Festival Forensische Zorg 2014 wetgevingsontwikkelingen in de (forensische) zorg.

1. Festival Forensische Zorg 2014 wetgevingsontwikkelingen in de (forensische) zorg. Inge Kruit, senior stafjurist FPC de Rooyse Wissel Mirthe Maessen, juridisch adviseur GGZ Noord-Holland-Noord

2. Inhoud workshop • Vooraf • Wet forensische zorg (Wfz) • Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz ter vervanging Wet Bopz) • Wet zorg en dwang (Wzd, ter vervanging Wet Bopz) • Straks meer of makkelijkere aansluiting tussen de zorggebieden?

3. Vooraf • Geen van de wetsvoorstellen is definitief • Deze inleiding (op hoofdlijnen) is dus op basis van huidige voorstellen • Ook kritiekpunten op wetsvoorstellen goed voorstelbaar en terugkerend ingebracht door allerlei partijen, w.o. GGZ Nederland. • Maar als alles blijft zoals wetsvoorstellen nu vormgegeven zijn, wat moeten zorgaanbieders dan hierover weten? • Wij vertellen het u zo goed als mogelijk

4. Wfz - Wetgevingstraject • De Eerste Kamer heeft opnieuw vragen gesteld in een nader verslag van 29-10-13. • De antwoorden van de staatsecretaris van VJ laten nog op zich wachten. Daarna pas (mondelinge) behandeling in de senaat. • Beoogde ingangsdatum: 01-07-14/01-01-15?

5. Vervolg wetgevingstraject Wfz • Pijnpunten EK onder meer: - doorbreken beroepsgeheim bij weigerende observandi- vragen rond verwachte toestroom persoonheidsgestoorden naar bopz-instellingen na afloop for. titel en niet voldoende toegeruste accommodaties voor die doelgroep met kans op ontslag door GD

6. Wfz – Doel • Noodzakelijke aansluiting van forensische zorg met andere vormen van geestelijke gezondheidszorg verbeteren (dus betere doorstroom van pt-en) • Recidive van forensische patiënten verminderen • Voorkomen dat personen met een psychische stoornis of verstandelijke beperking in een justitiële inrichting terechtkomen terwijl ze daar eigenlijk niet thuis horen (patiënt op juiste plek)

7. WFZ- reikwijdte • Door minister aangewezen instellingen; - rijksinstellingen en- gewone en bijzondere private instellingen: respectievelijk geheten: private instellingen voor forensische zorg en instellingen in het bijzonder bestemd voor de verpleging van tbs-gestelden. • Wfz regelt de organisatie van de te verlenen zorg voor alle (nu 22) forensische titels

8. Wfz - Praktische uitgangspunten • Praktische uitgangspunten: - wie komt voor for. Zorg in aanmerking?- wie indiceert en beslist- rol/invloed minister van VJ - huidige interne rechtspositie tbs-gestelden blijft gehandhaafd(Bvt of bopz/wgbo) , waaronder ook het klachtrecht

9. Wfz- Forensische zorg • Zorg conform art 6 AWBZ of art 11 Zvw voor zover het geestelijke gezondheidszorg of verslavingszorg betreft • Verleend aan een justitiabele met een psychiatrische aandoening of beperking (ook verslaving) of een verstandelijke handicap (forensische patiënt genoemd) • Onderdeel van (tenuitvoerlegging) straf of maatregel (strafrechtelijke titel) of voorwaarde van sepot, schorsing voorlopige hechtenis, gratieverlening, onderdeel OM-beschikking (oplegging gedragsmaatregel)

10. Wfz – Indicatie/beslissing • Bij alle strafrechtelijke zorg is indicatie vereist (art 5.1) • Te verlenen door NIFP, Reclassering en PMO´s (art 5.2) • Nadere AMvB zal regels stellen over deskundigheid rapporteurs, het onderzoek en de kwaliteitseisen van de indicatiestelling (art. 5.3), maar ondergrens Wfz: • Een met redenen omkleed, gedagtekend en ondertekend rapport van deskundigen, opgesteld op basis van onderzoek van de verdachte, veroordeelde of gedetineerde, waarin de forensische zorgbehoefte en het noodzakelijke beveiligingsniveau is opgenomen (art. 1.1 sub e) • Soms ook strafrechtelijk vonnis met zorg indien nog geen indicatie voorhanden is; als pas ter strafzitting blijkt dat forensische zorg moet worden verleend (art 5.1 lid 4), dan indicatie achteraf.

11. (over)plaatsing, opname- en zorgplicht • Plaatsing door of vanwege MvVJ • Bij plaatsing rekening houden met (art 6.2): • Eisen die bescherming maatschappij stelt tegen de gevaarlijkheid van de forensische patiënt voor veiligheid anderen of algemene veiligheid van personen of goederen • Eisen aan verlening forensische zorg i.v.m. aard psychische stoornis of verstandelijke beperking • Forensische zorgbehoefte en beveiligingsniveau • Zorgaanbieder is verplicht om opname en geïndiceerde zorg en beveiliging te leveren (art 6.1 lid 3) • Tijdelijke overplaatsing (7 weken) i.v.m. veiligheid of aard van psychische stoornis of verstandelijke beperking (art 6.5)

12. Overbrenging en rechtspositie pt • Indien aard van psychische stoornis of verstandelijke beperking daartoe aanleiding geeft kan overbrenging naar private instelling (niet zijnde bijzondere private instelling voor verpleging tbs-gestelden) • Zolang als noodzakelijk • Machtiging BOPZ / WVGGZ, tenzij patiënt schriftelijk en vrijwillig instemt met overbrenging (art 6.7) • Interne rechtspositie for.pt vervolgens afhankelijk van instelling, wetgeving die daar geldt en pt´s eigen titel (complex, niet of onduidelijk gereguleerd).

13. Verbindingsartikel Wfz 2.3 • Bevoegdheid strafrechter om RM/zorgmachtiging op te leggen naast, na of in plaats van straf/ maatregel • Voldoen aan gevaarscriteria BOPZ/schadecriteria WVGGZ • In elke fase van strafrechtelijk traject • Voorfase afweging door OvJ • Tijdens strafprocedure beslissing rechter Nog veel vragen/problemen m.b.t. dit artikel

14. Conclusie Wfz • Kader en organisatiewet; veel nader gereguleerd in nog te ontwikkelen AMvB • Externe rechtspositie van pt verandert bij doorplaatsing • Interne rechtspositie van pt-en blijft gehandhaafd (Bvt, bopz (wvggz?)) • Toegenomen centralisering, rollen MvVJ (zie hierna)

15. Wfz - rollen/bevoegdheden MvVJ • Aanwijzing instellingen • Invloed op Bestuur/RvT private instellingen • Inkoop zorg • (Over)plaatsing pt en machtiging einde (on)vrijwillig verblijf (?) • Onder haar verantwoordelijkheid vallen de indicatieorganen en het toezicht door Inspectie Sanctietoepassing • Bestuurlijke boetes (max. 25.000 euro)

16. Wvggz - Wetgevingstraject • Gewijzigd wetsvoorstel op 30 september 2013 naar Tweede Kamer gestuurd. • 20 januari 2014 hoorzitting vaste kamer commissie VWS met veldpartijen (w.o. GGZ Nederland) en wetenschappers (rondetafelgesprek) • Inbreng GGz Nederland ziet onder meer op de wens tot verbetering samenhang andere wetsvoorstellen (Wfz en Wzd m.n.) • Binnenkort vaste kamer commissie procedurevergadering • Beoogde inwerkingtreding is (vooralsnog) 01-01-15

17. Wvggz - Uitgangspunten • Voorkomen dwang • verplichte zorg als ultimum remedium • Naar de rechter • Wederkerigheid • Alternatieven onderzoeken, stepped care • Rechtspositie patiënt versterken, voorkeuren honoreren • Familie en naasten betrekken • Toetsing kwaliteit zorgplan, compleet dossier

18. Wvggz – art 3.1 Verplichte zorg • Zorg die ondanks verzet kan worden verleend op grond van: • Zorgmachtiging • Crisismaatregel • Beslissing tot tijdelijke verplichte zorg • Voorafgaand aan een crisismaatregel of • In een noodsituatie

19. Wvggz – art 3.2 zorg a) verzorging/bejegening/behandeling/ begeleiding/bescherming b) toediening medicatie, vocht, voeding, medische controle, andere medische handelingen c) pedagogische of therapeutische maatregelen d) opname in een accommodatie Bouwkundige voorziening met het daarbij behorende terrein van een zorgaanbieder waar verplichte zorg wordt verleend (openbaar register) e) beperking bewegingsvrijheid f) afzondering, separatie g) beperking bezoek of gebruik communicatiemiddelen h) toezicht op betrokkene i) onderzoek aan kleding of lichaam j) controle op aanwezigheid gedrag beïnvloedende middelen. k) beperkingen in vrijheid eigen leven in te richten (betrokkene moet iets doen of nalaten)

20. Wvggz - art 3.3 verplichte zorg verlenen indien • Gedrag van een persoon • Als gevolg van zijn psychische stoornis • Leidt tot een aanzienlijk risico op ernstige schade • Voor hemzelf of voor een ander • Kan als uiterste redmiddel verplichte zorg worden verleend indien: • Geen mogelijkheid voor vrijwillige zorg • Geen minder bezwarende alternatieven met het beoogde effect • Verplichte zorg, gelet op doel daarvan evenredig is • Redelijkerwijs te verwachten verplichte zorg is effectief

21. Wvggz - Doel en duur verplichte zorg Art 3.4 lid 1 : Verplichte zorg kan verleend worden om: a) een crisissituatie af te wenden (max. 6 weken) b) aanzienlijk risico op ernstige schade af te wenden (max. 6 mnd.) c) een zorgplan op te stellen (max. 6 weken) d) geestelijke gezondheid betrokkene te stabiliseren (max. 6mnd.) e) geestelijke gezondheid herstellen->autonomie herwinnen (max. 6mnd.)

22. Wvggz - Schade i.p.v. gevaar Art 1.1 Wvggz: • (aanzienlijk risico op ernstige) Schade: levensgevaar, lichamelijk letsel, psychische, materiële of financiële schade, een verstoorde ontwikkeling naar volwassenheid, verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang. • Verwaarlozing: slechte zelf hygiëne, verzamelwoede, slecht eten, etc. • Psychische stoornis: aansluiting bij DSM-IV (dus ook verslaving, as II, verstandelijke beperking ed), ...‘dermate ernstige vormen dat betrokkene zodanig in zijn greep heeft, dat er ernstige schade voor hem of omgeving ontstaat, dreigt te ontstaan (MvT Algemeen, paragraaf 8)

23. Wvggz - Partijen, rollen en procedure • Zorgkaart (art 5.14) vermeldt voorkeuren van betrokkene, op te stellen door zorgverantwoordelijke samen met betrokkene en vertegenwoordiger • Zorgverantwoordelijke is BIG geregistreerde hulpverlener van art 3 BIG • arts, gezondheidszorgpsycholoog, psychotherapeut, verpleegkundige en behoort bij categorie deskundigen benoemd in ministeriele regeling (ggz-specifieke opleiding vereist)

24. Wvggz - Partijen, rollen en procedure • Medische verklaring (art 5.11) a) symptomen, zo mogelijk diagnose, b) relatie met aanzienlijk risico op schade, c) noodzakelijke zorg om schade weg te nemen • Op te stellen door arts: specialist wet BIG, categorie deskundigen regeling minister, functioneert onafhankelijk t.o.v. zorgaanbieder, min. één jaar geen zorg verleend aan betrokkene • Ook vermelden vermoeden aanwezigheid relevante gegevens bij politie/justitie

25. Wvggz - Partijen, rollen en procedure • Zorgplan (art 5.15; 5.16) vermeldt aantal items o.a. diagnose, noodzakelijke zorg, etc. • Op te stellen door zorgverantwoordelijke in overleg met betrokken en vertegenwoordiger • Tevens overleg met • Contactpersoon en voor continuïteit van zorg relevante familie en naasten • Zorgverleners, en zo mogelijk met huisarts • De gemeente: indien essentiële voorwaarden voor deelname aan het maatschappelijk leven van betrokkene ontbreken • Voor zover de aard van de psychische stoornis daartoe noodzaakt: minstens één andere deskundige

26. Wvggz - Partijen, rollen en procedure Geneesheer-directeur cruciale rol A)Voorbereiding • Indienen verzoek bij GD of OGGZ (door een ieder) • Indien niet ontvankelijk -> binnen 1 week melden aan verzoeker • Binnen 14 dagen beroep mogelijk op afwijzend besluit GD • GD beslist z.s.m., uiterlijk 4 weken nadat GD aan belanghebbenden heeft medegedeeld dat voldaan is aan criteria • 8 weken i.g.v. plan van aanpak om verplichte zorg te voorkomen

27. Wvggz – Partijen, rollen en procedure B) Afgifte • Rechter doet uitspraak z.s.m. • uiterlijk 2 weken na ontvangst verzoekschrift GD • 3 werkdagen na ontvangst verzoekschrift aansluitend op crisismaatregel of nood C)Tenuitvoerlegging • GD belast met tenuitvoerlegging z.s.m., uiterlijk binnen 2 weken na afgifte  1 + 4 + 2 + 2 (= 9 ) weken max. tot ZM wordt uitgevoerd

28. Wvggz - Externe klachtencommissie • Zorgaanbieder is aangesloten bij een door één of meer representatief te achten cliëntenorganisaties en één of meer representatief te achten organisaties van zorgaanbieders ingestelde klachtencommissie • Beslist namens zorgaanbieder • Klager: betrokkene, vertegenwoordiger, advocaat, contactpersoon, patiëntenvertrouwenspersoon of een andere belanghebbende • Klacht over: nakomen van een verplichting of een beslissing op grond van beslissing op grond van art. 7:4, 8:5, 8:7 t/m 8:12, 8:18 t/m 8:21 • Geen bejegeningsklachten/algemene klachten • Kan schadevergoeding toekennen (tot € 25.000) • Als zorgaanbieder en patiënt niet tot oplossing klacht zijn gekomen • Tenzij van klager in redelijkheid niet kan worden verlangd dat hij onder de gegeven omstandigheden zijn klacht bij de zorgaanbieder indient (hardheidsclausule)

29. Conclusie Wvggz • Inhoudelijke wet (itt Wfz) • Onvrijwillige zorg persoonsgebonden (stap vooruit, verbetering van BOPZ (opnamewet)) • Haken en ogen bij uitwerking • Commissie geschrapt uit wetsvoorstel en bijna al die taken bij geneesheer-directeur neergelegd. GD als regisseur, poortwachter, medical expert en bestuursorgaan. • Veel partijen scholing nodig: ggz-hulpverleners, rechters, gemeenten en officieren van justitie

30. WZD Stand van zaken wetgevingstraject • Ingediend bij Eerste Kamer. • Kamerbehandeling aangehouden in afwachting indiening van Wvggz bij Eerste Kamer • Inwerkingtreding…01-01-15?

31. WZD Theoretische uitgangspunten WZD • Pt-doelgroep (of cliënten in wettekst): mensen met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke beperking • Doel WZD: uniforme regeling introduceren om zorg te verlenen, ook als cliënten daarmee niet instemmen en ongeacht de plaats waar zij verblijven (thuis ook? Op basis van MvT lijkt dat wel! Ambulantisering en de trend van kleine/andere woonvormen)

32. Vervolg uitgangspunten WZD • Dwang als ultimum remedium, ook letterlijk terug te zien in de wettekst; aangevangen wordt met wenselijke situatie (consensus) en geëindigd wordt met dwangmogelijkheden • Dwang pas bij ´ernstig nadeel´ • Bedoeling: ‘gevaar’ uit Bopz, maar waarom niet aangesloten bij schade uit WVGGZ? • Wet Bopz heeft deels als model gediend voor WZD (opvallend, want wet Bopz heeft veel kritiek te verduren gehad en is niet toekomstbestendig geacht) • Maar er zijn ook verschillen met de Wet Bopz

33. Verschillen met Wet Bopz • Uitgebreidere procedure voordat dwang kan worden toegepast. Geen onderscheid daarbij tussen vrijwillige en onvrijwillige pt-en • Gevaarscriterium wordt ´ernstig nadeel´ • Multidisciplinair overleg bij opnemen en evalueren onvrijwillige zorg in zorgplan • Geen besluit rechter nodig! • Alleen ciz-indicatie voor opname GBGB-groep • Wel verzet? Dan alleen opname via IBS en RM (dus dan behoud bopz !)

34. WZD - Indicatie Verblijf zonder rechterlijke machtiging • CIZ besluit tot opname en verblijf (art. 21) Onvrijwillige opname of onvrijwillig voortgezet verblijf (met RM). • Indieners verzoek (art.25 Wzd) • Verzoek CIZ bij de rechter • Rechter verleent RM (Crisis situaties: IBS via burgemeester, 3 dgn.)

35. WZD – art. 2 Onvrijwillige zorg in zorgplan Zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet heeft ingestemd of waartegen de cliënt zich verzet en die zich richt op: • a. het toedienen van voeding, vocht of medicatie voor een somatische aandoening. • b. het toedienen van medicatie die van invloed is op het gedrag of de bewegingsvrijheid vd cliënt, vanwege de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap, of vanwege een daarmee gepaard gaande stoornis of een combinatie daarvan. • c. maatregelen die tot gevolg hebben dat de cliënt gedurende enige tijd in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt. • d. maatregelen waarmee toezicht op de cliënt wordt gehouden. • e. beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot gevolg hebben dat de cliënt iets moet doen of nalaten.

36. WZD - Onvrijwillige zorg in zorgplan Lid 2: met onvrijwillige zorg bedoeld in lid 1 wordt gelijkgesteld: • a. het toedienen van medicatie die van invloed is op het gedrag of de bewegingsvrijheid van de cliënt waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger heeft ingestemd of waartegen de cliënt zich niet verzet vanwege de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap, of • b. een maatregel die tot gevolg heeft dat de cliënt gedurende enige tijd in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt, waarmee de cliënt/vertegenwoordiger heeft ingestemd of waartegen geen verzet.

37. WZD – Onvrijwillige zorg in zorgplan • Onvrijwillige zorg in zorgplan als uiterste middel indien: • Gedrag als gevolg van psychogeriatrische aandoening, verstandelijke handicap, daarmee samenhangende psychische stoornis of combinatie daarvan leidt tot ernstig nadeel • Onvrijwillige zorg noodzakelijk voor voorkomen of afwending ernstig nadeel • Onvrijwillige zorg geschikt middel en evenredig gelet op het beoogde doel • Geen minder ingrijpende mogelijkheden beschikbaar • Overleg met minstens één deskundige van een andere discipline dan de zorgverantwoordelijke én • Tevens bespreken in hoeverre de thuissituatie geschikt is voor de te verlenen zorg • Instemming van een bij de zorg betrokken arts (art 2 lid 1 a, b of c) of • Instemming van een deskundige behorende tot een bij regeling van onze Minister aangewezen categorie

38. WZD - Belangrijkste partijen/taken • Behandeling op basis van zorgplan • Daarvóór alleen die zorg waar cliënt of vertegenwoordiger mee heeft ingestemd en geen verzet • Zorgverantwoordelijke • Aangewezen door zorgaanbieder • Opstellen, vaststellen, uitvoeren, evalueren en periodiek aanpassen zorgplan • Voeren overleg met cliënt of vertegenwoordiger • Wettelijk vertegenwoordiger; Schriftelijk gemachtigde; Ouder, partner, levensgezel; Ouder, kind, broer of zus • Alleen bevoegd indien deskundige (niet behandelend arts) heeft vastgesteld cliënt niet in staat tot redelijke waardering van zijn belangen ter zake van een beslissing die hem betreft • Inrichten dossier • Niet benoemd wie zorgverantwoordelijke kan zijn

39. WZD – Belangrijkste partijen/taken Deskundige • Bepalen wilsonbekwaamheid (art 3) • Overleg over alternatieven indien zorgplan niet voldoet aan zorgbehoefte (art 9) • Raadplegen over onvrijwillige zorg in zorgplan (art 9) • De deskundige ex art 10 lid 3b (door minister aangewezen categorie) • Extern deskundige indien cliënt of vertegenwoordiger niet instemt met onvrijwillige zorg in zorgplan of als niet lukt om onvrijwillige zorg tijdig af te bouwen (art. 11) • Bij twijfel GBGB of onvrijwilligheid voor opname vraagt CIZ beoordeling aan bij externe deskundige (door minister aangewezen categorie) (art 22 lid 10)

40. WZD – Belangrijkster partijen/taken Cliëntenvertrouwenspersoon • Advies en bijstand cliënt of vertegenwoordiger • Signaleren tekortkomingen in de onvrijwillige zorg of opname aan IGZ • Onafhankelijk • Vrije toegang tot cliënt • Voor zover redelijkerwijs nodig voor vervulling taak en geen bezwaar van cliënt of vertegenwoordiger • Alle door hem verlangde inlichtingen • Binnen de door hem gestelde termijn alle medewerking die hij redelijkerwijs kan vorderen • Inzage in de dossiers van de zorgaanbieder

41. WZD – art 53 e.v. Geschillenbeslechting • Zorgaanbieder is aangesloten bij een door één of meer representatief te achten cliëntenorganisaties en één of meer representatief te achten organisaties van zorgaanbieders ingestelde klachtencommissie • Handelt namens de zorgaanbieder klachten af over • Beslissing wilsonbekwaamheid • Beslissing tot opnemen onvrijwillige zorg in zorgplan • Beslissing tot verlenen onvrijwillige zorg in zorgplan • Beslissing tot verlenen of intrekken verlof of ontslag • Geen bejegeningsklachten/algemene klachten • In te dienen door cliënt of vertegenwoordiger • Beroep bij rechter • Over beslissing klachtencommissie of niet tijdig nemen beslissing • Schadevergoeding onrechtmatige beslissing waartegen de klacht is gericht

42. WZD – art 60 e.v. Toezicht en handhaving • Toezicht: IGZ, door minister aangewezen ambtenaren • Binnentreden, meenemen apparatuur etc. • Inzage dossiers • Spreken met cliënten • Bestuursrechtelijke handhaving • Bestuurlijke boete max 13.400 euro (art. 61 WZD) • Vormvereisten (on)vrijwillige zorg en opname • bijv. informatieverstrekking en raadplegen deskundigen en opnameplicht • Strafrechtelijke handhaving (art. 62 Wzd) • Wederrechtelijke vrijheidsberoving door opname zonder besluit CIZ, RM of IBS • Verlenen zorg zonder toestemming of onvrijwillige zorg (in zorgplan of in noodsituatie) zonder te voldoen aan de daaraan gestelde eisen

43. WZD - Rechtspositie cliënten • Interne rechtspositie: WZD • Ook voor forensische pt-en in WZD instelling, geldt interne rechtspositie uit de WZD, behalve het klachtrecht voor zover handelend over overplaatsing, ontslag en verlof. (dan rechtstreeks beroep bij beroepscie RSJ). • Externe rechtspositie (verlof/ontslag): WZD Voor for. Pt-en, slechts na instemming MvVJ Voor wzd-pt: Ambtshalve (zorgaanbieder) of op verzoek cliënt/vertegenwoordiger

44. Conclusie WZD • Inhoudelijke wet (itt Wfz) • Bopz-georienteerd • Relatief weinig rechterlijke inmenging, wel veel andere personen en instanties die betrokken zijn of moeten worden.

45. Tot besluit/discussie Afstemming Wfz, wvggz, Wzd? Wetgever beoogt betere afstemming of doorstroming, maar is dat gelukt? • T.a.v. begrippen en definities? (bijvoorbeeld verschil tussen schade en ernstig nadeelcriterium/ verschil tussen patiënt, cliënt, betrokkene/ verschillen in accommodatie-aanduiding of ´verplichte´ dan wel ´onvrijwillige ´zorg) • T.a.v. indicatieprocedures • Klachtprocedures • Doorstroom naar vervolginstelling • En kunnen pt-en met verschillende titels bij elkaar in één instelling verblijven?