ALGI

1. ALGI Prof Dr Süheyla ÜNAL

2. Algı • Uyaranı tanıma, düzenleme ve yorumlama • Algı gelen uyaranın basitçe kopyalanmasından öte, aktif bir işlevdir. Beyindeki sistemlerde geliştirilir, yeniden organize edilir ve çevreyi kendi yararı doğrultusunda etkileyici davranışla sonuçlanır.

3. Algı kapıları • Şair William Blake der ki: “Eğer algının kapıları, insanoğlunun herşeyi algılayabileceği şekilde silinseydi, sonsuzluğa ulaşırdı” • Ancak böyle bir silinme istenmez, çünkü algı kapılarının koruması olmazsa, korteksin kaosu kontrol etme çabası olmazsa, insanoğlu sonsuzluk tarafından yutulur.

4. Algı • Duyu bir soyutlamadır (abstraction), bir tekrar değildir (replication). • Gördüğümüz şey, nesnenin özelliklerinden çok, duyumların beyin tarafından düzenlenmesidir

5. Gestalt psikolojisine göre algı • Beyin duyumları geçmiş yaşantıların ışığında ve sinir ağlarının düzenleyici mekanizmaları (seçme, çarpıtma, boşlukları doldurma gibi) doğrultusunda organize ederek dünya hakkında bazı varsayımlar geliştirir • Bu varsayımlar arasında en olası tanım için maksimum olasılık ilkesine göre karar verir

6. Gestalt psikolojisine göre algı • Beyin en olası tanım için görüntü parçacıklarını “iyi bir şekil” oluşturacak şekilde bazı ilkeler doğrultusunda düzenler. • Bu görüşe göre “bütün kendisini oluşturan parçalardan daha öte bir şeydir”

7. Görmek, düşünmektir. S.Dali Algı... daima bir tasarımdır. John Hartley

8. Gerçek • Algıladığımız dünya, bizim yapılandırdığımız iç nöral temsilciler ya da modellerdir • Matrix 1999

9. Algı • Algılarımız çevremizdeki dünyanın birebir kopyası değildir • Zihnimizde yeni bir “dünya” kurarız • Beynimiz temsilciler aracılığı iç dünyamızı oluştururken, bazı kurallar kullanır

10. Kurallar • Gestalt kuralları • Nesne, derinlik ve hareket algısı ilkeleri • Sınıflandırma ilkeleri • Bottom-up ve top-down işlemleme • Mental temsilciler • Varsayımlar/ İlluzyon bağlantıları

11. Gestalt kuralları • Şekil- Zemin • Devamlılık • Tamamlama • Yakınlık • Benzerlik • Simetri • Küçüklük • Çevrelenme • Anlamlı şekil

12. Şekil-Zemin ilişkisi • Algılayanın dikkatini yönelttiği alana göre şekil- zemin hızla yer değiştirebilir • Bir uyarana dikkatimizi yönelttiğimizde diğerleri gürültü haline geçer

13. Optik akış

14. Bottom-up işlemleme • Duyusal reseptörlerden gelen uyaranlardan nesnenin şekli, yönelimi, boyutu ve hareketinin yönü, şekil-zemin arasındaki farklılığı gibi bilgilerin hızla ve kabaca taranmasıdır • Aşağıdan yukarıya doğru gerçekleşir • Şekil-zemin arasındaki farklılıkları belirlemek için görsel algının parçalarını gruplandırmaya çalışır.

15. Uyarı tarama • Duyarlılık = uyarıyı saptama yetisi • Tepki verme kriteri= İç dünyamızın uyarıya tepki verme durumu • Eşik uyaranlar= Uyaranın algılanması için ulaşması gereken şiddet • Uyaranların algılanma tarzları • “Hit”: uyaranın doğru olarak algılanması • “Yanlış alarm”: Olmayan bir uyaranın algılanması • “Kayıp”: Uyaran olduğu halde tepki verilmemesi

16. Top-down işlemleme • Parçaların gruplanmasını takiben dikkat süreci devreye girer ve nesnenin farklı özelliklerini saptamaya yönlenir • Yüksek düzey bilişsel süreçlerdir • Bilgi ve beklenti gibi psikolojik faktörlerden etkilenir

17. Algının özellikleri • Seçicilik • Değişmezlik • Örgütlenme • Derinlik

18. Algıda değişmezlik • Şekil değişmezliği • Büyüklük değişmezliği • Renk değişmezliği • Parlaklık değişmezliği

19. Algısal örgütlenme • Duyu organlarımıza gelen uyaranları tek tek değil, anlamlı ilişkiler bütünü içinde algılarız. • Şekil-zemin algısı • Gruplama • Tamamlama

20. Algıda seçicilik=Dikkat • Hedefe fiksasyonun aktif kontrolü + hedef görev arasına giren göz hareketlerinin baskılanması • Hedef uyaranın seçilmesi- posterior parietal korteks ve V4 • Superior kollikulusun hedefte olmayan uyaranlara refleksif sakkadlarının inhibisyonu ile

21. Dikkati belirleyen etkenler Uyaranın yapısına ilişkin Algılayanın özelliklerine ilişkin İhtiyaçlar Beklentiler İlgiler Öğrenme • Şiddet ve büyüklük • Kontrast (zıtlık) • Hareket • Tekrar • Gariplik ve yenilik

22. Algı • Normal işleyen beyinde, iç ve dış uyaranlar çeşitli beyin bölgelerinde değerlendirilir ve bu değerlendirmeler ventral striatuma ulaşır • Belli bir davranışın seçilmesi; planlanması, başlatılması veya önlenmesinde ve hedefe yönelik etkinlik için uyumlu bir işleyişi sağlar

23. Algı • Bu dengenin bozulması hem girdilerin anormal görüntülerinin ortaya çıkmasına neden olabilir hem de davranışın düzeninin, ahenginin bozulmasına yol açar

24. Gerçek Uyaran temelli Gerçek Gerçekçi Zihinde yapılanma Zihinsel temsilciler Gerçekdışılık Gerçekdışı „Fantazi“ Görünüm

25. Karar verme • Bellek ve imajinasyon, yaratıcılık, edinilmiş bilgiler, sonuçlar, duyumlar ve gerçekler yeni çözümler üretmek üzere karar verme süreçlerinde birlikte çalışırlar

26. Kavramsal katmanlar “Gerçek “ uyaranın taranması Diğer uyaranların taranması “İmaj” uyaranlarının taranması Algısal katmanlar

27. Algı ve imajinasyon • Algı- bottom up • Retina  LGN (Talamus)  V1  V2  V4  IT  ?  …  ?  Frontal korteks • İmajinasyon- Top-down • Frontal korteks ?  …  ?  IT  V4  V2  V1.

28. FFA (fusiform face area) PPA (parahippo-campal place area) Effects of imagery in areas specializedfor high-level object recognition single-subject, non-averaged fMRI signal (O’Craven & Kanwisher

29. İmajinasyon • Duyum olmaksızın mental imaj ve kavramların aktivasyonu • Sorun ve güçlüklerle yüzleşme ve sorun çözme becerisi sağlar • Yaratıcılık sürecini getirir • Mental gücümüzü oluşturur

30. GÖRSEL ALGI-KOMPUTASYON KURAMI (Şekil tanıma) PRIMARY PROCESSING SECONDARY PROCESSING - RECOGNITION Visual Stimuli Descendant processing Primary sketch 2.5 D sketch 3D Representation texture movement color distance position gestalt geons depth form principles segmentation Processing modules

31. Algı bozuklukları • Gerçeklik hakkında uygun olmayan çıkarımlarda bulunma • Çevresel uyaranların değerlendirilmesinde yetersizlik • Duyusal bilginin yanlış yorumlanması • Bilişsel ve sosyal ipuçlarının yanlış yorumlanması • Dış uyaran yokluğunda iç temsilcilerin aktivasyonu • Varsanılar

32. Algı çarpıtmaları • İlluzyon • Bütünleştirememe • Derealizasyon • Depersonalizasyon • Makroskopi • Mikroskopi

33. Yanılsama

34. Yanılsama

35. Varsanıların gelişimi • Limbik değerlendirme bölgelerinden ventral striatuma gelen girdilerin düzenlenmesinde bozulma olmasıyla ortaya çıkmaktadır. • Şizofrenideki varsanılar, iki taraflı olarak unimodal, heteromodal asosiyasyon kortekslerinin, singulat ve parahipokampal bölgeler gibi paralimbik yapıların, hipokampus ve amigdala gibi limbik yapıların, ventral striatumun, talamik bölgelerin kendiliğinden etkinleşmesi ile ilişkili gözükmektedir • Buna göre duygusal, motivasyonel yük taşıyan bu uyaranlar, yanlış değerlendirilmekte ve ‘varsanı’ olarak algılanmaktadır (Epstein ve ark. 1999).

36. Disinhibisyon modeli • ‘Algıların inhibisyondan kurtulması’ (perceptual release theory) • Varsanı olarak yaşanan kortikal etkinlik duyusal uyaranlarda azalma olması sonucunda ortaya çıkmaktadır • Duyusal girdilerde azalma olması normal algılama sırasında etkin olan merkezi sinir sistemi yapılarının kendiliğinden faaliyet göstermeye başlamasına neden olabilir (Schultz ve Melzack 1991)

37. Disinhibisyon modeli • Görme özürlü kişilerin % 10-30’unun görme varsanıları olduğu bilinmektedir. Optik sinirde ve görme yollarında olan hasar varsanılara yol açabilmektedir (Lepore 1990) • İşitme kaybı ile müzikal varsanılar arasında ilişki olduğu bilinmektedir (Berrios 1990)

38. ‘Serebral iritasyon’ modeli • Bu model duyusal bellek ile ilgili bölgelerde anormal kortikal uyarılabilirliği ifade etmektedir • Deneysel temporal lob uyarımı ile ortaya çıkan veya temporal lob epilepsisinde, migrende görülen kompleks görme varsanıları buna örnek gösterilebilir • Varsanı sırasında hem disinhibisyon hem de iritasyon süreçlerinin etkin olabileceği düşünül-mektedir (David 1999)

39. Bellek kaçakları • Varsanılar aralıklı olarak geri çağrılan, yanlış yorumlanan sözel bellek parçalarıdır (episodic memory retrieval) • Bir çalışmada işitme varsanıları sırasında prefrontal, limbik ve temporal bölgelerde kanlanma artışı olurken, konuşmanın üretildiği bölgelerde kanlanma artışı olmadığı bulunmuş, bu sonuç iç konuşmayla ilgili bir süreçten çok bellek kaçaklarının varsanıları açıklayabileceği şeklinde yorumlanmıştır (Copolov ve ark. 2003)

40. İç konuşmaların monitorizasyonu • İç konuşmalar dışardan gelen konuşmalar gibi işitme korteksini etkinleştirmekte ancak kortikal ve sub-kortikal yapıları ilgilendiren bir işlevsel bozukluk nedeniyle kişinin kendini izleyebilme (self-monitorization) yetisinde bir azalma ortaya çıkmakta ve ‘varsanı’ya neden olmaktadır. Stephane ve ark. 2001

41. KAYNAKLAR • Ertuğrul A, Rezaki M. Varsanıların Nörobiyolojisi TPD 2005; 16(4): 268-275