Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.tr

1. Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

2. Plan • Balkan Ülkeleri ile İlgili Genel Bilgiler • Avrupa’da ve Balkan Ülkelerinde Bilimsel ve Kültürel İşbirliği • Bilimsel ve Kültürel Varlıkların Korunması • Sonuç ve Öneriler

3. Balkan Yarımadası ve Balkan Ülkeleri Adriyatik Denizinin en kuzeyi Karadeniz’in en kuzeyi “balkan,” “balkanlaştırma” “balkanizm” “tehlikeli” “bölünmüş/çatışmalı bölgeler” “çöküşmüş hükümetler” “işlemeyen kurumlar” “primitivizm” “Avrupa’nın barut fıçısı” “Güney Doğu Avrupa” “Orta Avrupa” Balkanlardan gelen . . .” Kaynak: S. Pavic, Some thoughts about the Balkans, (22.11.2000) http://geography.about.com/library/misc/ucbalkans.htm; Balkan peninsula http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567023/balkan_peninsula.htm

4. Sürekli değişen haritalar

5. Balkan Ülkeleriyle İlgili Bilgiler Romanya (20M) Yunanistan (10,5M) Türkiye (72 M-Trakya 10M) Sırbistan (9,5M) Arnavutluk (8M) Bulgaristan (7,8M) Hırvatistan (5,1M) Bosna-Hersek (2,8M) Slovenya (2M) Makedonya (1.3M) Karadağ (0,3M) Kosova (2,1M) • 12 devlet • Yüzölçümü 550.000 km2 • Nüfusu yaklaşık 80 milyon (Avrupa’nın %18’i) • “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az gelişmiş kısmı” (http://en.wikipedia.org/wiki/Balkans) • Internet’e erişim %25,5 (AB’de %55,7) • 35 milyon Internet kullanıcısı (TR 16 milyon)

6. 2007-1008 Ağa Hazırlıklı Olma İndeksi Sıralamaları (127 ülke için) • Slovenya 30 • Hırvatistan 49 • Türkiye 55 • Yunanistan 56 • Romanya 61 • Bulgaristan 68 • Makedonya 83 • Bosna-Hersek 95 • Arnavutluk 108 • İlk 4 sırada Danimarka, İsveç, İsviçre ve ABD ilk dört sırada. Kosova, Karabağ ve Sırbistan değerlendirilmemiş. Kaynak: The Networked Readiness Index 2007–2008 rankings http://www.weforum.org/pdf/gitr/2008/Rankings.pdf

7. Balkan Ülkeleri GEANT2 bağlantı kapasiteleri

8. Balkan Ülkelerinde Bilimsel Yayınlar • Türkiye (yaklaşık 100.000) • Yunanistan (yaklaşık 100.000) • Bulgaristan (53.795), • Romanya (53.269) • “Yugoslavia” (49.018) • Slovenya (25.033), • Hırvatistan (24.116), • Sırbistan (9910), • Makedonya (2272) • Bosna-Hersek (1124) • Arnavutluk (780) • Karadağ (317) • Kosova (51)

9. Ortak Yayın Sayıları • Türkiye-Yunanistan: 428 • Türkiye-Romanya: 267 • Türkiye-Bulgaristan: 214 • Tüm yayınların binde 2’si-binde 4ü • Yunanistan-Bulgaristan: 671 • Yunanistan-Romanya: 482 • Bulgaristan-Romanya: 526

10. Dijital Bilim ve Kültür Alanında İşbirliği • “İşbirliği iki ya da daha fazla kurumun veya ülkenin kullanıcılarına daha gelişmiş ve daha çeşitli hizmet vermek için birlikte çalışmaları” • Zengin ülkelerin daha az zenginlere “yardım etmeleri” demek değil • İşbirliği dijital kültürel miras kurumlarının birbirlerine “karşılıklı bağımlı” olmaları demek

11. AB-Balkan Ülkeleri Bilim ve Teknolojide İşbirliği • Araştırma alt yapısı • İnsan Potansiyelini geliştirme • Kurum geliştirme • Beklenen hedefleri maksimize etmek için tutarlı ve dengeli bir yolla, karşılıklı fayda ve bölgesel etki için ortak bilim ve teknoloji etkinliklerinin yüceltilmesi

12. SEEREN2 • GEANT’ın gelecek kuşak Güney Doğu Avrupa alt bölümü • Bölgedeki ulusal eğitim ve araştırma ağlarını birbirine bağlayan hızlı bir omurga • Grid alt yapıları • GEANT2, EGEE, SEE-GRID ile bütünleşik • http://www.seeren.org/content/modules/articles/PR-Bosnia-Serbia-dark-fibre-2006-01-15.pdf

13. SEE GRID Güney Doğu Avrupa GRID yetenekli e-alt yapı geliştirme

14. TR-GRID

15. SEEFIRE Araştırma ve Eğitim İçin Güney Doğu Avrupa Fiber Alt Yapısı

16. SEE EGEE

17. EGEE 2008 Konferansı

18. Kültür • Yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ); geçici, zamanla unutuluyor • Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor Lyman ve Kahle (1998)

19. Dijital belgeler / nesneler • Sonradan olma dijital belgeler • Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs. • Anadan doğma dijital belgeler • Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar (Facebook, Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

20. Dijital Arşivleme ve Koruma Dijitalleştirme • dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital forma dönüştürme Dijital arşivleme – dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma) Dijital koruma –uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden saklama Dijital arkeoloji - Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak

21. Kültürel Miras • Balkan ülkeleri çok zengin bir kültürel mirası paylaşıyorlar • Ama savaşlar ve ihmal Balkanlardaki ortak kültürel zenginliğin azalmasına neden oluyor

22. Mostar Köprüsü (Stari Most)

23. Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi 1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü. Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

24. Ferhadiye Camii, Banya Luka ? ?

25. Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç “Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır. Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137) “Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).

26. “Öteki”lerin kültürel mirası • “Ulus-devlet” yaratma süreci • Vatandaş tanımı • “Öteki”lerin yarattığı kültürel zenginliklerin ihmal edilmesi • “Öteki”lerin kültürel mirasının yok edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun” değil • Ortak bilgi mirasını gelişen iletişim ve bilgi teknolojileriyle belki korumak mümkün • Ama ortak kültürel zenginliğimiz yok olduğunda bunları geri getirmek mümkün değil

27. İnsanlığın Ortak Mirası • Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972) • Manevi (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003) • Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu (UNESCO, 2005)

28. AB Dijitalleştirme Programları • DIGICULT (Digital Heritage and Cultural Content Programme) • CALIMERA (Cultural Applications: Local Institutions Mediating Electronic Resources) • COINE (Cultural Objects in Networked Environments) • ERPANET (Electronic Resources Preservation and Access Network) • NEDLIB (Networked European Digital Library) • CHIMER • . . .

29. Boyana Kilisesi

30. Museumland

31. Lund İlkeleri (2001) • Üye devletler arasında dijitalleştirme programlarının eşgüdümü için bir mekanizma yaratmak • Erişilebilir ve sürdürülebilir miras • Kültürel çeşitlilik, eğitim ve içerik sanayileri için destek • Çeşitli ve zengin dijital kaynaklar

32. Lund İlkeleri: Temel Engeller • Yaklaşım farkları • Entellektüel mülkiyet hakları • Kültürel programlar ve yeni teknoloji programları arasında sinerji yokluğu • Kurumsal yatırım ve adanmışlık

33. Lund İlkeleri: Üye Ülkeler Ne Yapmalı? • Eşgüdüm için sürekli bir forum yaratmak • Politika ve programlar konusunda bir Avrupa görüşünü desteklemek ve geliştirmek • İyi uygulamaları yüceltmek ve desteklemek ve üye ülkeler arasında ahenk sağlamak • İyi uygulama ve uygun becerilerin kabulünü hızlandırmak • Ulusal envanterler kurarak Avrupa içeriğini görünebilir ve erişilebilir yapmak

34. i2010: Dijital Kütüphaneler Girişimi • eContentplus programı • “Bir tıklamayla Avupa’nın kültürel ve bilimsel mirasına erişmek” • Üye ülkeler kültürel miras kurumlarına (kütüphane, arşiv, müze) 14 milyar dolar harcıyor • İçerik endüstrisi Avrupa GSMH’sinin %5’i • “Kütüphane, arşiv ve müzelerin sahip olduğu içerik kaynaklarının dijitalleştirilmesi ve bunların elektronik erişime açılması ekonomik değeri önemli ölçüde artırabilir” (European Commission, 2005, p. 4).

35. “Bir kere dijitalleştir, en geniş biçimde yay” • Bir kitabın dijitalleştirilmesi 8-12 Euro • Avrupa Dijital Kütüphanesini geliştirmek için sadece dijitalleştirmek yeterli değil • Birlikte çalışabilirlik, üst veri yaratma ve arama teknolojileri geliştirme gibi teknik sorunlar da çözülmeli (European Commission, 2005, s. 8).

36. Geçmişin Geleceği • Analog materyallerin dijitalleştirilmesi • AB arşiv ve kütüphanelerinin çok azı dijitalleştirildi • Toplam maliyetin 100 milyar euro olacağı tahmin ediliyor European Commission, 2005, s. 14

37. Şimdinin Geleceği • Anadan doğma dijital materyalllerin dijitalleştirilmesi • Anadan doğma dijital kültürel miras nesneleri dinamik ve akıllı • Üç boyutlu nesneler, bir kerelik performansların dijitalleştirilmesi • Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor • Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri gerektiriyor • Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor • Telif hakları, “öksüz/yetim eserler” gibi sorunların çözülmesi gerekiyor (Lynch, 2002, European Commission s. 19).

38. Avrupa Kütüphanesi (The European Library) Hırvatistan Yunanistan Sırbistan Slovenya

39. Avrupa KütüphanesiWeb Sergisi Bosna-Hersek Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Makedonya Romanya Sırbistan Slovenya

40. Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana • Üye ülkelerde kültürel materyallerin dijitalleştirilmesi • Bu materyallere çevrimiçi erişim sağlanması • Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve planlar geliştirilmesi • Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006 • http://europa.eu.int/information_society/activities/digital_libraries/doc/recommendation/recommendation/en.pdf.

41. Europeana 90 “partner”, 20’si ulusal kütüphane Çok dilde erişim sağlayan bir kullanıcı arayüzü 2M dijital nesne (Kasım 2008) (2010’da 6M olması planlanıyor) Institute for Cultural Memory, Romania Bulgaria, New Bulgarian University Library Greece, Veria Central Public Library National Library of Slovenia

42. SEEDI • Güney Doğu Avrupa Dijitalleştirme Girişimi • Prof. Nikola Ikonomov’un çağrılı konuşması

43. Eylem Planı • Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli • Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme • Hızlı bir veri ağı geliştirme • Standart kamu video formatı tanımlama • Dijital yayın teknolojileri • Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri • Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama

44. Dijital koruma politikası çerçevesi • Seçim ölçütleri • Üst veri • Birlikte çalışabilirlik (interoperability) • Mimari • Tarihi değer • Birden fazla kopya

45. Ortak Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması • Bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil etmek için giderek artan biçimde dijital nesnelere bağımlı hale geliyoruz • “Dijital karanlık çağ” tehlikesini önlemek zorundayız (Rothenberg, 1995).

46. Web kültürü “Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı süzgeçlere sahip olmamızdır.” Umberto Eco

47. Sevdalinka: “zarasle su staze moje” Safet Isovic Zarasle su staze moje Zarasle su staze mojei sad one puste stojebijele ruze nema vise pokraj staze da miriseStazama sam prolaziokad sam dragoj odlaziood kako se draga udane prolazim vise tuda Vec se staza ne poznajea i ruza uvela jepod kojom sam cesto staodok sam dragu milovaoStaze nema, ruza venedraga nije pokraj meneostala mi samo sjena da se sjecam uspomena

48. Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html