FAİZSİZ BANKACILIK VE GÜNÜMÜZ UYGULAMALARI

1. FAİZSİZ BANKACILIK VEGÜNÜMÜZ UYGULAMALARI SEBAHATTİN ZAİM İSLAM VE EKONOMİ SEMPOZYUMU İstanbul, 10 Aralık 2011

2. Faizsiz Bankalarda Likidite Riski Yönetimi veULUSLARARASI İSLAMİ LİKİDİTE YÖNETİMİ ŞİRKETİ Prof.Dr.Necdet Şensoy TCMB- Banka Meclisi Üyesi

3. Disclaimer İfade edilen görüşler kişisel görüşlerimdir. The opinions expressed in this presentation are my personal opinions

4. SUNUM PLANI • İslami Para Piyasası Araçlarına ve Para Piyasasına Duyulan İhtiyaç • İslami Finansal Hizmetler Sunan Kuruluşlar ( İFHSK ) için ihtiyati düzenlemeler yapan Islamic Financial Services Board (IFSB ) • IFSB’nin Likidite Yönetimi ile ilgili teknik notu • International Islamic Liquidity Management Corporation (IILM) • IFSB nin Eleştiriye açık Taslakları • Sonuç

5. Durum - 1 İslami Finansal Hizmetler Sektöründeki hızlı büyüme dikkatleri iyi işleyen İslami Para Piyasası geliştirilmesi ihtiyacı üzerine çekti

6. Durum - 2 Şu andaki İslami Para Piyasasının yapısında İFHSK* ın kendi aralarındaki işlemler ağırlıklıdır Bir çok ülkede kâr-zarar ortaklığı çerçevesinde interbank karşılıklı finansman sağlama imkanı şeklinde çalışmaktadır *İslami Finansal Hizmet Sunan Kuruluşlar

7. Durum - 3 Birkaç ülkede İFHSK lar bankalararası işlemler için konvensionel ve islami karşı taraflarla aralarında özel düzenlemeler tasarlamışlar; “Emtia Murabaha Sözleşmesi” veya “Birbirlerinde telafi edici faizsiz mevduat tutma” gibi

8. Durum - 4 Merkez Bankalarından Sağlanan kısa vadeli imkanlar faiz esaslı oldukları için İFHSK ların Likidite yönetimi için Merkez Bankalarına dayanma oranı düşüktür

9. Arayışlar İFHSK likidite yönetimleri için yeterli ölçüde para piyasası araçları bulunmaması ve IFSB ye üye ülkelerde İslami Para Piyasalarının gelişmemiş olması göz önünde bulundurularak; IFSB Teknik Komitesi Mayıs 2005 de IFSB sekreteryasına bazı görevler verdi

10. Konvensiyonel Sistem Uluslararası Hesaplaşmalar Bankası ( BIS ) Bankacılık Gözetimi Basel Komitesi ( BCBS ) Basel Kuralları (Sermaye Yeterlilik ve Likidite Oranları ) Faizsiz (İslami) Sistem İslami Finansal Hizmetler Kurulu (IFSB) İslami Finansal Hizmetler Sunan Kuruluşlar için Kurallar ( Semaye Yeterlilik; Likidite ) Bankacılık Sektörünü Düzenleyen

11. IFSB (www.ifsb.org )Islamic Financial Services Board İslami Finansal Hizmetler Kurulu, faaliyetine Mart 2003 de başlayan uluslararası bir standart yapıcı örgüttür Kurul küresel ihtiyati standartlar ve kılavuz ilkeler yayınlayarak; İslami Finansal Hizmetler Endüstrisinin ( Bankacılık, Sermaye Piyasası ve Sigortacılık ) sağlamlık ve istikrarını geliştirmeyi amaçlar

12. IFSB (www.ifsb.org ) ÜYELİK YAPISI Tam Üye :26(Denetim ve Gözetim Otoriteleri ) Ortak Üye : 23 Gözlemci Üye :146 TOPLAM...........195 Türkiye’den; TCMB,SPKve BDDK Ortak Üye İMKB, Kuveyt Türk, AlBaraka Türk, Bank Asya Gözlemci Üye

13. IFSB (www.ifsb.org )Islamic Financial Services Board Diğer Standart yapıcı kurullar gibi uzun bir standart geliştirme süreci bulunur : • Eleştiriye açık taslak ( Exposure Draft ) yayınlanması • Çalıştaylar Düzenlenmesi • Geri bildirim almak üzere kamu oyuna duyurma ( Public Hearing )

14. IFSB (www.ifsb.org )Islamic Financial Services Board Ayrıca; • Araştırmalar yapar • Endüstri ile ilgili konularda gerekli insiyatiflerde eşgüdüm sağlar • Düzenleyici kurumlar ve sosyal paydaşlarla seminer, konferans ve yuvarlak masa toplantıları düzenler

15. IFSB (www.ifsb.org )Islamic Financial Services Board Konusuyla ilgili Uluslararası, bölgesel ve ulusal örgütlerle, araştırma ve eğitim kuruluşlarıyla, piyasa oyuncularıyla yakın çalışmalar yürütür

16. Mayıs 2005 IFSB Teknik Komitesinin Sekreteryadan talepleri • Üye ülkelerde İslami Para Piyasası altyapısını ve mevcut uygulamaları inceleyen bir araştırma yapılması • Etkin bir İslami Para Piyasası gelişimine engel olabilecek hususlara işaret ederek tavsiyelerde bulunmak BU AMAÇLA “ İSLAMİ PARA PİYASASI GÖREV GÜCÜ” OLUŞTURULDU

17. Görev Gücünün Görevi • IFHSK ların Bankalar arası işlemleri • IFHSK lar ile Merkez Bankaları arasındaki Devlet ve Merkez Ban. Menkul Değerlerine dayalı işlemleri için IFHSK ların likidite yönetimlerini ve Merkez Bankalarının düşük riskli faizsiz araçlarını teşvik etmek ve geliştirmek

18. Mart 2008 “İslami Finansal Hizmetler Sunan Kuruluşların Likidite Yönetimlerini Güçlendirici Konular üzerine Teknik not” hazırlandı

19. Teknik Notta önerilen strateji-1 İSLAMİ PARA PİYASASI VE DEVLET BORÇLANMASI İÇİN • Göreceli olarak düşük riskli, • Basit tasarımlı, • Düzenli ihraç edilen, • Geniş bir yatırımcı ağı olan, • Güçlü bir ödeme ve hesaplaşma sisemi ile desteklenen FİNANSAL ARAÇLAR TASARLANMALI

20. Teknik Notta önerilen strateji-2 İslami Kamu Finansman Araçlarının genel kamu borçlanma programının bir parçası olarak bütünleşmesi ve İslami Devlet Borçlanma Senetleri Piyasasının Gelişip Güçlenmesi sağlanmalı

21. Teknik Notta önerilen strateji-3 İslami Para Piyasalarında Likidite Yönetetimi için Merkez Bankalarının Piyasa bazlı parasal işlemlerinde İslami Kamu Borçlanma Araçlarının aktif olarak kullanılması teşvik edilmeli

22. Teknik Notta önerilen strateji-4 İslami Para Piyasası ve Kamu Borçlanma Araçları için etkin alım-satım ( Trading )düzenlemeleri ve piyasa mikro yapısı geliştirilmeli

23. Teknik Notta önerilen strateji-5 İFHSK ın etkin • Likidite Riski önetimi ve • Varlık Yükümlülük yönetimi yapabilmeleri için Özel kesimce çıkarılacak İslami Para Piyasası Kağıları teşvik edilmeli Gözetim Rehberliği sağlanmalı

24. IFSB-Likidite Teknik Notu - 2008 İSLAMİ FİNANSAL HİZMETLER SUNAN KURULUŞLARIN ( İFHSK ) LİKİDİTE YÖNETİMLERİNİ GÜÇLENDİRİCİ KONULARDA TEKNİK NOT

25. IFSB-Likidite Teknik Notu – 2008 TEKNİK NOTUN BÖLÜM BAŞLIKLARI

26. IFSB TEKNİK NOT 2008 • İslami Para Piyasası geliştirmenin gerekçesi ve Görev Gücünün yapacağı işin Genel Görünümü • IFHSK ların Sistemik Likidite Mimarisi ve altyapları : Genel Hukuk ve İslam Hukukundaki ilgili konuları da içeren Para Piyasasını etkileyen Faktörlerin Genel Görünümü

27. IFSB TEKNİK NOT 2008 • İslami Para Piyasasının Yapısı ve Araçları- Parasal operasyonların Rolü • Parasal Operasyonların Eşgüdümü ve Kamu Borcu / Para Piyasasının ve Devlet Borçlanma Menkul Değerleri Piyasasının Gelişmesini teşvike yönelik Finansal Yönetim

28. IFSB TEKNİK NOT 2008 • Piyasa Mikro yapısı, Ödeme ve Hesaplaşma Sistemi,Yabancı Para Piyasaları • İslami Para Piyasasının gelişmesinde Stratejiler ve Politika konuları

29. ATILAN ADIMLAR İslami Finansal Hizmetler Sunan Kuruluşlar ( İFHSK ) arasındaki uluslararası likidite yönetimini en az maliyetle ve islami esaslara uygun şekilde kolaylaştırmak amacıyla, Uluslararası İslami Likidite Yönetimi Şirketi ( Internetinal Islamic Liquidity Management Corporation – IILM ) kuruldu

30. IILM ( www.iilm.com )International Islamic Liquidity Management Corporation • 12 ülkenin merkez bankaları / para otoriteleri ve 2 uluslararası kuruluş tarafından Ekim 2010 da kurulmuştur. • 1 milyar amerikan doları kayıtlı sermayesi bulunmaktadır • Sermayesi herbirinin nominal değeri 1 milyon dolar olan bin adet paya bölünmüştür

31. IILM ( www.iilm.com )International Islamic Liquidity Management Corporation • 4 ülke 10 ar pay • 6 ülke 5 er pay • 1 uluslar arası kuruluş 5 pay olmak üzere toplam 75 pay sermaye taahüdünde bulunulmuş ve tamamı ödenmiştir. • 4 X 10 000 000 = 40.000.000 • 7 X 5 000 000 = 35.000.000 • Toplam.....................75.000.000 USD

32. IILM ( www.iilm.com )International Islamic Liquidity Management Corporation • Malezya Merkez Bankasının 510.000 USD bağışı da özkaynaları arasında bulunmaktadır • IILM henüz örgütlenme aşamasındadır • İlk işlemini 2012 ilk aylarında yapması beklemektedir • Önemli tutarda sermaye artırımı yapması beklenmektedir

33. IILM ( www.iilm.com )International Islamic Liquidity Management Corporation Üye ( Ortak ) Merkez Bankaları 1.Malezya Merkez Bankası 2. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3. Suudi Arabistan Para Otoritesi • Katar • Kuveyt • Luxemburg • Birleşik Arap Emirlikleri • Mauritius • Endonezya • Nijerya • İran 12.Sudan

34. IILM ( www.iilm.com )International Islamic Liquidity Management Corporation Üye ( Ortak ) Uluslar arası Kuruluşlar İslam Kalkınma Bankası İKB- ÖzelSektörü Geliştirme Şirketi

35. IILM Üyesi ( Paysahibi ) olan Merkez Bankaları ve Para Otoriteleri IILM tarafından çıkarılacak finansal araçların, • ilgili ülkenin yasal alanı içinde, likidite yönetimi amacıyla “ Geçerli Likit Varlık” olarak tanınmasını • Kısa Vadeli Finansman için kabul edilebilir teminat sayılmasını sağlamayı üstlenirler

36. IILM in Yararları • Finansal Sıkışıklık Dönemlerinde İFHSK ların likidite yönetimini kolaylaştırmak • İslami Bankalararası Piyasaların Bölgesel ve Küresel olarak entegrasyonunu teşvik etmek • Düzenli ihraçlarla, diğer İslami Finansal Ürünlerin etkin fiyatlanması için gösterge oluşturmak • Yerel İslami Bankalararası Piyasaların Gelişmesine yardımcı olmak

37. IILM - Araçlar Temel Finansal Araç : SUKUK • AAA notuna sahip olmalı • Herkesin kolayca anlayıp kabul edeceği şekilde olmalı • Küçük hacimlerde ve düzenli ihraç edilmeli • Küresel olarak kabul edilmeli ve alınıp satılabilmeli • Çeşitli Vadelerde olmalı

38. SUKUK ( IFSB Tanımı ) Tekil : “Sakk”; Çoğul : “Sukuk” Her bir SAK ; • Maddi Varlıklar veya • Ağırlıklı ölçüde maddi varlık içeren bir varlık havuzu veya • Bir iktisadi teşebbüs ( mudarabe ) üzerinde orantılı ve bölünemez sahiplik hakkını temsil eder

39. IILM İş Modeli - Aktörler • Varlık Sağlayıcılar • Herbir Varlık için ayrı şirket olarak “Temel Varlık Özel Amaçlı Araç (Kişilik) • Menkul Değer ihraç eden Özel Amaçlı Araç ( kişilik ) • Likidite Sağlayıcılar • Krediyi Güçlendirici Unsurlar ( Credit Enhancement Provider ) • Yatırımcılar

40. IILM İş Modeli • Günümüz finans dünyasında uygulanan “Menkul Kıymetleştirme” mekanizması kullanılarak • Varlık sağlayıcılardan* edinilen Varlıklara Dayalı olarak Menkul Değer ( SUKUK ) çıkarılacak • İlk ihraçlar 3-6 ay gibi kısa vadeli olacak *Ülkelerin Hazine veya Merkez Bankaları

41. Likidite Sağlayıcılar • Varlık Sağlayıcılara Peşin Ödeme yerine sukuktan sağlanan gelir tahsil edilene kadar vade yapılabilir. • Bu arada IILM tarafından Bazı Faizsiz Araçlarla Kredi de sağlanabilir

42. Krediyi Güçlendirici Unsurlar ( Credit Enhancement Provider ) İhraç Programı muhtemelen Temel Varlık veya İhraçÖzel Amaçlı Araç seviyesinde kredi güçlendirmesi içerecektir: Sukuk’un dayandığı gelir getirici varlıktan tahsilatların aksaması(gecikmesi) durumunda kullanılmak üzere kurulan ve nakit veya akışkan varlıklardan oluşan yedek (rezerv ) fon

43. Yatırımcılar • Çeşitli ülkelerdeki İslami Finansal Hizmetler Sunan Kuruluşlar ( İFHSK ) • Likidite Yönetimleri için gerektiğinde ilgili ülkenin Merkez Bankasına verip nakit sağlayacakları bir finansal araca yatırım yapmış olacaklar

44. IILM İş Modeli IILM Program Yöneticisi olarak İşlev yapacak

45. IFSB – Devam eden İşler İki adet “Eleştiriye Açık Taslak” ( Exposure Draft ) için “Kamuya Duyuru” (Public Hearing) yapılacak

46. IFSB - EXPOSURE DRAFT-12 ( İslami Sigorta (Tekafül) Şirketleri ve İslami Kollektif Yatırım Planları Hariç ) İslami Finansal Hizmetler SunanKuruluşların ( İFHSK ) Likidite Riski Yönetimleri için Rehber İlkeler

47. IFSB - EXPOSURE DRAFT-13 ( İslami Sigorta (Tekafül) Şirketleri ve İslami Kollektif Yatırım Planları Hariç ) İslami Finansal Hizmetler SunanKuruluşların ( İFHSK ) Stres Testleri için Rehber İlkeler

48. IFSB - EXPOSURE DRAFT12 ve 13 Bu Eleştiriye açık Taslakla ilgili yorum ve görüşler 12 Ocak 2012 ye kadar IFSB Sekreteryasına gönderilebilir email ifsb_sec@ifsb.org veya facsimile +603-9195 1405

49. SONUÇ • Özellikle Finansal Krizden sonra Tüm Dünyada dikkat çeken ve yaygınlaşan İslami Finans Sektörü için hassasiyetlerine uygun para piyasası araçları geliştirilmektedir • Finansal Kuruluşların Sağlıklı Likidite Yönetimi yapabilmeleri Finansal İstikrar açısından da çok önemlidir

50. SONUÇ -2 • TCMB için Fiyat istikrarının yanı sıra Finansal İstikrarın sağlanması ve korunması da önemlidir • Ülkemizde faaliyet gösteren “Katılım Bankaları”nın da Likidite Yönetiminin güçlendirilmesi için de faizsiz araçların oluşturulması ihtiyacı TCMB tarafından görülmüş ve gerekenler yapılmaktadır