Prawa człowieka i ich ochrona

1. Prawa człowieka i ich ochrona

2. Prawa człowieka i ich ochrona • Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne(nie można się ich zrzec) i nienaruszalne(istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. • Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja, mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatela.

3. Prawa człowieka i ich ochrona a) prawa osobiste: • (zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)prawo do: • życia • rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" ) • decydowania o swoim życiu

4. Prawa człowieka i ich ochrona b) prawa i wolności polityczne: • 1. tzw. prawa negatywne- prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP) • prawo do obywatelstwa • możliwość uczestniczenia w życiu publicznym • czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach • bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach • wolność zrzeszania się • prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji • prawo do składania wniosków, petycji, skarg • dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych • równy dostęp do służby publicznej

5. Prawa człowieka i ich ochrona c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne • 1. tzw. prawa pozytywne- uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne • prawo do: (zobacz też Art. 68, 75 Konstytucji RP) • ochrony zdrowia • nauki • pracy • odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej • pomocy socjalnej (ogólnie)

6. Prawa człowieka i ich ochrona 2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP) • prawo do własności • prawo dziedziczenia 3. prawo solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia 4. prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP) • wolność twórczości artystycznej • badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników • wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

7. Prawa człowieka i ich ochrona Gwarancje: • materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych) • formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki) • prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd • prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego • prawo do skargi konstytucyjnej

8. Prawa człowieka i ich ochrona Trzy prawa: do życia, wolności i własności najczęściej są traktowane jako podstawowe, właściwe naturze ludzkiej i przyrodzone jej godności, niezależnie od istniejącego stanu normatywnego. Niekiedy, odwołując się do filozofii antycznej i doktryny chrześcijańskiej, określa się je prawami naturalnymi.

9. Prawa człowieka i ich ochrona 1. Prawa pierwszej generacji Obejmują prawa osobiste jednostek, tzw. prawa obywatelskie i prawa polityczne, np.. prawo do życia, równości wobec prawa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym.

10. Prawa człowieka i ich ochrona 2. Prawa drugiej generacji obejmują prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne, a więc prawa służące zabezpieczeniu bytu materialnego jednostek, ich rozwoju fizycznego i duchowego, np. prawo do pracy, prawo do informacji.

11. Prawa człowieka i ich ochrona 3. Prawa trzeciej generacji obejmujące np. prawo do nieskażonego środowiska, prawo do pokoju, prawo do demokracji

12. Prawa człowieka i ich ochrona Historia praw człowieka 1215 - Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii - "żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego (...)"

13. Prawa człowieka i ich ochrona • John Locke - teoria praw naturalnych człowieka Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem. Najważniejsze dzieła: • An Essay Concerning Human Understanding (Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego) • Two Treatises of Civil Government (Dwa traktaty o rządzie) • Letters Concerning Toleration (Listy o tolerancji)

14. Prawa człowieka i ich ochrona Habeas Corpus Act- ustawa angielska z 1679, zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu ("nakazu aresztowania") i zapewniająca mu rozpoznanie postawionego mu zarzutu przez właściwy sąd. Ustawa ta obowiązuje po dzień dzisiejszy. Karta Praw stanu Wirginia została uchwalona w 1776 roku w stanie Wirginia. Opierała się na zasadach wyznawanych przez Johna Locke'a, zgodnie z którymi prawa człowieka stanowią fundament istnienia państwa.

15. Prawa człowieka i ich ochrona • Deklaracja Praw Człowieka i Obywatelauchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów Oświecenia (Rousseau, Wolter, Diderot). Deklaracja zawierała między innymi prawa: • wolność słowa i wyznania • równość wobec prawa • suwerenność narodu francuskiego • nienaruszalność praw własności • Deklaracja pojawiła się w preambule Konstytucji francuskiej i stanowiła inspirację dla powstających konstytucji w niektórych państwach.

16. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencje genewskie - szereg umów dotyczących prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisany w Genewie w Szwajcarii; jest on częścią międzynarodowego prawa humanitarnego. Konwencje były rezultatem działalności i zabiegów politycznych Henriego Dunanta.

17. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencja genewska z 22 sierpnia 1864 roku • personel sanitarny jest neutralny w konflikcie, nie może być atakowany i nie bierze udziału w walkach • cywile, którzy pomagają rannym i chorym żołnierzom powinni być szanowani, nie można ich atakować • ranni w wyniku konfliktu powinni być traktowani jednakowo bez względu na ich narodowość • powołano znak czerwonego krzyża, którym podczas konfliktu oznaczane są formacje medyczne i ich personel

18. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencja genewska z 6 lipca 1906 roku • zwiększa zakres ochrony rannych i chorych żołnierzy • wprowadzała zasady ewidencji osób poszkodowanych w konfliktach • ustalała system wymiany informacji na temat osób poszkodowanych w konfliktach

19. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku • I Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie • II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu • III Konwencja genewska, dotyczyła traktowania jeńców • IV Konwencja genewska, dotyczyła ochrony osób cywilnych podczas wojny

20. Prawa człowieka i ich ochrona 1919 - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (International Red Cross and Red Crescent Movement – ICRC) obejmuje: • 1. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – tworzy prawo humanitarne i może składać skargi do Komitetu Praw Człowieka ONZ (ECOSOC) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. • 2. Ligę Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża – od 1991 Międzynarodowa Federacja Krajowych Towarzystw Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca (kraje muzułmańskie), Czerwonego Lwa (Iran) i Słońca (lub Gwiazdy – Izrael) • 3. Stowarzyszenia Narodowe Czerwonego Krzyża

21. Prawa człowieka i ich ochrona Zasady organizacji • humanitaryzm – ochrona zdrowia, poszanowanie ludzkiej godności • bezstronność – pomoc niezależnie od strony konfliktu • neutralność – brak zaangażowania w konflikty • dobrowolność – przynależność do organizacji jest dobrowolna, nieprzymusowa • jedność – w każdym z krajów istnieje tylko jedna organizacja działająca w ramach Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca • powszechność – działalność Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest rozpowszechniona na całym świecie • niezależność – organizacja nie podlega pod żadną inną

22. Prawa człowieka i ich ochrona 1920 – 1946 Liga Narodów • założona 28 czerwca 1919 roku i powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilsona. Ostatecznie stała się częścią traktatu wersalskiego i weszła w życie 20 stycznia 1920 roku. • Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II wojny światowej.

23. Prawa człowieka i ich ochrona • Powszechna Deklaracja Praw Człowiekauchwalona została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948roku w Paryżu, prace nad nią trwały od roku 1947. • Rozpoczyna się Preambułą, po niej następuje 30 artykułów. Pierwsze trzy artykuły poświęcone są Wolności, Równości i Braterstwu – zasadom uznanym już przez Wielką Rewolucję Francuską.

24. Prawa człowieka i ich ochrona Niektóre z postanowień Deklaracji: • każdy człowiek jest wolny • niestosowanie dyskryminacji • prawo do sądu • prawo do sprawiedliwego procesu • prawo do własności • prawo do zrzeszania się • wyrzeczenie się niewolnictwa • zagwarantowanie ochrony prywatności • zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

25. Prawa człowieka i ich ochrona Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka to zbiorcza nazwa dla dwóch umów międzynarodowych uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 roku: • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - MPPOiP • Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych - MPPGSiK

26. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - Powstał w wyniku konferencji ONZ w Nowym Jorku w 1966 roku obok Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zakładał podstawowe prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania Państwa wobec obywateli. Posiadał wiążący charakter prawny w przeciwieństwie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku. • Czwarta część Paktu powoływała do życia Komitet Praw Człowieka, który stoi na straży przestrzegania postanowień Paktu. Szczegóły działalności Komitetu określał wydany tego samego roku Pierwszy Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. W 1989 roku, w Nowym Jorku sporządzony został Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, postulujący zniesienie kary śmierci. • Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w 1977 roku.

27. Prawa człowieka i ich ochrona • Prawa zapewnione w MPPOiP Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

28. Prawa człowieka i ich ochrona Część III (art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych

29. Prawa człowieka i ich ochrona • Komitet Praw Człowieka Powołany został na mocy 28 artykułu MPPOiP; Część IV (art. 28-47) wyznacza m.in. zasady wybierania członków i działalności Komitetu, jako instytucji, stojącej na straży wykonywania postanowień MPPOiP; nie daje jednak możliwości składania skargi do Komitetu przez obywateli Państw-Stron MPPOiP oraz interwencji w razie stwierdzenia złamania postanowień Paktu. Sytuację to zmienia dopiero ratyfikacja Pierwszego Protokołu Fakultatywnego; W istocie jednak Komitet nie może wydawać wiążących wyroków wobec państw, które naruszyły postanowienia Paktu, lecz jedynie po stwierdzeniu takowych naruszeń może zażądać od Państwa zaprzestania dalszych praktyk tego typu. Państwo to jednak bez żadnych konsekwencji może notę taką odrzucić.

30. Prawa człowieka i ich ochrona • 1. Protokół Fakultatywny • Uchwalony 16 grudnia 1966 roku w Nowym Jorku. Obywatele Państw, które go ratyfikowały mogą składać skargi do Komitetu Praw Człowieka, a Komitet może interweniować w przypadku stwierdzenia naruszenia postanowień MPPOiP na terenie Państw-Stron. Określa ponadto zasady składania skargi do Komitetu. Polska ratyfikowała 1. Protokół Fakultatywny do MPPOiP w 1991 roku.

31. Prawa człowieka i ich ochrona • 2. Protokół Fakultatywny • Uchwalony 15 grudnia 1989 roku w Nowym Jorku. Zakazuje stosowania kary śmierci na terenie państw, które ten Protokół ratyfikowały. Zakaz ten jest uchylony jedynie na czas wojny, kiedy to można skazać za najcięższą zbrodnię o charakterze wojskowym.

32. Prawa człowieka i ich ochrona • Europejska Konwencja Praw Człowieka(pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC), to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r. • Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw CzłowiekaSkargi do tego Trybunału mogą składać zarówno: państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), jak i (b) osoby indywidualne, grupy osób oraz organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

33. Prawa człowieka i ich ochrona Europejska Konwencja Praw Człowieka często jest określana jako "klejnot w koronie" Rady Europy, aby zilustrować to, jak ważna jest ona wśród innych działań i osiągnięć organizacji. Istota i szczególny charakter Konwencji polega nie tylko na wyliczeniu praw i wolności, do których każda osoba jest uprawniona; polega przede wszystkim na ustanowieniu procedury kontrolnej, wciąż unikalnej w skali światowej, która umożliwia żądanie przywrócenia praw oraz przyznanie stosownego zadośćuczynienia finansowego tym, którzy uważają, że ich prawa zostały naruszone.

34. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencja Europejska a Polska • Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, można już było składać skargi do Strasburga przeciwko Państwu Polskiemu.

35. Prawa człowieka i ich ochrona Jakie prawa i wolności konwencja gwarantuje? • Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

36. Prawa człowieka i ich ochrona Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowedo Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie, itd. Protokół szósty znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.

37. Prawa człowieka i ich ochrona

38. Prawa człowieka i ich ochrona • Kontrola przestrzegania Konwencji • Kontrola przestrzegania Konwencji dokonywana jest na dwu płaszczyznach: skargi międzypaństwowej oraz skargi indywidualnej(petycji). Ta pierwsza sprowadza się do tego, że każde państwo-strona Konwencji może wszcząć spór z innym państwem-stroną, któremu zarzuca naruszenie tej właśnie Konwencji (lub jej protokołów dodatkowych). Bardzo rzadko państwa korzystały z tej możliwości. Obawiały się tego, że państwo, przeciwko któremu skierowałyby skargę, uznałoby takie działanie za akt nieprzyjazny, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do pogorszenia stosunków pomiędzy nimi.

39. Prawa człowieka i ich ochrona • Według nowej procedury jedynie Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmuje się rozpatrywaniem nadsyłanych skarg. Trybunał ten działa permanentnie w odróżnieniu od swego poprzednika zbierającego się periodycznie. Zlikwidowana została Europejska Komisja Praw Człowieka, a nadto Komitet Ministrów utracił swoje uprawnienia do merytorycznego zajmowania się skargą jednostki przeciwko państwu.

40. Prawa człowieka i ich ochrona Reforma 2007? (Protokół nr 14 do EKPC) • Mimo wejścia w życie w 1998 roku daleko posuniętej reformy Trybunału, kolejne lata wykazały, że reforma ta nie do końca spełniła pokładane w niej nadzieje. Owszem przyspieszyła ona rozpatrywanie spraw w Strasburgu, ale wobec wręcz lawinowego wzrostu liczby skarg, zmiany nią wprowadzone okazały się niewystarczające. Dlatego też rządy państw członkowskich podjęły rozmowy na temat kolejnej reformy mechanizmu kontrolnego Konwencji. Rozmowy te zaowocowały przyjęciem w maju 2004 roku kolejnego Protokołu dodatkowego do Konwencji (Protokół nr 14). W roku 2009 stanowisko Rosji uległo zmianie, a procedura ratyfikacji w tym kraju została wznowiona. 18 lutego 2010 Minister Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej złożył Radzie Europy dokument ratyfikacyjny, a 1 czerwca 2010 roku Protokół 14 ostatecznie wszedł w życie

41. Prawa człowieka i ich ochrona Można wymienić 3 najważniejsze zmiany, jakie wprowadzone zostały do Konwencji wraz z wejściem w życie Protokołu nr 14 • skargi w sposób oczywisty niedopuszczalne mają być odrzucane mocą decyzji 1 sędziego, podczas gdy obecnie decyzję taką podejmuje komitet Trybunału złożony z trzech sędziów • powtarzające się sprawy (ang. repetitive cases) będą rozpatrywane przez komitety trzech sędziów; dziś robią to siedmioosobowe izby Trybunału • wprowadzona zostanie dodatkowa przesłanka dopuszczalności – odrzucane mają być sprawy, w których skarżący nie odniósł „istotnej szkody”.

42. Prawa człowieka i ich ochrona

43. Prawa człowieka i ich ochrona • Instytucje skargi • Komitet Praw Człowieka w Genewie • Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

44. Prawa człowieka i ich ochrona • Pozarządowe organizacje praw człowieka • Amnesty International - http://www.amnesty.org.pl • Helsińska Fundacja Praw Człowieka - http://www.hfhrpol.waw.pl/ • Human Rights Watch - http://www.hrw.org