Siyaset Bilimine Giriş

1. Siyaset Bilimine Giriş Siyaset Biliminin Temel Kavramı: Siyasal İktidar 3. Hafta

2. Genel Olarak İktidar Kavramı (Sosyal İktidar) • Siyasal olayların dinamiği • Siyasal olayların anlaşılması ve açıklanmasında anahtar • İktidar: Başkalarının davranışlarını etkileyebilme, kontrol edebilme • Sosyal olayların içinde, her türlü grup ilişkilerinde mevcut • Toplumdaki bütün kuruluşlar içinde iktidar olgusu mevcut

3. Bir görüş: Her türlü insan toplulukları içinde bütün görünümleri ve beliriş şekilleri ile var olan iktidar olgusu siyaset biliminin inceleme konusu • Çoğunluk görüşü: Siyaset biliminin temel kavramı olarak iktidar, her hangi bir iktidar değil, sadece “siyasal iktidar” • Aile, dernek, grup içindeki iktidar olgusu siyaset biliminin ilgi alanı dışında

4. Siyasal İktidarın Nitelikleri • Ülkenin ve toplumun bütünü üzerinde geçerli olan iktidar • Gerçek ve teknik anlamda siyasal iktidarın başlıca ayırt edici nitelikleri • Siyasal iktidar, sosyal iktidarlardan çok daha geniş kapsamlıdır; tüm ülkeyi kapsar • Siyasal iktidarla diğer iktidar türleri arasında bir eşitlik ilişkisi değil, hiyerarşik ilişki söz konusu; siyasal iktidar ülke içinde en üstün iktidardır [nispi üstünlük]

5. Siyasal iktidar, maddi kuvvet ve zor kullanma gücüne sahip [toplumda sadece siyasal iktidar bu yetkiye sahip] • Emirlerini ve kararlarını uygulamak için gerektiğinde kuvvete başvurabilir • Zor kullanma gücünün tekeli elinde • Sosyal düzenin sağlanması, toplum ve devlet hayatının devamı için • Diğer iktidarlar meşru olarak kuvvet kullanma yetkisine sahip değil [değişik ikna, yaptırım yöntemleri dışında] • Kuvvet kullanma tekeli siyasal iktidarın elinden çıkarsa düzen gider, anarşi/kaos çıkar

6. Siyasal İktidarın Niteliği: Rıza ve itaat • İktidar, sadece kuvvete dayanmaz • Yönetilenler, kuvvete başvurulmadan iktidarın emirlerine ve kararlarına kendiliklerinden itaat eder, rıza gösterir • İktidarlar, sadece kuvvete dayanarak uzun süre devam edemezler • Yönetilenlerin rızası da gerekli bir unsur • İktidar: “Kuvvet” ile “Rıza”nın toplamı • “İktidar” terimi yerine “iktidar ilişkileri” kavramının kullanılması

7. Siyasal İktidar ve Otorite • “Otorite”yi “iktidar” kavramından farklı kullananlar; Otorite, “meşru iktidar”dır • Bir iktidarın emir ve kararları tartışma konusu yapılmadan geçerli sayılıyor ve uyuluyorsa bir otoritenin varlığı söz konusu • Otorite, kuvvete, zora ve tehdide başvurmadan bir iradenin yürütülmesi yeteneği

8. İktidar ve otoriteyi eş anlamlı kullananlar • Hangi terimin kullanılacağı “kontekst”e ve genel/spesifik etkilerine göre farklılık gösterir • Otorite, geniş ve genel bir kavram • Siyasal iktidar daha spesifik ve daha teknik anlamı olan bir kavram

9. Egemenlik Kavramı • Egemenlik; Devlet kavramı ile birlikte incelenen bir kavram • Kaynağı; Ortaçağın sonları ve Yeniçağ’ın başlarını kapsayan tarihsel olaylar içinde • Avrupa’da güçler arası üstünlük mücadelesi • Başta Fransız Krallığı olmak üzere monarşiler, diğer yanda Feodalite, Papalık ve Roma Germen İmparatorluğu • Fransa krallarının içerde feodal güçlere, dışarıda Papalık ve İmparatorluk karşısında üstünlüğü

10. Egemenlik; bu mücadele sırasında kullanıldı • Ülke içinde kendi iktidarına rakip olabilecek bir iktidar, ülke dışında da kendilerinden üstün bir kudret tanımadıklarını ifade eden bir hukuki formül olarak • Egemenlik, “souverainété” (sovereign), “en üstün iktidar” anlamında • Kralcı hukukçular tarafından bir mücadele aracı olarak kullanıldı, sonra da bir doktrin halini aldı

11. Jean Bodin (16.yy): Egemenlik kavramını sistemleştiren, teori haline getiren Fransız hukukçu • Bodin: “Egemenlik, ülkede yaşayan bütün insanlar, bütün vatandaşlar ve tebaa üzerinde kanunla kısıtlanamayan en üstün iktidar” • Bodin; Egemenlik, “sınırsız” ve “mutlak” bir iktidar • Bodin: Egemenlik; tektir, bölünemez ve devredilemez

12. Egemenliğin Değişik Anlamları • Dış egemenlik (bağımsızlık): Devletin dışarıda başka hiçbir devlete bağlı olmaması, her hangi bir şekilde başka bir devlete tabii olmaması • Günümüzde, devletlerarası ilişkilerin “hukuki eşitlik statüsü”ne dayanması anlamında • Devletlerarası ilişkilerde tam olarak “hür” ve “bağımsız” bir iradeye, hareket serbestliğine sahip olmak tartışmalı • Mutlak bir egemenlik, günümüzün uluslar arası ilişkileri ve siyaseti ile bağdaşmaz

13. İç egemenlik: İki değişik anlamı • İlki; egemenliğin ilk ve asıl anlamı: Devlet iktidarının, sınırsız ve mutlak, bölünmez ve devredilmez olması • Diğeri; egemenlik, devletin kanun yapmak, savaş ve barış ilan etmek, para basmak, vergi toplamak” gibi güçlerini kapsar • Biri iktidarın üstünlük karakterini, diğeri iktidara özgü etkileri vurgular • Her ikisi de kastedilebilir

14. İki Soru: • Klasik egemenlik kavramı günümüzde geçerli mi? • Egemenlik devlet içinde kime ait?

15. Klasik Egemenlik Kavramı Günümüzde Geçerli mİ? Klasik egemenlik kavramı, 20. yüzyılın başlarından itibaren tartışılmakta a) Klasik anlamıyla egemenlik çağın gelişen devlet ve iktidar anlayışı ile örtüşmüyor • Mutlak ve sınırsız bir iktidar olarak egemenlik, “hukuk devleti” anlayışı ile bağdaşmaz • Hukuk devleti; hukuka bağlı ve sınırlı bir iktidar anlayışı • Alman hukukçular; devlet, kendi iktidarı ile kendisini sınırlandırabilir • Tamamen sınırsız “egemen” bir iktidar tipine demokratik rejimlerin dışında rastlamak bile güç

16. b) Tek”, “bölünmez” ve “en üstün” nitelikleri de tartışmalı • Federal devlet yapısında ikili yasama-yürütme ve yargı sistemi c) Kuvvetler ayrılığı ile çelişme: Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin bölünmesi • Egemenlik; Klasik anlamda geçerliliğini kaybetti • “Sınırlı bir egemenlik” ya da “devlet kudreti” anlamında kullanımı

17. Egemenliğin Modern Karşılığı: Kurucu İktidar Kavramı • “Hukuki bakımından en üstün iktidar” olarak egemenlik • Siyasal iktidar bu tanımı karşılamaz • Siyasal iktidar “sınırlı bir iktidar”dır; sınırlar Anayasa tarafından belirlenen • “Kurucu iktidar” ve “Kurulu İktidar” ayrımı; “egemen” gücün “kurucu İktidara” ait olduğu görüşü

18. Kurucu İktidar: Devletin temel hukuk düzenini kuran, siyasal iktidarın nasıl oluşacağını belirleyen kuralları koyan, herkes için üstün anayasa normlarını koyan iktidar • Kurulu İktidar: Kaynağını anayasa ve yasadan alan, bu sınırlar içinde yetkilerini kullanan iktidar • Kurulu iktidar “en üstün iktidar” değil; istediğini çizilen sınırlar dışında yapamaz

19. Kurucu İktidar: İradesini sınırlayan hukuk kuralları ile sınırlı hareket etmez • Tam anlamıyla bağımsız ve üstün bir iktidar • Asli kurucu iktidar • Tali kurucu iktidar

20. Kurucu İktidarın Egemenliği Gerçekten Sınırsız mı? • Sosyal, siyasal ve ekonomik güç dengesi • Toplumda hakim olan değer yargıları ve meşruluk anlayışı • Uzun ömürlü olması dikkate alınması gereken gerçekler • Sosyal gerçeklik alanında, her zaman her istediğini yapabilen, her türlü kayıt ve etkiden uzak, tamamen bağımsız ve üstün “egemen” bir iktidar yok