Leksi čke promjene kraja dvadesetog vijeka danas

1. Leksičke promjene kraja dvadesetog vijeka danas Danko Šipka Danko.Sipka@asu.edu http://www.public.asu.edu/~dsipka

2. Tok izlaganja • Istraživanje novih leksema u sve tri varijante s kraja dvadesetog vijeka • Pilot istraživanje statusa novih bošnjačkih riječi iz 2004. godine • Istraživanje statusa novih bošnjačkih riječi iz 2007-2008.

3. Danko Šipka A Dictionary of New Bosnian, Croatian and Serbian Words, Springfield: Dunwoody Press, 2002 Baza podataka od oko 45,000 sakupljena krajem dvadesetog vijeka iz novinskih korpusa i rječnika Primijenjenolingvistički cilj: predstaviti lekseme koje nisu u tada najkorišćenijim rječnicima a koje govornik engleskog neće prepoznati

6. Generatori promjena a. Naučno-tehnološke promjene b. Socio-ekonmske promjene c. Rati i nacionalizam d. Promjene u stilu života e. Oživljavanje religije f. Nove ideologije, umjetnički i medijski pokreti g. Kognitivni i ludički impulsi

7. Jezički procesi devedesetih • Nove i oživljene lekseme i afiksi, • Nova značenja, proširenja ili suženja postojećih, • Promjene u konotaciji, upotrebnim odlikama, čestoći, • Slabljenje leksičke norme, • Ortografske, morfološke i tvorbne posljedice leksičkih promjena

8. Nove riječi I Kognitivni: 2878 novih apstraktnih imenica sa sufiksom -ost (npr.apolitičnost) Ludički: mojstven, napetoleden, nigdenedostajući

9. Nove riječi II jugosrpska vlada, jugosrpski, komunistosrpski, pansrpski, parasrpština, prosrpski, protusrpstvo, srpanj, srpska ekavica, srpskobosanski, srpskohegemonistički, srpština, velikosrpska agresija, crveni srbokomunizam, inosrbijanac, odsrbljen, osrbljen, prosrbljen, rasrbljavanje, rasrbljen, rasrbljenost, rasrbljivanje, srbizacija, srbizovan, srboboljševički, srboboljševik, srbocentričan, srbocentrik, srbočetnički, srbofilstvo, srbofoban, srbofobičan, srbofobičnost, srbofobija, srbofopski, srbokatolik, srbokomunistički, srboljubac, srboljublje, srboljupstvo, srbomirilac, srbomrzac, srbomrzački, srbomrzeći, srbomrzićki, srbomrzija, srbomrzitelj, srbomržnja, srboskorojević, srboubica, srboubistvo, srbounitarist, srbozaljubljen, srbožderan, srbožderski, srbski.

10. Nove riječi III brozan, brozinac, brozist, brozista, brozizam, brozoidan, brozolik, brozonostalgičar, brozotiranida, brozovac, brozovčić, brozovluk, brozovski, brozovština, okolotitićevac, postbrozni, postbrozovski, titić, titinski, titofilističar, titoidan, titoist, titoista, titoistički, titoizacija, titoizam, titoiziran, titoizovan, titolesku, titolog, titomanijački, titoslavija, titovac

11. Nova značenja golub ‘ptica’ > ‘umjereni političar’, mjesto ‘lokacija, grad…’ >‘URL, internetska lokacija’ pancir ‘oklop’ > ‘neprobojni prsluk’ plastičar ‘likovni umjetnik’ > ‘kozmetički hirurg’ šljem ‘vojni ili građevinski’ kaciga ‘automobilska ili astronautska’ kaciga ‘vojna ili građevinska’ kaciga ‘automobilska ili astronautska’

12. Upotrebne karakteristike amidža ‘ujak’ (kolokvijalno> standardno) poselamiti ‘pozdraviti’(kolokvijalno > standardno) siječanj ‘januar’(hrv > hrv, boš) veljača ‘februar’(hrv > hrv, boš)

13. Slabljenje norme bilderuša, brinetuša, cmizdruša, divljakuša, milicioneruša, oficiruša, ogovaruša, pederuša, perverzuša, pokvarenuša, prikačuša bezbednjak, bežičnjak, doslovnjak, duhovnjak, estradnjak, grupnjak, hladnjak, hudnjak, jutarnjak, kožnjak, kulturnjak, lažnjak, leptirnjak, ličnjak, luksuznjak, maštovnjak, mirovnjak, nadobudnjak, narodnjak, naslovnjak, običnjak, obreznjak, oklopnjak, oklopnjak, okolnjak, opreznjak, otkačenjak, perverznjak, pohotnjak, polovnjak, polupismenjak, pornjak, poslovnjak, pozorišnjak, promidžbenjak, rasplodnjak, samotnjak, skupnjak, slobodnjak, slovnjak, službenjak, stajnjak, studenjak, stukovnjak, stvarnosnjak, svjetilnjak, trbušnjak, usmerenjak, usmjerenjak, viljenjak, zabavnjak, zagrobnjak

14. Tvorbene posljedice Fleksibilniji obrasci., borhesovsko-pavićevski Širenje pojedinih afiksa, npr.nacio-, euro-, ju-, -er, itd. Nestabilni feminizacijski sufiksi: psihologica, psihologinja, psihologistica, psihološkinja;biznismenka

15. Gramatičke posljedice a. Širenje nepromjenjivih pridjeva,npr.LPT port, jugo predsjednik b. Širenje participa, npr.destabilizirajući prekid pregovora c. Adaptacija biaspektualnih glagola, npr.finansirati > isfinansirati

16. Pravopisne posljedice Nefonetsko čitanje i novi slovni znaci FTP [ef-te-pe or ef-ti-pi] advertizing [advertajzing] Europay [juropej] yu-nostalgija Crobex

17. Podrobnije informacije u: • Danko Šipka Osnovi leksikologije i srodnih disciplina (drugo izdanje), Matica srpska, 2006.

18. Nove bošnjačke riječi

19. Lebensraum pretpolitički stavovi Srbi55,28%u SFRJ • SFRJ treba da bude očuvana Hrvati 85,51%u SRH • Hrvatska treba da bude nezavisna Bošnjaci47,28% in SRBiH • Bosna i Hercegovina treba biti nezavisna

20. Pretpolitičke preferencije: 1992 Jugoslavija Da Ne B o Da B s n a Ne S H

21. Sadašnje pretpolitičke preferencije (Kon)federalizacija B Da Ne o Da B s n a Ne S H

22. Opšte hrvatsko 1 bošnjačko srpsko 2 Ograničeno • slavenski, općina, definirati, listopad • truhao, mehak, babo, amidža, šehid

23. Sociolingvistika društva • Šipka, MilanStandardni jezik i nacionalni odnosi u Bosni i Hercegovini (1850-2000) - Dokumenti, Institut za jezik Sarajevo, 2001. • Neweklowsky, Gerhard BOSANSKI - HRVATSKI - SRPSKI /BOSNISCH - KROATISCH - SERBISCH Aktuelna pitanja jezika Bošnjaka, Hrvata, Srba i Crnogoraca, WIENER SLAWISTISCHER ALMANACH, Sonderband 57, WIEN 2003. • Greenberg, Robert Language and Identity in the BalkansSerbo-Croatian and Its Disintegration, OUP 2004

24. Pilot-istraživanje u jesen 2004. http://www.novihorizonti.com http://www.startbih.info

26. Hipoteze Korpusna distribucija novouvedenih riječi izuzetno je ograničena Novouvedene bošnjačke riječi služe kao obilježavač nivoa konzervatizvnosti unutar te etničke grupe

27. Istraživanje 2007-2008 • Opšti medijski izvori (manje konzervativni) • 2. Islamski medijski izvori (više konzervativni)

28. Opšti BHDani http://www.bhdani.com Bosna ekspres http://www.bosniaexpress.com Bosnjaci http://www.bosnjaci.net Bosnjacki topraci http://www.bosnjacki-topraci.net Kitabhana http://www.kitabhana.net Walter http://www.walter.ba Nova Grapska http://www.novagrapska.com OHR http://www.ohr.int ONASA http://www.onasa.com.ba Oslobodjenje http://www.oslobodjenje.com.ba Sabah http://www.sabah-ba.com/ SlobodnaBosna http://www.slobodna-bosna.ba Superbosna http://www.superbosna.com StartBih http://www.startbih.info

29. Islamski Bošnjakinja http://www.bosnjakinja.net Džemat http://www.dzemat.org ElKalem http://www.elkalem.com Islam http://www.islam.co.ba Muslimanski glas http://www.muslimanskiglas.com Nahla http://www.nahla.com Novi horizonti http://www.novihorizonti.com Preporod http://www.preporod.com Rijaset IZ http://www.rijaset.net Saff http://www.saffbih.com

30. Metodologija • Asistentkinja, Sara Schwalm, dobila uputstva da, ravnomjerno koristeći prethodno navedene izvore, formira dva korpusa, svaki od približno milion jedinica tekućeg teksta (odvajanje istraživača od procesa prikupljanja korpusa), • Glavni istraživač, koristeći skriptove u PERL-u statistički obradio dva korpusa i izveo zaključke

31. Udio nove bošnjačke leksike

32. Statistička značajnost

33. Nova bošnjačka leksika u dvije grupe tekstova

34. Zaključci Varijantski markirane lekseme uvedene devedesetih godina dvadesetog vijeka ostvarile su ograničen uticaj u ukupnoj leksičkoj masi, čak i u masi svih novih riječi Kako vrijeme prolazi, njihova društvena funkcija podliježe promjeni i one se postepeno preobraćaju u obilježavač konzervativizma