ÇEVRE SAĞLIĞI

1. ÇEVRE SAĞLIĞI Doç. Dr. M. Esin Ocaktan

2. Evrenin Oluşumu The Big Bang Theory Büyük Patlama Kuramı

3. Büyük Patlama Kuramı • Evren atom altı maddelerden ve enerjiden oluşan bir yumak, nebula idi • 12-16 milyar yıl önce bir patlama oldu • Gökadalar (galaksiler) oluştu, • Bunlardan biri Samanyolu gökadasıdır • 4.6 milyar yıl önce Güneş Sistemi • 4 milyar yıl önce, Küremiz dinginleşti

4. BİYOLOJİK SİSTEMLER SIRALAMASI • Güneş sistemi • Yerküre • Biyosfer/Ekosfer..................................... • Ekosistem • Tür topluluğu • Birey topluluğu(populasyon) Ekoloji • Organizma.....................................Alanı • Organ sistemleri • Organ • Hücre • Protoplazma...............................Canlı Sistemler • Molekül • Atom • Atom parçaları

5. %78 Azot %20,9 oksijen, % 0.035karbondioksit, %1 su buharı YERKÜRE Gazküre(Atmosfer) Taşküre(Litosfer) Suküre(Hidrosfer) Canlıküre(Biyosfer) Canlıküre çevresi(Ekosfer)

6. ATMOSFERİN KATMANLARI

7. Termodinamik Denge Hali Sistemin çevresi ile denge halinde olmasıdır.

8. Ekoloji:Canlı varlıkları doğal ortam içinde ve bu ortamı organizmalar ile arasında kurulan ilişkiler bağlamında inceleyen bilim dalı. • Çevre bilimleri:Yapay ve doğal çevre üzerindeki bozulmalarıgidermek amaçlı çalışmalar yürüten bilim dalları

9. Ekosistem Sınırları belli bir bölge içinde yaşayan üreticiler, tüketiciler, ayrıştırıcılar ve onların cansız çevrelerinden oluşan; enerji akımı, mineral döngüleri ve populasyon denetim işlevlerini kapsayan birimlerdir.

10. Canlı*Üretici*Tüketici*Ayrıştırıcı Cansız*İnorganikler*Organikler*Fiziksel Koşullar Ekosistem Ögeleri

11. Ekosistem Öğelerinin Bağlantısı • Enerji Akımı • Kimyasal Madde Döngüleri • Populasyon Denetimleri Ekosistem Sağlığı ile İlgili Kavramlar • Homeostazis • Kararlılık • Sürdürülebilirlik • Esneklik

12. Ekolojik Denge:Bir sitemin hiçbir sorunyaratmayacak şekilde işlevini yerine getirmesidir. Fizyolojik Önlemler:Ekolojik dengeninsağlanması için canlılar dünyasındakidavranışlardır. Ağaçların sonbaharda yapraklarını dökmesi,bazı hayvanların kış uykusuna yatması gibi. Ekolojik Döngüler:Maddelerin ekosistem içindeki canlı ve cansız çevre arasında alınıp verilmesi ile oluşan dolaşım. Biyosferdeki tüm maddeler, ekosferde sürekli devirler yapar Gaz tipi -Ör:Azot Sedimenter tip-Ör:Fosfor En önemli çevre sorunları bu döngülerin bozulmasıyla bağlantılıdır

13. BAŞLICA ÇEVRE SAĞLIĞI KONULARI • Yeteri kadar ve temiz su sağlama • Katı ve sıvı atıkların zararsızlaştırılması • Gıda sağlığı ve yeterli dengeli beslenme • Hava kirliliği ile mücadele • Konut sağlığı • Diğer (endüstri, gürültü, radyasyon vb)

14. Ekosistemlerde Besin Zinciri ve Enerji Akımı

16. Karbon Çevrimi CO2 SU FOTOSENTEZ FOSİLLEŞME H2CO3 KÖMÜR PETROL GAZ DOĞAL ÇIKIŞ YAPAY ÇIKARMA

17. AZOT ÇEVRİMİ ATMOSFERİN %80’İ AZOT ELEKTRİK ETKİSİ İLE AZOT DİOKSİTLER ORGANİK AZOT İNORGANİK AZOT SU İLE NİTRİK ASİT NİTRİT PARÇALAYICILAR ÖLÜM- AMONYAK AZOBAKTERLER NİTRİT NİTRAT

18. FOSFOR ÇEVRİMİ KAYALAR ( inorganik tuzlar ) SUDA ERİR

19. KÜKÜRT ÇEVRİMİ ATMOSFER (SO2 , H2SO4) YERKABUĞU YANARDAĞLAR VE BATAKLIKLAR FOSİL YAKITLAR

20. Su çevrimi

21. Doğal Temizleme Mekanizmaları 1. Taşıma ve seyreltme 2. Fizik parçalama ve birleştirme 3. Biyolojik yapım ve yıkım 4. Kimyasal yapım ve yıkım

22. Maddenin Korunumu Yasası • Enerjinin Korunumu Yasası

23. ÇEVRE KİRLİLİĞİ NEDENLERİ • Doğal temizlenme kapasitesinin aşılması • Doğal temizlenme kapasitesinin azaltılması • Çevrimi yavaş maddeleri yoğunlaştırma • Çevrimi olmayan maddelerin üretimi

24. Küresel Çevre Kirliliği Sorunları • Asit yağışları • Sera etkisi • Ozon tabakasının delinmesi • Ötrifikasyon • Erozyon

25. Asit Yağışları İnsan aktiviteleri ile salınan kükürtdioksit ve nitrözoksitin (SO2 , NOX ) havada su ve oksijenle reaksiyona girerek sülfürik asit ve nitrik asite dönüşmesi ve yağmurlarla yeryüzüne inmesidir. • Ormanlar ve bitkiler ölür. • Algler, balıklar, topraktaki mikrocanlılar ölür. • Toprakta tuzlar erir. • Verimlilik zalır, erozyon artar. • Yapıların, tarihi eserlerin vb. ömrü kısalır

27. Sera Etkisi Başta karbondioksit ve metan olmak üzere sera gazlarının güneş ışınlarını tutarak dünyanın ortalama sıcaklığını artırmasıdır. • Dünyanın sıcaklığı artar. • Buzullar erir. • Doğal afetler olur. • Su ve gıda sıkıntısı ortaya çıkar. • Salgın hastalıklara neden olur. • İklim değişir.

28. CO2

29. Ozon tabakasının delinmesi Kloroflorokarbon gazlarının ozon tabakasını inceltmesi ve güneşin zararlı ışınlarına karşı koruyuculuğunun kalkması ile oluşur. • Canlılardaki DNA tahrip olu. • Deri kanserleri artar. • Bağışıklığı olumsuz etkiler. • Gözler olumsuz etkilenir. • Birincil besin üretimi etkilenir.

30. Ozon tabakasının delinmesi

31. Ötrifikasyon Yerüstü su kaynaklarının suni gübrelerle, deterjanlarla (azot ve fosfor) kirlenmesi ve su bitkilerinin aşırı büyüyerek sudaki oksijeni tüketmesi sonucunda oluşur.

32. Erozyon Toprağın üst verimli tabakalarının yağmur suları ile derelere denizlere akması ile kaybı ile ortaya çıkar. • Toprağın verimi düşer. • Yeşil örtü azalır. • Toprak kayması, sel ve yer altı su kaynaklarında azalma olur. • Barajların ömrü azalır • Mikro canlılar ölür, biyolojik çeşitlilik olumsuz etkilenir. • İklim karasala döner ve çölleşme olur.

33. Yerel Çevre Kirliliği Sorunları • Atmosfer kirlenmesi • Toprak kirlenmesi • Su kirlenmesi • Biyosfer kirlenmesi

34. Çevrenin İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi • Doğrudan hastalık etkeni/nedeni olabilir • Hastalıklara predispozanlık yapar • Hastalıkların seyrini etkiler • Hastalıkların yayılmasına neden olur

35. EPİDEMİYOLOJİK ÜÇLÜ KİŞİ/KONAKÇI/HOST ETKEN/AJAN Yaş Cinsiyet Davranışlar Fizik Biyolojik Sosyal ÇEVRE Fizik Biyolojik Sosyal

36. Hastalık EtiyolojisiGerekli Neden/Yeterli Neden • Gerekli neden:Hastalığın ya da durumun oluşması için kesinlikle bulunması gereken etmen (etken/ajan) • Yeterli neden:Bir hastalığın oluşmasında bir arada bulunan ve kişiyi olumsuz etkileyen etmenlerin tümü

37. Sağlık Açısından Çevre • Fizik çevre • Biyolojik çevre • Sosyal çevre

38. Çevre Kirliliğinin Önlenmesi • Eğitim (kişi, toplum, insanlık bilinci) • Demokrasi ( insanın insana ve doğaya egemenliğinin sınırlanması, dayanışma ve çevre hakkı) • Tüketimin kontrol edilmesi ( gereğince tüketerek tüketimi azaltma, dayanıklı ürün, en az atık bırakan ürün) • Sağlık öncelikli kalkınma • Sürdürülebilir kalkınma(doğayı kirletmeyen ve tüketmeyen kalkınma, çevresel etki değerlendirmesi yenilenebilir/tükenmez enerji kaynakları kullanma) • Atıkların zararsız hale getirilmesi

39. Çevre Koruma İlkeleri • Sürdürülebilir kalkınma • Bütünleyicilik • Çevreye özen • Çevre sınır tanımaz • İşbirliği • Kirleten öder • Kaynağında önleme • Sorumlulukların paylaşılması

40. Çevre Koruma Araçları • Yasal Yükümlülükler Yasaklama,ruhsatlama, sınır değerler koyma, İşaretleme,ÇED • Parasal yükümlülükler Çevre vergisi, kirletme harçları, teşvikler, zorunlu depozito • Genel destekleyici araçlar Halkı bilinçlendirme, çeşitli grupların organize edilmesi

41. Yerel Çevre Sağlığı Programları • Yeteri kadar ve temiz su sağlama • Katı ve sıvı atıkların zararsızlaştırılması • Gıda sağlığı ve yeterli dengeli beslenme • Hava kirliliği ile mücadele • Konut sağlığı • Gürültü • Radyasyon • Endüstri sağlığı