Prawa człowieka i ich ochrona

1. Prawa człowieka i ich ochrona • Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. • Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja, mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatela.

2. Prawa człowieka i ich ochrona 1 Prawa człowieka a) prawa osobiste: b) prawa i wolności polityczne: c) wolności i prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne 2 Historia praw człowieka 3 Instytucje skargi 4 Pozarządowe organizacje praw człowieka

3. Prawa człowieka i ich ochrona a) prawa osobiste: • (zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)prawo do: • życia • rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" ) • decydowania o swoim życiu

4. Prawa człowieka i ich ochrona b) prawa i wolności polityczne: • 1. tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP) • prawo do obywatelstwa • możliwość uczestniczenia w życiu publicznym • czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach • bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach • wolność zrzeszania się • prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji • prawo do składania wniosków, petycji, skarg • dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych • równy dostęp do służby publicznej

5. Prawa człowieka i ich ochrona c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne • 1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne • prawo do: (zobacz też Art. 68, 75 Konstytucji RP) • ochrony zdrowia • nauki • pracy • odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej • pomocy socjalnej (ogólnie)

6. Prawa człowieka i ich ochrona 2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP) • prawo do własności • prawo dziedziczenia 3. prawo solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia 4. prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP) • wolność twórczości artystycznej • badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników • wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

7. Prawa człowieka i ich ochrona Gwarancje: • materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych) • formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki) • prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd • prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego • prawo do skargi konstytucyjnej

8. Prawa człowieka i ich ochrona Trzy prawa: do życia, wolności i własności najczęściej są traktowane jako podstawowe, właściwe naturze ludzkiej i przyrodzone jej godności, niezależnie od istniejącego stanu normatywnego. Niekiedy, odwołując się do filozofii antycznej i doktryny chrześcijańskiej, określa się je prawami naturalnymi.

9. Prawa człowieka i ich ochrona 1. Prawa pierwszej generacji Obejmują prawa osobiste jednostek, tzw. prawa obywatelskie i prawa polityczne, np.. prawo do życia, równości wobec prawa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym.

10. Prawa człowieka i ich ochrona 2. Prawa drugiej generacji obejmują prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne, a więc prawa służące zabezpieczeniu bytu materialnego jednostek, ich rozwoju fizycznego i duchowego, np. prawo do pracy, prawo do informacji.

11. Prawa człowieka i ich ochrona 3. Prawa trzeciej generacji obejmujące np. prawo do nieskażonego środowiska, prawo do pokoju, prawo do demokracji

12. Prawa człowieka i ich ochrona Historia praw człowieka 1215 Magna Charta Libertatum - Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii - "żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego (...)"

13. Prawa człowieka i ich ochrona • John Locke - teoria praw naturalnych człowieka (urodzony 29 sierpnia 1632, zmarł 28 października 1704) angielski filozof, lekarz, polityk, politolog i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem. Najważniejsze dzieła: • An Essay Concerning Human Understanding (Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego) • Two Treatises of Civil Government (Dwa traktaty o rządzie) • Letters Concerning Toleration (Listy o tolerancji)

14. Prawa człowieka i ich ochrona Habeas Corpus Act - ustawa angielska z 1679, zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu ("nakazu aresztowania") i zapewniająca mu rozpoznanie postawionego mu zarzutu przez właściwy sąd. Ustawa ta obowiązuje po dzień dzisiejszy. Karta Praw stanu Wirginia" została uchwalona w 1776 roku w stanie Wirginia. Opierała się na zasadach wyznawanych przez Johna Locke'a, zgodnie z którymi prawa człowieka stanowią fundament istnienia państwa.

15. Prawa człowieka i ich ochrona • Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów Oświecenia (Rousseau, Wolter, Diderot). Deklaracja zawierała między innymi prawa: • wolność słowa i wyznania • równość wobec prawa • suwerenność narodu francuskiego • nienaruszalność praw własności • Deklaracja pojawiła się w preambule Konstytucji francuskiej i stanowiła inspirację dla powstających konstytucji w niektórych państwach.

16. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencje genewskie - szereg umów dotyczących prawa międzynarodowego i pomocy humanitarnej podpisany w Genewie w Szwajcarii; jest on częścią międzynarodowego prawa humanitarnego. Konwencje były rezultatem działalności i zabiegów politycznych Henriego Dunanta.

17. Prawa człowieka i ich ochrona • Konwencja genewska z 22 sierpnia 1864 roku • personel sanitarny jest neutralny w konflikcie, nie może być atakowany i nie bierze udziału w walkach • cywile, którzy pomagają rannym i chorym żołnierzom powinni być szanowani, nie można ich atakować • ranni w wyniku konfliktu powinni być traktowani jednakowo bez względu na ich narodowość • powołano znak czerwonego krzyża, którym podczas konfliktu oznaczane są formacje medyczne i ich personel

18. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencja genewska z 6 lipca 1906 roku • zwiększa zakres ochrony rannych i chorych żołnierzy • wprowadzała zasady ewidencji osób poszkodowanych w konfliktach • ustalała system wymiany informacji na temat osób poszkodowanych w konfliktach

19. Prawa człowieka i ich ochrona Konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku • I Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie • II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu • III Konwencja genewska, dotyczyła traktowania jeńców • IV Konwencja genewska, dotyczyła ochrony osób cywilnych podczas wojny

20. Prawa człowieka i ich ochrona 1919 Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (International Red Cross and Red Crescent Movement – ICRC) obejmuje: • 1. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – tworzy prawo humanitarne i może składać skargi do Komitetu Praw Człowieka ONZ (ECOSOC) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. • 2. Ligę Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża – od 1991 Międzynarodowa Federacja Krajowych Towarzystw Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca (kraje muzułmańskie), Czerwonego Lwa (Iran) i Słońca (lub Gwiazdy – Izrael) • 3. Stowarzyszenia Narodowe Czerwonego Krzyża

21. Prawa człowieka i ich ochrona Zasady organizacji • humanitaryzm – ochrona zdrowia, poszanowanie ludzkiej godności • bezstronność – pomoc niezależnie od strony konfliktu • neutralność – brak zaangażowania w konflikty • dobrowolność – przynależność do organizacji jest dobrowolna, nieprzymusowa • jedność – w każdym z krajów istnieje tylko jedna organizacja działająca w ramach Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca • powszechność – działalność Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest rozpowszechniona na całym świecie • niezależność – organizacja nie podlega pod żadną inną

22. Prawa człowieka i ich ochrona 1920 – 1946 Liga Narodów (ang. League of Nations, fr. Société des Nations) - nieistniejąca już organizacja międzynarodowa, założona 28 czerwca 1919 roku i powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilsona. Ostatecznie stała się częścią traktatu wersalskiego i weszła w życie 20 stycznia 1920 roku. • Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała juz podczas II wojny światowej.

23. Prawa człowieka i ich ochrona • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 roku w Paryżu, prace nad nią trwały od roku 1947. • Rozpoczyna się Preambułą, po niej następuje 30 artykułów. Pierwsze trzy artykuły poświęcone są Wolności, Równości i Braterstwu – zasadom uznanym już przez Wielką Rewolucję Francuską.

24. Prawa człowieka i ich ochrona Niektóre z postanowień Deklaracji: • każdy człowiek jest wolny • niestosowanie dyskryminacji • prawo do sądu • prawo do sprawiedliwego procesu • prawo do własności • prawo do zrzeszania się • wyrzeczenie się niewolnictwa • zagwarantowanie ochrony prywatności • zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

25. Prawa człowieka i ich ochrona Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka to zbiorcza nazwa dla dwóch umów międzynarodowych uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 roku: • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych • Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych

26. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - (często używany skrót MPPOiP) Powstał w wyniku konferencji ONZ w Nowym Jorku w 1966 roku obok Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zakładał podstawowe prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania Państwa wobec obywateli. Posiadał wiążący charakter prawny w przeciwieństwie do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku. Dokument został otwary do ratyfikacji przez państwa, które zobowiązywały się przestrzegać jego postanowień na własnym terytorium. Czwarta część Paktu powoływała do życia Komitet Praw Człowieka, który stoi na straży przestrzegania postanowień Paktu. Szczegóły działalności Komitetu określał wydany tego samego roku Pierwszy Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. W 1989 roku, w Nowym Jorku sporządzony został Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, postulujący zniesienie kary śmierci. • Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w 1977 roku.

27. Prawa człowieka i ich ochrona • Prawa zapewnione w MPPOiP Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

28. Prawa człowieka i ich ochrona Część III(art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych

29. Prawa człowieka i ich ochrona • Komitet Praw Człowieka Powołany został na mocy 28 artykułu MPPOiP; Część IV(art. 28-47) wyznacza m.in. zasady wybierania członków i działalności Komitetu, jako instytucji, stojącej na straży wykonywania postanowień MPPOiP; nie daje jednak możliwości składania skargi do Komitetu przez obywateli Państw-Stron MPPOiP oraz interwencji w razie stwierdzenia złamania postanowień Paktu. Sytuację to zmienia dopiero ratyfikacja Pierwszego Protokołu Fakultatywnego; W istocie jednak Komitet nie może wydawać wiążących wyroków wobec państw, które naruszyły postanowienia Paktu, lecz jedynie po stwierdzeniu takowych naruszeń może zażądać od Państwa zaprzestania dalszych praktyk tego typu. Państwo to jednak bez żadnych konsekwencji może notę taką odrzucić.

30. Prawa człowieka i ich ochrona • 1. Protokół Fakultatywny • Uchwalony 16 grudnia 1966 roku w Nowym Jorku. Obywatele Państw, które go ratyfikowały mogą składać skargi do Komitetu Praw Człowieka, a Komitet może interweniować w przypadku stwierdzenia naruszenia postanowień MPPOiP na terenie Państw-Stron. Określa ponadto zasady składania skargi do Komitetu. Polska ratyfikowała 1. Protokół Fakultatywny do MPPOiP w 1991 roku.

31. Prawa człowieka i ich ochrona • 2. Protokół Fakultatywny • Uchwalony 15 grudnia 1989 roku w Nowym Jorku. Zakazuje stosowania kary śmierci na terenie państw, które ten Protokół ratyfikowały. Zakaz ten jest uchylony jedynie na czas wojny, kiedy to można skazać za najcięższą zbrodnię o charakterze wojskowym.

32. Prawa człowieka i ich ochrona • Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC), to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r. • Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka Skargi do tego Trybunału mogą składać zarówno: państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), jak i (b) osoby indywidualne, grupy osób oraz organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

33. Prawa człowieka i ich ochrona • Wprowadzenie • Europejska Konwencja Praw Człowieka często jest określana jako "klejnot w koronie" Rady Europy, aby zilustrować to, jak ważna jest ona wśród innych działań i osiągnięć organizacji. Istota i szczególny charakter Konwencji polega nie tylko na wyliczeniu praw i wolności, do których każda osoba jest uprawniona; polega przede wszystkim na ustanowieniu procedury kontrolnej, wciąż unikalnej w skali światowej, która umożliwia żądanie przywrócenia praw oraz przyznanie stosownego zadośćuczynienia finansowego tym, którzy uważają, że ich prawa zostały naruszone.

34. Prawa człowieka i ich ochrona • Konwencja Europejska a Polska • Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, można już było składać skargi do Strasburga przeciwko Państwu Polskiemu.

35. Prawa człowieka i ich ochrona • Jakie prawa i wolności konwencja gwarantuje? • Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

36. Prawa człowieka i ich ochrona Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowe do Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie, itd. Protokół szósty znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.

37. Prawa człowieka i ich ochrona

38. Prawa człowieka i ich ochrona • Kto może skorzystać z praw i wolności zawartych w Konwencji? • Z praw i wolności konwencyjnych mogą korzystać wszystkie osoby pozostające pod jurysdykcją (władzą) państw-stron Konwencji. Co to oznacza? Chodzi tu przede wszystkim o obywateli tych państw, ale nie wyłącznie. Uprawnieni do korzystania z praw i wolności są również obcokrajowcy odwiedzający te państwa, a więc zarówno obywatele innych państw, jak i bezpaństwowcy - osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa. Warto pamiętać, że zastosowanie Konwencji nie jest ograniczone do terytorium określonego państwa, ale może rozciągać się poza nie. Tak więc z praw i wolności konwencyjnych można skorzystać na pokładzie samolotu, statku morskiego czy statku kosmicznego należącego do tego państwa-strony Konwencji.

39. Prawa człowieka i ich ochrona • Kontrola przestrzegania Konwencji • Kontrola przestrzegania Konwencji dokonywana jest na dwu płaszczyznach: skargi międzypaństwowej oraz skargi indywidualnej (petycji). Ta pierwsza sprowadza się do tego, że każde państwo-strona Konwencji może wszcząć spór z innym państwem-stroną, któremu zarzuca naruszenie tej właśnie Konwencji (lub jej protokołów dodatkowych). Bardzo rzadko państwa korzystały z tej możliwości. Obawiały się tego, że państwo, przeciwko któremu skierowałyby skargę, uznałoby takie działanie za akt nieprzyjazny, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do pogorszenia stosunków pomiędzy nimi.

40. Prawa człowieka i ich ochrona • Wersja pierwotna (1950) • Procedura ta w swej pierwotnej wersji opisanej w tekście Konwencji z 1950 roku angażowała trzy organy: Europejską Komisję Praw Człowieka (już nie istnieje), Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Komitet Ministrów Rady Europy. W pierwszej fazie postępowania Komisja zajmowała się dopuszczalnością skargi indywidualnej, sprawdzała fakty istniejące w danej sprawie, zachęcała obie strony do polubownego - niesądowego załatwienia sporu. Komisja kończyła swoją pracę w danej sprawie, wydając opinię dotyczącą faktów sprawy oraz sposobu jej załatwienia. Opinia ta była przesyłana do Komitetu Ministrów. W drugiej fazie postępowania sprawą mógł zająć się, w zależności od sytuacji, albo Europejski Trybunał Praw Człowieka albo Komitet Ministrów. W okresie trzech miesięcy sprawa mogła zostać przesłana do Trybunału, który po jej rozpatrzeniu wydawał ostateczny, wiążący wyrok. Jeżeli natomiast spór w ciągu owych trzech miesięcy nie został skierowany do Trybunału, ostateczną decyzję o sposobie załatwienia sprawy podejmował Komitet Ministrów.

41. Prawa człowieka i ich ochrona • Reforma 1998-99 (Protokół nr 11 do EKPC) • Z biegiem czasu ilość państw-stron Konwencji europejskiej wzrastała. Proces ten przybrał na sile zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w związku z przyjmowaniem do Rady Europy byłych państw obozu komunistycznego, które zrzucając okowy podporządkowania Moskwie zwracały się ku demokracji. Proces poszerzania członkostwa zbiegł się w czasie z wzrastającą popularnością mechanizmu skargi indywidualnej. Po początkowej wstrzemięźliwości, braku wiary w sukces, czy po prostu braku wiedzy o możliwości zwracania się do organów strasburskich mieszkańcy krajów europejskich zaczęli znacznie chętniej i śmielej korzystać z przysługującego im prawa skargi.

42. Prawa człowieka i ich ochrona • Zjawisko to, samo w sobie bardzo pozytywne, spowodowało lawinowe zwiększanie się ilości skarg napływających do Strasburga. W ten sposób mechanizm kontrolny Konwencji europejskiej stał się ofiarą własnego sukcesu. Trzeba też pamiętać o tym, że stopniowy, ale ciągły rozwój prawa krajowego państw-stron konwencji konsekwentnie prowadził do tego, że do organów konwencyjnych docierały sprawy coraz bardziej skomplikowane. Te trzy wspomniane tutaj czynniki łącznie doprowadziły do nadmiernego obciążenia pracą Komisji i Trybunału. Restrukturyzacja istniejącego wtedy systemu została przeprowadzona przez Protokół nr 11, który został w maju 1994 roku otwarty do podpisu przez państwa-strony Konwencji. Protokół ten zastępował wcześniejsze protokoły dotyczące postępowania przed Trybunałem (2, 3, 5, 8, 9 i 10). Po wejściu w życie w listopadzie 1998 roku nowy system kontrolny zaczął funkcjonować, dając nadzieję na usprawnienie, a zwłaszcza przyspieszenie postępowania.

43. Prawa człowieka i ich ochrona • Według nowej procedury jedynie Europejski Trybunał Praw Człowieka zajmuje się rozpatrywaniem nadsyłanych skarg. Trybunał ten działa permanentnie w odróżnieniu od swego poprzednika zbierającego się periodycznie. Zlikwidowana została Europejska Komisja Praw Człowieka, a nadto Komitet Ministrów utracił swoje uprawnienia do merytorycznego zajmowania się skargą jednostki przeciwko państwu.

44. Prawa człowieka i ich ochrona • (Kolejna) reforma 2007? (Protokół nr 14 do EKPC) • Mimo wejścia w życie w 1998 roku daleko posuniętej reformy Trybunału, kolejne lata wykazały, że reforma ta nie do końca spełniła pokładane w niej nadzieje. Owszem przyspieszyła ona rozpatrywanie spraw w Strasburgu, ale wobec wręcz lawinowego wzrostu liczby skarg, zmiany nią wprowadzone okazały się niewystarczające. Dlatego też rządy państw członkowskich podjęły rozmowy na temat kolejnej reformy mechanizmu kontrolnego Konwencji. Rozmowy te zaowocowały przyjęciem w maju 2004 roku kolejnego Protokołu dodatkowego do Konwencji (Protokół nr 14). Wejdzie on w życie po ratyfikowaniu przez wszystkie dotychczasowe państwa-strony Konwencji. Niektórzy szacują, że nastąpi to w roku 2007. Inni twierdzą, że Rosja i Turcja nie ratyfikują Protokołu, aby zablokować reformę.

45. Prawa człowieka i ich ochrona Można wymienić 3 najważniejsze zmiany, jakie zostaną wprowadzone do Konwencji wraz z wejściem w życie Protokołu nr 14 • skargi w sposób oczywisty niedopuszczalne mają być odrzucane mocą decyzji 1 sędziego, podczas gdy obecnie decyzję taką podejmuje komitet Trybunału złożony z trzech sędziów • powtarzające się sprawy (ang. repetitive cases) będą rozpatrywane przez komitety trzech sędziów; dziś robią to siedmioosobowe izby Trybunału • wprowadzona zostanie dodatkowa przesłanka dopuszczalności – odrzucane mają być sprawy, w których skarżący nie odniósł „istotnej szkody”.

46. Prawa człowieka i ich ochrona • Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka • Jeśli uznamy, że skarga, którą chcielibyśmy przedstawić Trybunałowi w Strasburgu, spełnia powyższe wymogi dopuszczalności, możemy taką skargę sformułować (najlepiej na formularzu urzędowym – zob. linki poniżej) i wysłać na adres Trybunału: Europejski Trybunał Praw Człowieka Rada Europy 67075 Strasbourg – Cedex Francja

47. Prawa człowieka i ich ochrona • Badanie dopuszczalności skargi • Skarga badana jest na początku z punktu widzenia jej dopuszczalności. Analizuje się więc, czy spełnia ona wszystkie konieczne wymogi. Jeżeli nie, to może ona zostać odrzucona - uznana za niedopuszczalną przez komitet złożony z 3 sędziów lub izbę, do której została skierowana. Jeśli decyzję podejmuje komitet, to decyzja ta dla swej ważności potrzebuje jednomyślnych głosów wszystkich trzech sędziów. Jeżeli co najmniej jeden z nich wyłamie się i nie zagłosuje za odrzuceniem petycji to kwestię jej dopuszczalności rozstrzygnie cała izba (większością głosów). Decyzja o uznaniu skargi za niedopuszczalną jest ostateczna, niezależnie od tego, czy podejmie ją komitet czy izba Trybunału. Nie można się od niej w żaden sposób odwołać - kończy ona postępowanie definitywnie.

48. Prawa człowieka i ich ochrona

49. Prawa człowieka i ich ochrona • Próba ugody Jedynie więc po uznaniu skargi za dopuszczalną izba może przystąpić do jej merytorycznego badania. W trakcie postępowania przed Trybunałem, izba powinna zachęcać strony do pojednania, do polubownego załatwienia sprawy. Nie chodzi tu tylko o formalny wymóg, który ma być spełniany celem przejścia do dalszych etapów procedury. Chodzi o rzeczywisty obowiązek zachęcania stron w sporze do załagodzenia go z korzyścią dla ich obu oraz w duchu poszanowania praw człowieka. Z uwagi na zapewnienie maksimum skuteczności, postępowanie w tej fazie jest poufne.

50. Prawa człowieka i ich ochrona Merytoryczne rozpatrzenie skargi • Jeśli nie osiągnięto polubownego rozwiązania sporu, to izba Trybunału będzie kontynuować badanie skargi co do jej istoty. Strony postępowania (skarżący i państwo) zostaną zobowiązane do przedstawienia w konkretnym terminie swoich memoriałów i innych dokumentów popierających ich argumentację. W tym czasie dokonuje się również sprawdzanie stanu faktycznego powołanego w skardze (w tym celu izba może przeprowadzić dochodzenie). Gdy sędziowie już zapoznają się z tak zebranymi informacjami może (nie musi) nastąpić ustna faza postępowania - rozprawa przed Trybunałem. Biorą w niej udział przedstawiciele obu stron będących w sporze. Rozprawa jest dość sformalizowana. Strony zabierają głos według porządku ustalonego przez przewodniczącego izby. W trakcie rozprawy sędziowie mogą zadawać stronom dodatkowe pytania, aby bliżej wyjaśnić interesujące ich szczegóły ze stanu faktycznego lub prawnego sprawy.