KARŞILAŞTIRMALI KAMU YÖNETİMİ

1. KARŞILAŞTIRMALI KAMU YÖNETİMİ YRD. DOÇ. DR. MAHMUT BOZAN Siyaset Bilimi Ve Kamu Yönetimi Bölüm Başkanı

2. İRAN

3. ÜLKE BİLGİLERİ • Resmi Adı : İran İslam Cumhuriyeti (1979) • Başkent : Tahran • Resmi Dil : Farsça • Yönetim Sistemi : İslami Cumhuriyet • Siyasi Yapı : Uniter • Devlet Başkanı : Mahmud Ahmedinejad • Önder : Ayetullah Ali Hamaney • Nüfus : 78,868,711(2012) 18. sıra • Demografik yapı : Farsi 61%, Azeri 16, %, Kürt 10,%, Lur 6%, Diğer 7% • Dini Yapı : %98 Müslüman (%89 Şia,%9 Sünni) %2 Diğer • Yüzölçümü : 1,648,195 km² (Dünya 18.) • Fert Başına Milli Gelir:13,200 $ (2011)-93. Sırada • GSYİH : 990.8 milyon $ (2011)-18. Sırada • Para Birimi : İran Riyali • İşgücü : 26,37 milyon (2011) • İşgücü dağılımı : Tarım %10,3, Sanayi %40,2, Hizmet %49,5 • Yönetim Kademesi : Eyalet (30), İl (76), İlçe (647), Belediye ve Köyler • Üye olduğu kuruluşlar: UN, OPEC D-8, ECO, FAO, ILO, IMF, WHO, WTO vb.

4. Bugün İran olarak bilinen yer ilk medeniyetlerin çıktığı bir bölgedir. MÖ 4000 yıllık bir geçmişe sahiptir. İran tarihi İslam'dan önce ve sonra kurulan devletler olarak iki başlık altında incelenebilir. • İran’da İslam öncesi kurulan devletler:  • Elamlılar (M.Ö. 1100-728), Medler (M.Ö. 728-550), • Persler (M.Ö. 550-330), Sasaniler (226-650) • İslam'dan sonra kurulan devletler: • Emeviler (661-750) Abbasiler (750-1258) • Gazneliler (963-1187) Büyük Selçuklu Devleti (1037-1194) • Timur Devleti (1370-1506) Karakoyunlular (1407-1468) • Akkoyunlular (1378-1508) • Safevi Devleti (1501-1722): Kaçarlar Hanedanı (1781-1925), Pehlevi Hanedanı (1925-1979), • İran İslam Cumhuriyeti (1979- ): • Humeyni dönemi:(1979-1989) • Rafsancani dönemi: (1989-1997) • Hatemi dönemi: (1989-2005) • Ahmedinejad dönemi: (2005- ...) İRANDA KURULAN DEVLETLER

5. TARİHİ GELİŞİMİ • İran’ın tarihi şüphesiz en temel kırılmayı İslam’a geçişle yaşamıştır. • 800 yıllık Arap hakimiyetinden sonra Safeviler iki güçlü ve karizmatik şahları (Şah İsmail ve Büyük Şah Abbas) vasıtasıyla güçlü bir merkezi hükümet kurarak ilk kez devlet kelimesini hanedanlık yerine kullanmaya başlamıştır. • Şiiliğin resmi devlet dini olarak kabul edilmesiyle bu durum ideolojik bir çerçeveye oturtularak İranlılık kimliğiyle birleştirilmiştir. • Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmelere paralel olarak İran’da da meşrutiyet (1905-1909) ilan edilmiş ve ülke ilk anayasasına kavuşmuştur. • 1979 yılında Humeyni tarafından gerçekleştirilen “İran İslam Devrimi” ile Pehlevi hanedanı yıkılmış, şahlık rejimi yerine bugünkü siyasi rejimin temelleri atılmıştır. • Devrim sonrası batının kışkırtmasıyla başlayan Irak-İran savaşı(1980-1988) her iki ülke için de yıkım olmuş, daha sonra bölge ABD ve İsrail politikalarına göre yeniden şekillendirilmiştir.

6. DEVLET TEŞKİLATI Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

7. SİYASİ SİSTEM • İran İslam Cumhuriyeti, kanunların anayasa ve şeriata aykırı olamayacağını ve her şeyin üstünde bir Dini Liderin (Veliyi Fakih) bulunduğunu ifade etmektedir. • İran’daki mevcut devlet düzenini, Humeyni tarafından geliştirilen Velayet-i Fakih teorisine dayanarak oluşturulan bir tür anayasal “Dini Liderlik” rejimi olarak tanımlamak mümkündür. • Anayasaya göre dini lider iki aşamalı da olsa halk tarafından seçiliyor. Önce halk, dini liderin seçiminde “ikinci seçmen” olarak görev yapan Meclis-i Hobregan’ı (Uzmanlar Meclisini), Meclis-i Hobregan ise dini lideri hayatta kaldığı sürece görev yapmak üzere seçiyor. Meclisi Hobregan’a normal vatandaşlar değil, din adamları seçilmektedir. • Dini liderin sahip olması gereken özelliklerin kimde bulunduğunu (Ayetullah ve Mercii-i Taklit olması), kimin bu nitelikleri ve şartları taşıdığını da ancak din adamları belirlemektedir. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

8. ŞİA MEZHEBİ • Şia hilafet yerine imameti savunduğu ve 12. imam da kayıp olduğu için devlete mesafeli durmuş ve devlet teorisi geliştirememiştir. Bu sebeple devletten uzak durmak, vergi vermemek, ihtilafları kendi içinde çözme yolunu tercih etmiştir. • İran’da Safeviler devlet kuruncaya kadar Şia hakim mezhep değildi. Safevilerle birlikte Şia İran’ın resmi mezhebi oldu. • Şia’nın 3 ana kolu vardır. Caferiyye, Zeydiyye ve İslamiliye. Bunlar içinde en büyük gurup İran, Irak ve Azerbaycan’da geçerli olan Caferiyye koludur. • Sünni Afgan Nadir Şah’ın İran’a hakim olması Şia mezhebini eski konumuna getirdi. Bu dönemde şiiliğin uygulanmasında usuliler (ictihat) ve ahbariler (kitap, sünnet ve imamlara uyma) arasındaki mücadelede usuliler galip geldiler. Usulilerle birlikte güçlü müctehitler (ayetullah) 12. imamın yokluğunda onun yerine velayet hakkını kullanacak, halk onlara tabi olacaktır. • Humeyni velayeti fakih anlayışını tevhid doktrini olarak yeniden kurgulamıştır. Buna göre en üst otorite Allah’a aittir. Hükmü icra 12. imam olan Mehdiye ait olup o gelinceye kadar velayeti fakih tarafından vekaleten kullanılacaktır. Siyaset ile din müttehittir. İhtilaflar usuli geleneğine göre ictihatla çözülecektir. İslami olmayan yönetimlerle zafere kadar savaşılacaktır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

9. DİNİ LİDERLİK (VELAYET-İ FAKİH) • İran İslam Cumhuriyeti sistemini diğer devlet düzenlerinden farklı kılan en önemli birim, Dini Liderlik (Velayet-i Fakih) kurumudur. Rejiminin meşruluk kaynağı Velayet-i Fakih ilkesi ve onu uygulayan önderlik makamında toplanmıştır. Son karar verme mercii olarak önderin tüm güçler üzerinde sıkı kontrol ve denetimi göze çarpmaktadır. • Anayasa’ya göre nihai otorite, Mehdi gelene kadar Dini Lider’e aittir. • İslami devletin egemenlik araçları olarak kabul edilen yasama, yürütme ve yargı güçlerinin üzerinde önderlik makamı vardır. • Dini Lider Meclisi Hubregan tarafından kaydı hayat şartıyla seçilir. Dini Liderlik Makamı için gerekli şartlar: • 1- Fıkıh konusunda yeterli bilimsel özelliklere sahip olması, • 2- İslam Ümmetine rehberlik için gerekli adalet ve takvaya sahip olması, • 3- Sosyal ve Siyasal alanlarda doğru görüş, yiğitlik ve yöneticilik yeteneğine sahip olmasıdır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

10. DİNİ LİDERİN GÖREVLERİ • Dini Lider (Velayeti Fakih) İran rejimi için hayati önemi haiz devlet makamları ile ilgili atama ve görevden alma yetkilerini elinde tutar. Seçilmiş hükümetin yetki ve kapasitesini büyük oranda sınırlandırabilme yeteneğine sahiptir. • Önderin görev ve yetkileri şöyledir: • İran İslam Cumhuriyetinin genel politikalarını belirlemek, • Rejimin genel politikalarının uygulanmasının denetimini yapmak, • Gerekli gördüğü durumlarda referandum’a karar vermek, • Millet tarafından seçilen cumhurbaşkanını onaylamak,cumhurbaşkanının azli ve yargının önerisi doğrultusunda mahkumların cezalarını hafifletmek. • Dini lider düzenli ordu, devrim muhafızları, polis, jandarma ve güvenlik kuvvetleri dahil tüm askeri kurumların komutan ve yardımcılarını atama yetkisini elinde bulundurur. Aynı zamanda, başkomutan sıfatına da sahiptir. • Dini Lider ekonominin yaklaşık yüzde 70’ini elinde tutan dini ve ticari vakıfların başkanlarını da atar.

11. MECLİS (MECLİS-İ ŞURA-YI İSLAMİ) • İran parlamentosu (Meclisi Şurayı İslami) 290 milletvekilinden oluşmakta ve 4 yıllığına halk tarafından seçilmektedir. Seçme yaşı 15, seçilme yaşı 25’dir. • Yasama iki şekilde yapılmaktadır. Birincisi ve yaygın şekli İslami Danışma Meclisi tarafından yapılan ve Korucu Şura tarafından onayladıktan sonra yürürlüğe giren kanunlar ve ikinci ve istisnai olan durumlarda isehalk oylamasıdır. • Meclisin ikinci görevi kanunları yorumlamak ve açıklamaktır. Mevcut mevzuata göre Meclisin çıkardığı kanunlar cumhurbaşkanı tarafından yürürlüğe konulmadan önce Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından Anayasa ve Şeriata uygunluğunun onaylanması gerekir. • Konsey, bir yasayı bunlara uygun bulmazsa Meclise geri gönderir. Meclis’in direnmesi durumunda yasa, arabulucu konumundaki Düzenin Yararını Teşhis Heyeti’ne gider. • İran’da bilinen şekliyle siyasi parti yoktur. Mecliste parti gurupları da yoktur. Ülkenin bağımsızlığını zedelemeyecek, ülke menfaatlerine aykırı davranışlar yapmayacak bütün oluşumlar İçişleri Bakanlığından onay almak zorundadır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

12. UZMANLAR MECLİSİ (MECLİS-İ HOBREGAN) • İlk Uzmanlar Meclisi devrimden sonra 1 Nisan 1979’da yapılan referandumla monarşiye son verilmesinin ardından yeni Anayasa hazırlamak amacıyla, bir nevi Danışma Meclisi olarak kuruldu. 70’ten fazla üyesi genel seçimle belirlendi. • Hazırladığı Anayasa taslağı, 2 Aralık 1979’da yapılan referandumla kabul edildikten sonra dağıldı. İkinci Uzmanlar Meclisi’nin 83 üyesi Aralık 1982’de yapılan Uzmanlar Meclisi şu anda tamamı din adamı 86 üyeden oluşuyor. Üyeler 8 yıllık dönem için iki turlu seçimle belirlenmekte ve başka görevler de yapabilmektedir. • Uzmanlar Meclisi’nin asıl görevi, İran Dini Liderlik makamı boşaldığında yerine yenisini seçmektir. • Aynı zamanda İran Dini Liderini denetleme, anayasada belirlenen niteliklerinde eksilme olması yada bu nitelikleri başından beri taşımadığının ortaya çıkması durumunda onu görevden alma yetkilerine sahiptir. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

13. ANAYASAYI KORUYUCULAR KONSEYİ (Şura-yı Nigehban-ı Kanunu Esasi) • Koruyucu Şura bir denetleme ve koruma kurumu olup İran siyasi sistemine Meşrutiyet (1906-1911) anayasası ile girmiştir. • Korucu Şura Anayasa’ya göre on iki kişiden oluşmaktadır. Altı kişi Dini Lider tarafından İslam bilginleri (Fakih) arasından altı yıllığına atanmaktadır. Diğer altı kişi yargı yüksek makamı tarafından Müslüman hukukçular arasından Meclise önerilir ve Meclis üyeleri tarafından seçilirler. Bu üyelerin yarısı her üç yılda bir kura ile yenilenir ve yerlerine başkaları seçilir. • Anayasa Mahkemesi niteliği taşıyan bu kurumun esas görevi mecliste çıkarılan yasaların Anayasa ve İslami kurallara (Şeriata) uygunluğunu denetler. Meclis kararları üzerine görüşünü 10 gün içinde bildirmek zorundadır. Aksi takdirde karar geçerli sayılır. • Meclisi Hobregan’ın seçimlerini denetler ve adayları kabul veya reddedebilir. • Koruyucu Şura bu haliyle İslami Şura Meclisi’nin üzerinde bir organ özelliği taşımaktadır. • Koruyucu Şuranın İran’da yapılan tüm seçim ve halk oylamalarını denetleme sorumluluğu vardır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

14. DÜZENİN YARARINI TEŞHİS HEYETİ (Mecme-yi Teşhis-i Maslahat-ı Nizam) • Anayasa ve yasaların Şeriata uygunluğu konusunda Meclis ile Anayasayı Koruyucular Konseyi arasında çıkan anlaşmazlıklara son çözümü getiren kurum niteliğini taşımaktadır. • Humeyni tarafından 6 Şubat 1988’de, Meclis ile Anayasayı Koruyucular Konseyi arasında çıkan bir anlaşmazlığı çözmek üzere kurulmuştur. • En kritik görevi dini liderin görevini yerine getirememesi durumunda yeni lider seçilinceye kadar Liderlik Konseyine üye seçimi ve konseyin vereceği kararların geçerliliği için ¾ çoğunlukla onay durumudur. • Maslahatı Nizam heyetinin sabit ve değişken üyeleri vardır ve hepsi de Dini Lider tarafından tayin edilir. Üyeleri arasında cumhurbaşkanı, meclis başkanı, yüksek yargı başkanı ile koruyucular konseyinin 6 dini uzmanı da bulunmaktadır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

15. MİLLİ GÜVENLİK YÜKSEK KONSEYİ(Şura-yı Aliye-yi Emniyet-i Milli) • Milli Güvenlik Konseyinin varlık sebebi İslam Devrimini korumak, ülkenin milli menfaatlerini ve toprak bütünlüğünü korumaya yönelik tedbirleri almaktır. • Güvenlik Konseyi İran’ın en yüksek savunma, güvenlik ve istihbarat birimidir. • Konseyin başkanı Cumhurbaşkanı olmakla birlikte esas güç Dini Liderle düzenli ilişki içinde olan konsey sekreteryasındadır. • Konseyin üyeleri arasında yasama, yürütme ve yargı organlarının başkanları, genelkurmay başkanı, bütçe/planlama işleri başkanı ile Dini liderin 2 temsilcisi, devrim muhafızları komutanı, dışişleri, içişleri ve istihbarat bakanları da bulunur. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

16. YARGI (GUVVE-Yİ GAZAYİ) • İran İslam Cumhuriyetinin devlet teşkilatını belirleyen Anayasası 1979 yılında kabul edilmiş olup 14 bölüm ve 177 maddeden oluşur. • Anayasaya göre yargı gücünün başkanlığını doğrudan Dini Lider tarafından altı yıllığına atanan adil, yargı konularına vakıf, tedbirli ve idarecilik özelliklerine sahip bir Ayetullah yürütür. • İran’da Devrim Mahkemeleri, Yargıtay Karşılığı Yüksek Divan Ve İdari Adalet Divanı, Ulema Mahkemesi Ve Basın Mahkemesi gibi çok sayıda uzmanlık mahkemeleri vardır. • Yargı konusu İslam ideolojisi doğrultusunda hareket eden milletin haklarını korumak ve olası sapmaları önlemek açısından oldukça önemlidir. • Bu yüzden yargı sisteminin oluşumu için, İslami adalet ilkesi ve adil ve ilkeleri iyi bilen hakimlerin mevcudiyeti ön görülmüştür.

17. YÜRÜTME GÜCÜ (GUVVE-Yİ MÜCRİYE) • Anayasanın 60. maddesine göre yürütme görevi bu kanunla doğrudan Dini Lidere verilen konular dışında, cumhurbaşkanı ve bakanlar tarafından yürütülecektir. • Anayasanın 113. maddesinde göre Dini Lider’den sonra en yüksek makam cumhurbaşkanıdır. Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olmasına rağmen, tüm yetkiler elinde olmayıp bazı yetkiler doğrudan önderlik makamına verilmiştir. • Cumhurbaşkanı bakanların yanı sıra, cumhurbaşkanı yardımcılarını da atar. Hükümetin Meclis tarafından güvenoyu alması gerekmeyen Merkez Bankası Başkanı, Ulusal Yüksek Güvenlik Konseyi, Kültür Devrimi Yüksek Konseyi gibi doğal üyeleri de bulunur. • Başlıca görevleri genel politikaların (iç ve dış) belirlenmesinde, hükümet ile Meclis arasında anlaşmazlık çıktığında yada yasaların anayasa veya şeriata aykırılığı gündeme geldiğinde baskı aygıtı olarak devreye girer. • Yasama, yargı, yürütme gibi bir devletin geleneksel kurucu birimlerinin yanı sıra bir takım anayasal kurumların varlığı ve İran politikasında etkin rol oynaması kuvvetler ayırımı ilkesini zayıflatmaktadır. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

18. CUMHURBAŞKANI • Önder’den sonra cumhurbaşkanı en yüksek makamdır ve anayasa ile doğrudan öndere verilen görevler dışında yürütmenin başı sayılmaktadır. • Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından 4 yıllığına en fazla iki dönem seçilir ve Dini liderin onayı ile göreve başlar. Cumhurbaşkanı seçilebilmek için İran asıllı, İran vatandaşı, sabıkasız, idareci, tedbirli, güvenilir ve takva sahibi olmak gibi şartlar aranır. • Cumhurbaşkanının görevleri arasında; • Anayasanın uygulanması sorumluluğu, • Bakanların seçimi ve görevden alması, • Bakanlar Kuruluna başkanlık etmesi, • Dışişleri Bakanının önerisi ile büyükelçilerin atanması, • Resmi törenlerde bulunması ve devlet nişanlarını takması, • Kararname düzenleme ve uygulama, • Milli Güvenlik Yüksek Şurasının Başkanlığı bulunur. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

19. BAKANLAR KURULU • Bakanlar kurulu ülkenin en yüksek yürütme organı olup, kurula cumhurbaşkanı veya cumhurbaşkanı 1. yardımcısı başkanlık eder. • İran İslam Cumhuriyeti’nde Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamakta ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetlemektedir. • Bakanlar cumhurbaşkanına karşı sorumludur ve onun tarafından atanırlar. Hükümetin Meclisten güven oyu alması gerekir. • Hükümet Dini lidere, Meclise ve halka karşı sorumludur. Meclis güvenoyu mekanizması ile hükümeti denetler. • Bakanlıklar devlet teşkilatının en üst birimleridir. Anayasaya göre bakanlıkların sayısı meclis tarafından belirlenmektedir. Ancak uygulamada, bakanlıkların sayısı ve görev dağılımı konusunda karar verme hükümete verilmiştir. Halen hükümette 22 bakan bulunmaktadır. • Her bakan ona verilen yetkiler doğrultusunda, cumhurbaşkanı ve meclise karsı sorumludur. Ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur.

20. ORDU VE DEVRİM MUHAFIZLARI • Şah dönemindeki ordu tasfiye edilerek yönetimi subaylardan ulemaya aktarılmıştır. Görevi ise sadece İran’ı korumak değil, Allah’ın kanunlarını geçerli kılmak için cihat emek olarak tanımlanmıştır. • İran’da iki tür ordu bulunmaktadır. Birincisi İslami Cumhuriyet Ordusu, diğeri Devrim Muhafızlarıdır (Pasdaran). • Bu iki ordu genelkurmay başkanlığı altında birleşir. Ordu ve pasdaranın komutanlarını Dini Lider tayin eder ve bunlar sadece lidere karşı sorumludur. • İçişleri bakanlığına bağlı olan polisler dahilde asayişi sağlamada devrim muhafızlarına bağlı besiç denilen bir nevi jandarmalarla görev paylaşımı yaparlar. Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

21. TAŞRA ÖRGÜTÜ • Merkezi idare, üstlendiği kamu hizmetlerini tüm ülke düzeyinde yürütebilmek için taşrada da örgütlenmiş bulunmaktadır. İran idari olarak ostanlara; ostanlar şehristanlara; şehiristanlar da bahşlara ayrılır. • Ostanların merkezi genellikle ostandaki en büyük şehir olmaktadır. Ostan yönetiminin başında Bakanlar Kurulunca onaylanmış ve İçişleri Bakanı tarafından atanmış olan bir vali-komutan bulunur. İran idari olarak 30 ostana ayrılmıştır: • İl: valiler kendi bölgelerinde devletin yüksek temsilcileri olarak görev yapmaktadırlar ve oldukça geniş yetkilere sahipler. Valiler illerde merkezi hükümetin temsilcisi olduklarından, devletin genel politikalarını görev bölgelerinde uygulamak ve gözetlemek zorundadır. • İlçe: İlçe örgütü, il örgütüne paralel bir örgütlenme gösterir. İlçe yönetiminin başı olan kaymakam, görevini valinin hiyerarşik denetimi altında, onun emir ve direktiflerine göre yürütür. • Bucak: İlçelerin altında yer alan bucaklar, bucak müdürü tarafından yönetilir. Bucak Müdürünün görevi kaymakamların görevlerine benzemektedir.

22. ŞURALAR Dr. Mahmut Bozan Kamu Yönetimi-1

23. YEREL YÖNETİMLER 1. Yerel İslami Şuralar: İran İslam Cumhuriyeti devlet örgütlenmesinde yerel ve işlevsel olmak üzere 2 tür şura mevcuttur. Şura Meclislerine aday olanlar halkoyu ile dört yıllığına seçilirler. Seçme yaşı 15, seçilme yaşı 25 tir. Yerel şuralar toplumsal, ekonomik, bayındırlık, sağlık ve diğer faaliyetlere ilişkin programların halkın işbirliği ile çabuk yürütülmesi amacıyla yerel ihtiyaçlar ve öncelikler göz önünde tutularak kurulmuşlardır. 2. Belediyeler: • Nüfusu en az beş bin kişi olan yerde belediye teşkilatı kurulur. Belediye örgütünü kurma yetkisi ve kararı içişlerine aittir. • Önemine ve durumuna göre nüfusu beş binin altında olan bazı yerlerde içişleri bakanlığının talimatı ile belediye kurulabilir. • Belediye örgütü tüzel kişiliğe sahiptir. Belediye başkanı şehir şurası tarafından, şehir şurası oluşmayan yerlerde, İçişleri Bakanı tarafından bu göreve dört yıllığına atanır. • Tahran ve il merkezlerinin belediye başkanları, şehir şurası tarafından önerilir ve İçişleri tarafından onaylanır. • Belediye başkanları sadece iki dönem arka arkaya atanabilirler.

24. TÜRK - İRAN İLİŞKİLERİ • İran Orta Asya-Hazar Denizi Havzası-Ortadoğu üçgeninin kesişme noktasında yer aldığından, jeopolitik ve jeostratejik öneme sahiptir. Bu üçgen dünya enerji kaynaklarının ana merkezidir. • İran’da uzun yıllar Türk hanedanları hükmetmiş olup halen ciddi bir Türk nüfus yaşamaktadır. • Osmanlı Devleti ile İran arasında hakimiyet mücadelesi olmuş, ancak liderliği Osmanlı devleti elinde tutmuştur. • İki ülkeyi ayıran bugünkü sınır 1639’da imzalanan Kasr-ı Şirin antlaşmasına dayanmaktadır. Bu sınır Türkiye’nin komşularıyla olan en eski sınırıdır. • Cumhuriyetle birlikte İran ile ilişkiler olumlu bir seyir izlemekle birlikte Kafkaslar ve Orta Asya’da rekabet eksik olmamıştır. • İran İslam Devriminden sonra ilişkilerdeki istikrar kısmen bozulmuş ve özellikle İran’ın PKK’ya verdiği açık-örtülü destek zaman zaman krize yol açmıştır. • Türkiye ile İran arasında ticari ilişkiler gelişmektedir. 2011 yılında İran’a ihracatımız 3,5 milyar dolar, ithalatımız ise 12,5 milyar dolar olmuştur. Son dönemde İran’a yapılan iktisadi abluka sebebiyle petrol ticareti altın üzerinden yapılmaktadır.

25. PANEL: ŞİİLİK VE İSLAM PANELİSTLER: 2. ÖĞRETİM: N. ÖĞRETİM: 1. Muhammet Muhlis Karal 1.Gözde Doğu 2. Sultan Büyükduman 2. Birgül Toprak 3. Nurcihan Altay 3. Semra Aktaş 4. İlker Tufan 4. Ziya Çatma 5. Salih Durğay Dr.Mahmut Bozan- Karşılaştırmalı Kamu Yön.