de grenzen van marktwerking kanttekeningen vanuit sociaal perspectief

1. de grenzen van marktwerkingkanttekeningen vanuit sociaal perspectief seminar spoorwegpensioenfonds marktwerking of regulering dinsdag 3 december 2013 Kees Blokland

2. schoonmaakbranche 2010 • schoonmakers-stakers in de hal van NS HQ • CS Utrecht sit-in en ophoping vuilnis • vakbond met organizers • mars voor respect • langdurige staking ( 9 weken!) • CAOonderhandelingen muurvast • sociale partners spreken opdrachtgevers aan (i.c. NS en Schiphol) : de markt is op hol geslagen, help ons wat is hier aan de hand?

3. marktwerking is doorgeslagen • sterk neerwaartse prijs-kwaliteitsspiraal • contractsduur van 8 naar 4 jaar • productiviteitsnormen over de kop • bejegening schoonmakers verwaarloosd • frictieproblemen bij contractswisseling • inkoop op prijs alleen • prijsduiken, “strategisch inschrijven “ • disconnect schoonmakers en klant/bewoners wat is hier aan te doen?

4. code verantwoordelijk marktgedrag • initiatiefgroep : werkgevers-vakverenigingen-opdrachtgevers-makelaars • zware procesinspanning : diepe polder en modder • start met productiviteitsnormen • switch naar gedragsnormen • zowel generieke als specifieke elementen • commitment, handtekeningen, zelfverklaring • sancties : gele kaarten en best practices • publiciteit en concrete acties gaat dit werken?

5. effecten • grote aanbestedingen op prijs alleen uit de markt gehaald • inkopers (NEVI) steunen initiatief • snelle toename ondertekenaars • code wordt maatgevend in de branche bij aanbestedingen • melding “foute “gedragingen • correcties vanuit commissie • prijsafbraak sterk afgeremd • toegang vakbond tot werkvloer versterkt • opgenomen in sociaal accoord wat kom je tegen onderweg?

6. disfuncties in marktwerking • demand management bij opdrachtgevers heeft onvoldoende vakkennis aan boord • aanbestedingsdocumenten verjuridiseerd, overgedetailleerd en/of inadequaat • overmatige sturing op prijs cqcontractswaarde op datum gunning( in plaats van kosten-baten over de hele looptijd van het contract) • kwaliteitscriteria vaak wrakkig, onprofessioneel • bestek dikwijls “idiot-proof “, onvoldoende regelruimte voor de schoonmakers zelf • dubieuze rol sommige makelaars (“dubbel verdienen“) • opdrachtgevers besteden al hun verantwoordelijkheid uit : “pakjes over de heg “ • wrange toestanden bij contractswisseling • personeelsbeleid t.o.v. schoonmakers te vaak verschraald tot beneden aanvaardbaar minimum hoe reageren de spelers in het veld?

7. wat doen de spelers? • overheid : • SoZa : morele support , opname code in sociaal accoord • BiZa : grote inhoudelijke bijdrage en voorbeeld werking (*kanttekening!) • NMA/ACM : guidance om fouten mededingingsrecht te vermijden • EZ : geen regulerend beleid, heeft wel arbitrage georganiseerd • inkopers : “best valueprocurement “ neemt toe, maar ook nog veel onprofessionaliteit • hrm : sociale verantwoordelijkheid voor werknemers in uitbesteding nog in kinderschoenen, groeiende steun • bobo’s : steunen code als ze ervan horen, staan ver af van werkvloer • facilitair managers : voorzover niet uitgeroeid : actieve steun, maar beperkte impact in organisatie, staan ver van de macht • makelaars : focus op disciplineren eigen gelederen en zichtbaar maken (noodzaak van) vakkennis • werkgevers : uitrol keurmerk in de branche, champions ( echt mooie voorbeelden!) en ook achterblijvers aan de low end • vakverenigingen : namen en shamen, activeren werkvloer, soms effectieve beinvloeding opdrachtgevers wat valt er te leren?

8. leerpunten code case • ongereguleerde marktwerking leidt gemakkelijk tot soms ernstige disfunctionaliteiten, • zelfregulering door marktpartijen kan effectief zijn, maar ontslaat de overheid niet van haar rol als “marktmeester “ , die randvoorwaarden bepaalt en spelregels afdwingt • dienstverleningsmarkten zijn kwetsbaarder voor marktdisfuncties dan productmarkten • branches met laagdrempelige beroepen zijn extra kwetsbaar • de integrerende kracht van werk wordt tegengewerkt in branches waar door marktdisfuncties de kwaliteit van arbeid wordt uitgehold • bij uitbesteden moeten tenminste twee verantwoordelijkheden genomen worden : • professioneel demand management • sociale verantwoordelijkheid over de “ knip” heen • sturen op grote lijnen is effectiever dan fijnregelen om een code te laten werken • op de werkvloer ligt veel initiatiefkracht en regelpotentieel te wachten op ruimte • naast contractual management ( voor mijn part met smart targets en servicelevel agreements) is aandacht en ruimte voor partnership en synergie essentieel • verantwoordelijk marktgedrag : heel veel leerpunten voor alle partijen hoe gaat het verder?

9. ontwikkelingen rond de code • verbreding : catering, beveiliging, uitzendwezen, KNVTaxi, Verhuizers, Groenvoorziening, TLN, Bouw • opdrachtgevers profileren zich • best practices en opleidingen ( verdiepen op leerpunten) • aanscherpen marktmeesterschap • aanspreken professionals (hr, inkoop, facilitair) zijn er andere voorbeelden?

10. marktwerking, enkele cases • de interne arbeidsmarkt binnen Corus • verdelen declarabel werk binnen adviesbureau Domesta • kennismanagement binnen TNO • verzelfstandiging stafdiensten bij Hoechst Frankfurt ( “Leistungsvereinbarungen “) • verzekeraars en ziekenhuizen • pensioenfondsen en uitvoeringsorganisaties • het huwelijk ben je nou voor of tegen marktwerking?

11. conclusie • ik ben tegen onbegrensde marktwerking, overmatige regulering, onderschatting van de initiatiefkracht van de werkvloer, wegregelen van partnership, afkopen van sociale inspanning, passieve overheid en duikgedrag. • ik ben voor spelregels, ruimte geven, zelfsturende teams, ketensamenwerking, activerend sociaal beleid, marktbeleid en transparantie.