaks z podkładem muzycznym • dyskusje terapeutyczne

18. GRUPY ĆWICZEŃ WYRÓŻNIANE WŚRÓD ZAJĘĆ MUZYCZNO-RUCHOWYCH • ćw. na opracowanie metrum • ćw. na uświadomienie ruchu • ćw. naprężająco-rozluźniające • ćw. inhibicyjno-incytacyjne • ćw. koordynacyjne • ćw. kształcące uwagę • ćw. w formie zabaw celowych • ćw. przygotowujące do nauki taktowania • ćw. w urozmaiceniu piosenek własnym akompaniamentem

19. Zakres ćwiczeń i zabaw słuchowo-ruchowych obejmuje: • spostrzeganie słuchowo-ruchowe muzyki tzw. zabawy z przerwą w muzyce, • spostrzeganie słuchowo-ruchowe zmian tempa, • spostrzeganie słuchowo-ruchowe zmian wysokości i dynamiki, • ćwiczenia reakcji ruchowej na akcent metryczny, • ćwiczenia czasu trwania dźwięków i realizowanie rytmów.

20. Przykazania Dalcroze`a • Nie prowadzić nigdy nieprzygotowanej i nieprzemyślanej lekcji. • Nie żądaj wykonania ćwiczeń, których sam nie umiesz. • Od pierwszej lekcji zwracaj uwagę na bezbłędną postawę ucznia. • Przy nowym ćwiczeniu wprowadzaj inny sposób poruszania się, im szybszy ruch, tym większa lekkość i zwinność, im wolniejszy tym wyraźniejsze utrzymanie równowagi i właściwe rozmieszczenie ciężaru ciała. • Przy pierwszym przejawie zmęczenia najmniej uzdolnionego ucznia przerwać ćwiczenie, wprowadzić inne a na końcu lekcji powrócić do poprzedniego ćwiczenia ale w innej formie. • Po ćwiczeniach wymagających wielkiego skupienia podawać ćwiczenia o charakterze czysto technicznym. Na lekcjach z małymi dziećmi uważać by wysiłek nie powtarzał się zbyt często.

21. Do zabaw wyszukaj wyraźną melodię ułatwiając jej zapamiętanie – melodia taka ułatwi zapamiętanie ruchów. • Nie okazuj nigdy uczniom rozdrażnienia z powodu nieudanego ćwiczenia. Twoje rozdrażnienie udzieli się uczniom, jak również udzieli się twoje zniechęcenie. Jeżeli inaczej nie można, to sobie i im dopomóż jakąś zabawą lub żartem. • To wszystko wyda ci się łatwe, gdy wspomnisz swoje niepowodzenia na studiach. • Nigdy nie zapomnij, że zadaniem nauczyciela jest obudzenie w uczniu jego osobistego, wewnętrznego rytmu a nie narzucanie swego. • Tylko ten jest dobrym nauczycielem, kto potrafi przyznać się do omyłki wobec uczniów. • Miej zaufanie do siebie, uczniów i wytrwałej pracy.

22. „Nauczyciel, wychowawca, terapeuta musi nade wszystko lubić uczyć, musi kochać swoich uczniów i kierować swój codzienny wysiłek ku budzeniu w nich pragnienia, aby wyrażać siebie i wyrażać muzykę – tę największą siłę poruszającą i regulującą, która prowadzi do piękna” Emil Jaques-Dalcroze`a

23. DZIĘKUJĘ