Vilans Kennisinstituut voor de Langdurende Zorg

1. VilansKennisinstituut voor de Langdurende Zorg Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg www.domoticawonenzorg.nl Johan van der Leeuw

2. Wat is domotica? • Voor wonen en zorg: hoogtechnologische toepassingen (electronica) in een woning ter ondersteuning van het langer zelfstandig blijven wonen van ouderen en andere zorgdoelgroepen

3. Domotica: historie • Vanaf eind jaren ’90:domotica voor brede doelgroep zelfstandig wonende ouderen • Vanaf 2000: voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie • Vanaf 2006: voor thuiswonende mensen met dementie, met partner/mantelzorger en nu ook alleenwonenden

4. Kleinschalig groepswonen • In 2000: eerste functioneel Programma van Eisen (PvE)-> start en ijkpunt voor een domoticatoepassing • 2004: publicatie functioneel PvE, versie 1.0 • In 2004 en 2006/2007 -> oplevering eerste voorbeeldprojecten -> Molenkwartier, Maassluis (Argos Zorggroep) en Leo Polak, Amsterdam (Osiragroep & Woonzorg Nederland) • Realisatie Leo Polak: presentatie Henk Nouws, adviseur voor Osiragroep Vanaf 2003

5. Stand van zaken 2008 • Afgerond evaluatieonderzoek Leo Polak, uitgevoerd door VUmc, Alzheimercentrum en GGD Amsterdam -> presentatie Steve Lauriks • Vilans: Aangepast Functioneel Programma van Eisen -> versie 1.2 -> www.domoticawonenzorg.nl • Nog weinig nieuwe groepswoningen met volledige domotica: o.a. Amethist, Opella -> één groepswoning • Als domotica wordt toegepast is dat beperkt.

6. Doelen toepassing domotica • Verhoging van de kwaliteit van leven van de bewoners: welzijn, gemak en comfort • Ondersteuning van het zorgpersoneel, vermindering van de werkdruk • Zijn deze doelen bereikt? -> centrale vraagstelling in het onderzoek

7. Functioneel PvE, versie 1.2 (2008) • Aanzienlijk gewijzigd ten opzichte van voorgaande versies • Meer los van de specifieke setting Leo Polak • Inbreng nieuwe technologie en kennis: ambient intelligent-technologie, biologisch stimulerende verlichting

8. Functioneel PvE, versie 1.2 (2008) • Functiegroep 1: Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties: overdag en/of in de nacht • Groep 2:Preventie en detectie op dwalen • Groep 3:Functies omtrent licht

9. Groep 1.Signalering noodsituaties Nieuw: verlaten kamer melding in de nacht met behulp van ambient intelligent-technologie Pas melding als bewegingssensoren in een bepaalde volgorde een signaal afgeven Tellen personen in het vertrek Ambient Intelligent: een computerprogramma analyseert en interpreteert de signalen van de sensoren

10. 2.Preventie en detectie op dwalen Nieuw: geselecteerde bewoners mogen de groepswoning verlaten en naar buiten gaan Melding wordt gemaakt als de bewoner naar buiten gaat. Op een elektronisch kaartbeeld is bewoner in de buitenruimte terug te vinden Technologie: laatste jaar (minimaal)4 producten op de Nederlandse markt specifiek voor het terugvinden dwalende dementerenden in de openbare ruimte -> op basis van GPS-technologie

11. 2.Preventie en detectie op dwalen ->vervolg Een deel van deze nieuwe producten lijkt geschikt voor toepassing bij ook kleinschalig groepswoning door toevoeging dwaaldetectie: melding bij passage deur. MAAR: producenten beloven meestal (te) veel Vilans in opdracht van Provincie Utrecht: grootschalig gebruiksonderzoek GPS voor dementerenden met 4 producten -> betrouwbaar en draagbaar? Kosten? Eind 2008 gereed

12. 3. Functies omtrent licht Nieuw: biologisch stimulerende verlichting Nachtelijke onrust wordt veroorzaakt door verstoorde biologische klok Netherlands Institute for Neuroscience e.a.: blauw verrijkt licht > 1000 lux gedurende aantal uur overdag synchroniseert biologische klok -> verbetering slaap/waakritme + vermindering achteruitgang cognitie (beperkt)

13. Biologisch stimulerende verlichting vervolg Toegepast in groepswonen dementerenden: Bieslandhof te Delft, Pieter van Foreest Vilans en zorgorganisatie Vivre, Maastricht, financiering Bouwcollege: project dynamische verlichting inc.biologisch stimulerende verlichting met onderzoek (controlegroep)in donker seizoen 2008/2009

14. Biologisch stimulerende verlichting vervolg • Verwerkt in de lichtarmaturen • Dynamische verlichting: Aansturing verlichting op tijdstip van de dag, actueel daglichtniveau

15. Domotica in kleinschalig groepswonen • Alleen in nieuwbouw door veel bekabeling -> maakt deel uit van nieuwbouwproces <-> groot verschil met domotica thuiswonende dementerenden • Presentatie Wim Bakker, Woonzorg Nederland in workshops:ervaringen vanuit de bouw • System integration:koppeling van diverse systemen van verschillende leveranciers -> bij Leo Polak 6 systemen, bij Amethist 2 systemen • System integrator: verantwoordelijk voor de werking van het geheel

16. Realisatieproces • Stap 1: Vilans-publicatie aanzet functioneel Programma van Eisen toepassen voor eigen project • 2. Hiermee een system integrator contracteren • 3. Voorbereiding nieuwbouw -> bekabeling • 3. Keuze diverse sub-systemen op voorstel system integrator • 4. System Integrator installeert het zelf niet -> doet het elektrotechnisch installatiebedrijf -> onderaannemer van de hoofdaannemer van het bouwprojectMet ondersteuning door system integrator

17. Camera’s of geen camera’s? • Voorbeeldprojecten Molenkwartier, Leo Polak en Amethist: geen camera’s • Voor groepswoningen bij verpleeghuis Lückerheide en verpleeghuis zelf: nachtzichtcamera’s met beeld- en geluidsinterpretatie ter ondersteuning van de nachtzorg • Groepswoningen: camera’s in de verkeersruimten en bij beperkt deel van de bewoners als opsta-alarmering (‘’bandeloze zorg’’) • Als camera’s beweging signaleren -> melding naar avond- en nachtzorg • Op PDA -> plattegrond met positie camera’s -> beeld op te roepen

18. Camera’s of geen camera’s?

19. Nachtzorg Lückerheide • In de avond en nacht is er geen nachtzorg in de groepswoningen zelf • Wel in de directe nabijheid -> verpleeghuis • Geen nachtelijke rondes door de groepswoningen -> volledig vertrouwen in de bewakingstechnologie • Stelling: door de camera-technologie hebben de bewoners meer privacy -> want er zijn geen nachtelijke rondes meer

20. Ethiek van domotica in de zorg • Nachtzichtcamera’s met beeldinterpretatie • GPS voor dementerenden • Ambient Intelligent-technologie • Nieuwe mogelijkheden voor het geven van meer vrijheid aan bewoners, beperking inzet “klassieke” middelen -> “bandeloze zorg” • Tegelijkertijd nieuwe ethische vraagstukken • Presentatie Cees Hertogh, VUmc

21. Domotica voor thuiswonende dementerenden • In ontwikkeling (NL)vanaf circa 2006 • Kenmerkend: overal plaatsbaar waar men woont (en verplaatsbaar) -> NIET gekoppeld aan bouwproces • Volgens de stadia van dementie: • 1. “Niet pluis”/diagnose -> systemen Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home -> Vanaf dit stadium toe te passen tot en met de eindfase

22. Domotica voor thuiswonende dementerenden • Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home -> ondersteuning diagnose en later behandel- en zorgproces door informatie over dagelijks levenspatroon en veranderingen hierin -> vooral bij alleenwonenden, als er geen partner is als informatiebron

23. Domotica voor thuiswonende dementerenden

24. Domotica voor thuiswonende dementerenden • Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home -> Sensoren verspreid in de woning met achterliggend computerprogramma -> ambient intelligent-technologie -> Projecten, Vilans: Tunstall Lifestyle Monitoring: 1)Vivre, Maastricht (afgerond)-> niet specifiek dementerenden 2)Lopend: Team 290 Groningen: casemanagement voor dementerenden

25. Caring Home.nl • Domoticasysteem door Vilans rechtstreeks uit de Verenigde Staten gehaald • Volgen dagelijks levenspatroon en lichte veiligheid • Project Caring Home.nl: Proteion/Thuiszorg Noord-Limburg -> nog niet specifiek op dementerenden gericht • Presentatie Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home.nl: Charles Willems, Vilans -> workshops

26. Day-navigator Beginstadium van dementie/milde dementie -> ondersteuning van geheugen en cognitie via ICT -> Europees ontwikkelingsproject COGKNOW met deelname van o.a. VUmc/Alzheimercentrum -> Presentatie: Rose-Marie Droës -> workshops

27. Nieuwe vorm van respijtzorg 1 Middenstadium van dementie -> Doel: vermindering van de druk op partner/mantelzorger, zodat aanvraag indicatie opname uitgesteld wordt -> Functioneel Programma van Eisen Domotica voor Thuiswonende mensen met dementie, versie 1.0, november 2007 -> www.domoticawonenzorg.nl -> Hoofdbestanddeel:Partner/mantelzorger kan het huis tijdelijk verlaten en de dementerende wordt:

28. Nieuwe vorm van respijtzorg 2 Midden stadium van dementie • Op afstand bewaakt door zorgorganisatie met actieve rol bemensde zorgcentrale -> circa zes systemen geschikt -> Project Zorggroep Noord-Limburg & Demonstratiewoning Domotica voor dementerenden met een partner, Careyn Vlaardingen -> workshop Vilans

29. Nieuwe vorm van respijtzorg 3 Middenstadium van dementie -> 2) door sensorennetwerk en computerprogramma in de woning bewaakt met minder actieve rol bemensde centrale of geen bemensde centrale -> ambient intelligent-technologieVooralsnog één systeem in ontwikkeling: UAS (Unattended Autonomous Surveillance -> automatische & autonome bewaking) van TNO Defensie en Veiligheid -> zie project Zorgpalet Baarn/Soest, TNO en Vilans

30. Verpleeghuiszorg aan huis Eindstadium van dementie -> Na indicatie voor opname toch thuis blijven wonen met Volledig Pakket Thuis -> VPT-regeling -> Peter Kruithof, VWS UAS-systeem van TNO -> Zorgpalet Baarn/Soest & Vilans: Ook alleenwonende mensen met dementie in eindstadium inc. dwaalneigingen blijven thuiswonen -> zie stand Vilans

31. UAS Ambient Intelligent:sensorennetwerk en computerprogramma in de woning Sterk accent op veiligheid Signalering van een noodsituatie zonder een knop te behoeven bedienen op enig moment en zonder techniek te dragen Dwaaldetectie zonder techniek te dragen, programmeerbaar voor bijvoorbeeld alleen de nacht

32. Praktijk Zorgpalet Baarn/Soest Van de 20 cliënten met systeem -> drie thuis overleden, waarvan één dementerende Systemen verhuist naar volgende cliënten -> verplaatsbaar Nieuwe standaard voor draadloze domotica: ZigBee -> sensoren werken 2-3 jaar op één batterij

33. Praktijk Zorgpalet Baarn/Soest Casus 1: cliënt op de grond in de keuken, niet bewusteloos -> systeem signaleert na 15 minuten deze situatie en maakt melding -> sms-bericht met melding waar binnen de woning -> hulpverlener gaat bij binnenkomst rechtstreeks naar de keuken Cliënt bewoog wel, maar kon niet naar de telefoon

34. dwaalsignalering en -preventie Casus 3: Dementerende vrouw met beginnende nachtelijke onrust Dwaaldetectie en –preventie zonder te dragen techniek is geprogrammeerd van 0.00 tot 7.00 uur Elke ochtend om circa 7.00 uur opent zij de achterdeur om de achtertuin in te gaan Wordt gesignaleerd -> telefoon gaat over met een harde, klassieke rinkel (= dwaalpreventie) Mevr. keert om en neemt de telefoon op -> systeem spreekt een boodschap Blijft vervolgens binnen Weet zich niets te herinneren dat ze ‘s nachts gebeld wordt

35. Praktijk: dwaalsignalering en -preventie Vervolg casus 3: na analyse door TNO lijkt het meest waarschijnlijk dat zij elke ochtend om 7 uur de kat uitlaat en daarvoor de achterdeur opent -> dus geen dwaalneiging Programmering dwaaldetectie en –preventie aangepast: van 0.00 uur tot 6.30 uur

36. Meer weten? • Abonnement Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg -> www.domoticawonenzorg.nl -> aparte webrubrieken over domotica in het kleinschalig groepswonen voor dementerenden en domotica voor thuiswonende mensen met dementie