ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCH

1. ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCH

2. DEFINICJA I ISTOTA STARZENIA SIĘ Starzenie się - proces inwolucyjny *, wyrażający się stopniowym spadkiem zdolności organizmu do odpowiedzi na czynniki środowiskowe. Rozpoczyna się w wieku 30 – 40 lat i przebiega we wszystkich tkankach i narządach , postępuje stopniowo, nieodwracalnie, występują fizjologiczne zmiany składu ciała oraz zmiany morfologiczne we wszystkich narządach i układach zmniejszające ich aktywność i wydolność. * Inwolucja – zmniejszanie się organów

3. Okres starości Umownie przyjmuje się, że okres starości zaczyna się w wieku 60 lub 65 lat Życie człowieka zaprogramowane jest na około 120 lat, czyli u osób długowiecznych okres starości może trwać aż 60 lat. Okres starości bywa dzielony na : • wiek podeszły 60 – 74 lat, • wiek starszy 74 – 90 lat, • wiek sędziwy powyżej 90 lat.

4. Wiek kalendarzowy, wiek biologiczny Wiek kalendarzowy (chronologiczny)- wskazuje liczbę przeżytych lat Wiek biologiczny – sprawność i wydolność psychofizyczna organizmu oraz jego możliwości i potrzeby, nie musi być zgodny z wiekiem kalendarzowym Starzenie w zdrowiu ( 10 % populacji) – starzenie się bez współistniejących chorób, przy pełnej sprawności umysłowej i fizycznej oraz aktywne uczestnictwo w życiu.

5. Teorie wyjaśniające procesy starzenia Teoria zwana „limitem Hayflicka” Teoria ograniczonej liczby podziałów komórkowych, przy każdym podziale komórkowym następuje skracanie komórek telomerów, końcowych fragmentów chromosomów, co prowadzi do wyczerpania możliwości podziału komórki i jej programowanej śmierci. Wraz z wiekiem procesy rozkładu (kataboliczne) zaczynają przeważać nad procesami syntezy (anabolicznymi), skutkiem czego organizm nie nadąża z odbudową (regeneracją) „zużytych” komórek. Powoduje to zmiany objętości tkanek, narządów lub całych części ciała

6. Czynniki wpływające na tempo procesu starzenia • Czynniki genetyczne • Czynniki środowiskowe a. żywienie, b. styl życia w tym aktywność fizyczna c. czynniki społeczne i psychologiczne wpływające na osobowość człowieka

7. ZMIANY INWOLUCYJNE Procesy spełnionej funkcji w wieku 75-80 roku życia, gdy przyjmujemy, że w 20 roku życia wynosi on 100 % • Masa mózgu 85 % • Podstawowa przemiana materii 80 % • Pojemność minutowa serca w spoczynku 65 % • Pojemność oddechowa płuc 55 % • Masa wątroby 63 % • Przepływ krwi przez wątrobę 50 % • Masa nerki 65 % • Prędkość przewodzenia bodźców przez włókna nerwowe 85 % • Rośnie ciśnienie krwi • Naczynia tętnicze zwężają się • Słabnie perystaltyka jelit

8. PROCESY INWOLUCUJNE 1. ZMIANA SKŁADU CIAŁA: • zmniejszenie ilości komórek • zmniejszenie masy mięśniowej i siły mięśniowej • zmniejszenie ilości białka i wody (ok.. 15%) • wzrost ilości tkanki tłuszczowej (z ok. 20% do 35%) Ograniczenie aktywności fizycznej, spadek zapotrzebowania energetycznego, spadek bilansu wody. Może wystąpić spadek masy ciała i niedożywienie.

9. PROCESY INWOLUCUJNE 2. Spadek PPM do ok.20% Nie dopuścić do niedożywienia białkowego 3. Zmiany w przewodzie pokarmowym: • zanik kubków smakowych, spadek wydzielania śliny, osłabienie węchu, nie rozpoznawanie smaku i obniżenie łaknienia • braki w uzębieniu • gorsze wchłanianie wit. B12, kw. Foliowego, Ca, Fe, Zn, Cu 4. Zmiany w układzie nerwowym: • Zaburzenia widzenia • Pogorszenie funkcji psychicznych

10. PROCESY INWOLUCUJNE 5. Zmiany aktywności gruczołów dokrewnych: • mniejsze wydzielanie insuliny • obniżenie aktywności gruczołów płciowych (estrogeny, testosteron) 6. Zmiany w układzie krążenia: • wzrost rozmiarów serca i udziału tkanki łącznej • osłabienie mięśnia sercowego • nadciśnienie

11. PROCESY INWOLUCUJNE 7. Zmiany w układzie oddechowym: • osłabienie mięśni oddechowych • zmniejszenie rozmiarów klatki piersiowej i maksymalnej pojemności płuc 8. Zmiany w układzie odpornościowym: • spadek odporności, podatność na nowotwory • większe odczyny zapalne • zwiększone zapotrzebowanie na NNKT, wit. B6, E, Zn.

12. ZMIANY METABOLICZNE • Zmniejszenie wykorzystania glukozy • Zmniejszona zdolność spalania tłuszczu – wzrost odkładania • Zmniejszona zdolność syntezy białek Hiperglikemia (wzrost o ok. 20%)podwyższony poziom lipidów we krwi, obniżenie poziomu białka a wzrost tłuszczu w ciele

13. PROCESY PATOLOGICZNE • Choroby układu krążenia, zmiany miażdżycowe, nadciśnienie • Niewydolność wątroby, nerek • Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego • Osteoporoza i złamania kości • Cukrzyca • Choroby nowotworowe

14. Podstawowe problemy żywieniowe • Niedożywienie białkowo-kaloryczne u ok. 50% pacjentów • Nadwaga i otyłość u ok. 50% pacjentów po 60 roku życia • Niedokrwistość (Fe, B12, folacyna) • Nadciśnienie • Osteoporoza • Zaparcia (błonnik) • Biegunki (produkty łatwostrawne, bezmleczne) • Miażdżyca • Cukrzyca typu II (błonnik, ograniczyć cukier, tłuszcze nasycone).

15. Inne czynniki Psychologiczne • Osamotnienie, depresja, demencja, nie przywiązywanie wagi do żywienia Socjalne • Nie wychodzenie z domu, trudności z zakupami i przygotowywaniem potraw, złe nawyki i zwyczaje żywieniowe Ekonomiczne • Brak środków finansowych Inne • Nadużywanie leków wpływających na wchłanianie i metabolizm składników odżywczych (moczopędne, przeczyszczające, zobojętniające, antybiotyki) • Palenie tytoniu i picie alkoholu

16. Ogólne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe • Obniżone zapotrzebowanie energetyczne • Zapotrzebowanie na białko: 1 g/kg m.c.; 50% białka zwierzęcego; 15% energii • Zapotrzebowanie na węglowodany: 55-60 % energii, głównie węglowodany złożone • Błonnik 25-30 g/dobę • Poniżej 10% energii z cukrów prostych i alkoholi

17. Ogólne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe • Wzrost zapotrzebowania na witaminę D3 • Względny wzrost zapotrzebowania na witaminy: B2,B6, B12, kw. foliowy oraz na witaminy przeciwutleniające: C, E, A, beta karoten • Względny wzrost zapotrzebowania na wapń, cynk • Spadek zapotrzebowania na żelazo (kobiety) • Ograniczyć do 6 g soli dziennie • Wzrost zapotrzebowania na płyny

18. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe wg polskich norm Grupa powyżej 60 lat i małej aktywności fizycznej

19. Zapotrzebowanie na witaminy

20. Zapotrzebowanie na składniki mineralne

21. Zalecenia żywieniowe dla osób starszych 1. Codziennie wypijać 8 porcji (szklanek ) wody, co łącznie z wodą w produktach stałych daje 2 – 2,5 l/dzień 2. Produkty zbożowe, najlepiej z pełnego ziarna lub wzbogacone, powinny pojawiać się na stole co najmniej sześć razy dziennie 3.Codziennie powinno się zjadać co najmniej trzy porcje warzyw (żółtych, czerwonych lub zielonych liściastych) oraz dwie porcje owoców 4. Co najmniej trzy razy dziennie powinno się włączać do diety produkty mleczarskie odtłuszczone lub o zmniejszonej ilości tłuszczu

22. Zalecenia żywieniowe dla osób starszych 5. Nieco rzadziej, czyli dwie porcje na dzień, należy spożywać suche nasiona , orzechy, ryby, drób, chude mięso 6. Co pewien czas dietę należy uzupełnić w suplementy witaminy D i B12, co należy skonsultować z lekarzem 7. Należy unikać lub znacznie ograniczyć ilość spożywanych nasyconych kwasów tłuszczowych, najbardziej zalecanymi tłuszczami są oleje roślinne, oliwa z oliwek

23. Piramida żywieniowa dla seniorów

24. Porcja produktu 1 porcja warzyw: - duży pomidor - średnia papryka - 1/3 główki sałaty - ½ szklanki gotowanej marchwi - szklanka rozdrobnionych brokułów 1 porcja owoców : - jabłko - banan - pomarańcza - osiem śliwek węgierek - ¼ suszonych owoców - niepełna szklanka soku owocowego

25. Porcja produktu 1 porcja produktów mlecznych: - szklanka mleka - niepełna szklanka jogurtu - pojemnik twarożku • dwa plasterki – 40 g sera podpuszczkowego 1 porcja produktów białkowo-tłuszczowych : - 1/3 szklanki orzechów - dwie łyżki pestek słonecznika - filet z ryby – około 90 g - kawałek chudej wołowiny – około 90 g

26. Przyczyny błędów w odżywianiu osób starszych Indywidualne Środowiskowe 1. Nieprawidłowe przyzwyczajenia i preferencje pokarmowe 2. Niski poziom wiedzy żywieniowej 3.Liczne choroby 4. Restrykcje dietetyczne 5. Ograniczona mobilność (niepełnosprawność) 6. Osłabienie odczuwania smaku, zapachu, głodu i pragnienia 1. Trudności w robieniu zakupów 2. Trudności w przygotowaniu posiłków 3. Brak specjalistycznego sprzętu kuchennego 4. Samotność i izolacja społeczna 5. Zły status społeczno - ekonomiczny

27. Główne błędy w zwyczajach żywieniowych osób starszych 1. Małe urozmaicenie i monotonia odżywiania 2. Brak niektórych posiłków 3. Nadmierne dosładzanie i dosalanie potraw 4. Pojadanie między posiłkami 5. Zbyt mała liczba posiłków

28. Główne błędy w spożyciu żywności przez osoby starsze ZBYT DUŻE ZBYT MAŁE 1. Cukier i słodycze 2. Mięso i jego przetwory 3. Tłuste mięso i wędliny 4. Tłuszcze 5. Żywność o dużej gęstości energetycznej i małej gęstości odżywczej (puste kalorie) 1. Owoce 2. Produkty mleczne 3. Produkty zbożowe 4. Produkty zbożowe z pełnego przemiału 5. Ryby 6. Nasiona roślin strączkowych 7. Warzywa 8. Woda i płyny

29. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 1. Produkty zbożowe – kilka razy dziennie i często ziemniaki Przede wszystkim produkty pełnoziarniste. Ziemniaki najlepiej gotowane w mundurkach.

30. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 2. Warzywa i owoce – 5 porcji dziennie 5 porcji warzyw i owoców, najlepiej świeżych, lekko blanszowanych – najlepiej do każdego głównego posiłku, poza tym także między posiłkami

31. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 3. Codziennie mleko, produkty mleczne, sery 4. Raz w tygodniu ryby 5. Mięso, wędliny oraz jaja z umiarem.

32. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 6. Mało tłuszczu i tłustych produktów W miarę możliwości należy używać tłuszczów pochodzenia roślinnego (olej słonecznikowy, rzepakowy)

33. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 7. Cukier i sól z umiarem

34. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 8. Dużo płynów Woda jest absolutnie konieczna do życia. Należy pić ok. 2,0 litra płynów każdego dnia (woda, woda mineralna, herbaty ziołowe i owocowe). Napoje alkoholowe powinny być spożywane w niewielkich ilościach. Mężczyźni np. Mogą spożywać 0,5 litra piwa lub 0,25 litra wina lub 0,06 litra wódki dziennie (kobiety połowę tej ilości).

35. Pełnowartościowe odżywianie według 10 reguł 9. Jedzmy powoli , delektujmy się posiłkami Świadome jedzenie pozwala na prawidłowe jedzenie. Człowiek je także oczami. Nie spieszmy się przy jedzeniu 10. Uważajmy na wymarzoną wagę i poruszajmy się dużo Z właściwą wagą czujemy się lepiej, a dużo ruchu dodaje energii

43. Top lista owoców i warzyw