Prof. Dr . Erman Coşkun Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi

1. Prof. Dr.Erman Coşkun Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi Yönetim Bilişim Sistemleri Bölüm Başkanı Email:ermanc@sakarya.edu.tr TÜRKİYEDE’Kİ AFET RİSKLERİ Makro ve Mikro Düzey Zarar Görebilirlik Haritaları ve Afet Eğitimi Sivil Savunma Uzmanları Derneği Eğitim Semineri24 Nisan 2013, Çarşamba, Antalya 1

2. Konuşma Planı 1- Türkiye’de Afet Riskleri 2- Zarar Görebilirlik Tanımı 3- Afet Yönetiminde Zarar Görebilirlik 4- Geliştirilen İl ve Mahalle Bazlı Zarar GörebilirlikEndeksleri -Fiziki -Ekonomik -Sosyal 5- Afet Müdahalesinde Karar Vermenin ve Karar Destek Sistemlerinin Önemi 6-Eğitim ile İlgili Konular, Sonuçlar Sorular ve Tartışma Konuları 2

3. Nüfus Artışı ve Afetlerdeki Artış • Nüfus artışı ile birlikte, afet sayısı da artıyor. • Daha önce risk oluşturmayan tehlikeler artık afet riski oluşturuyor • Çevreye ve doğaya verilen zarar Afet sayısını ve çeşidini hızla artırıyor • Afet sayısı zarar görebilirlik riskini de artırıyor • Gerekli tedbirler alınmadığı ve kaynaklar eşit dağıtılmadığı için zarar görebilir nüfus miktarı artış gösteriyor • SONUÇ: DÜNYA DAHA TEHLİKELİ VE RİSKLİ 3

4. GERÇEK: Ülkemiz birçok afet türüne göre riskli bir ülke Deprem Heyelan Çığ Kaya Düşmesi Su Baskını Ekstrem Hava Koşulları 4

5. PROBLEM Biz bu afetlere yeterince hazırlıklı değiliz, olmadık, ol(a)mıyoruz!AFETİ YÖNETEMİYORUZ, YÖNETMEYİ BİLMİYORUZAMA YÖNETTİĞİMİZİ ZANNEDİYORUZDoğru tanımlamadığınız ve tam ölçemediğiniz şeyleri yönetemezsiniz 5

6. NEDEN: Pekçok neden olmakla birlikte en önemlileri 1- Afet Yönetimine yanlış ve tek yönlü bakış açısı (Tek afet deprem, depremde de fiziki zarar görebilirlik) 2- Yetersiz ve yanlış eğitim 3- Kültürün etkisi 4- Ekonomik etkiler 5- Siyasal etkiler 6- Teknoloji ile ilgili konular (bilişim) 6

7. Kavramlar • Afet • Afet yönetimi • Zarar Görebilirlik • Sosyal Zarar Görebilirlik • Ekonomik Zarar Görebilirlik • Tehlike • Risk • DEPREM BİR TEHLİKEDİR. SİZ ZARAR GÖREBİLİRLİĞİ HESAPLAYIP TEDBİR ALIRSANIZ TEHLİKE OLARAK KALIR, YÖNETMEZSENİZ AFET E DÖNÜŞÜR 7

8. Afet Yönetimine yanlış ve tek yönlü bakış açısı Ülkenin ve binaların fiziki yapısından kaynaklanan ve insan yerleşimine ve fiziksel yapının dayanıksızlığına işaret eden FİZİKİ ZARAR GÖREBİLİRLİK kadar, toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK de o toplumun afetlerden (depremlerden) etkilenmesinde ve afetlerle (depremlerle) başa çıkabilmesinde belirleyicidir. Ancak uygulamada fiziki zarar görebilirlik çalışılmakta, kararlar buna göre verilmekte ve diğer zarar görebilirlikler göz ardı edilmektedir. Bu neden bir problem? Afet Öncesi, Afet Anı, ve Afet Sonrası 8

9. SOSYAL VE EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK ENDEKSİ(Özceylan, 2011) Toplumun sosyal ve ekonomik yapısından kaynaklanan zarar görebilirliği nasıl ölçülebilir ? Sosyal ve ekonomik zarar görebilirliği belirleyen göstergeler nelerdir? Bu göstergeler zarar görebilirliği ne yönde ve hangi oranda etkiler? Bu göstergeler ve önem dereceleri, bütünleşik bir şekilde nasıl bir araya getirilebilir? Bu sonuçlar nerelerde, nasıl, kimler tarafından kullanılabilir? 9

10. Sosyal Zarar Görebilirlik Göstergeleri(Özceylan, 2011) • Afetlere karşı sosyal olarak zarar görebilirlik ile sosyo-ekonomik sınıf, cinsiyet, ırk ve etnik köken, yaş, engellilik, nüfus yoğunluğu, göç hızı, bilinçlilik, korunma kültürüne sahip olma, hane halkı kompozisyonu, güvenli bir ortamın varlığı, sağlık koşulları, sosyal eşitlik, geleneksel değerler ve inançlar gibi karakteristikler arasında güçlü bir nedensel ilişki vardır. • (Borden, 2008; Cutter ve Finch, 2008; Borden ve diğ.2007; Cutter, 2006; Enarson ve diğ.2006; Cutter ve Emrich, 2006; Villagran De Leon, 2006:13; Wisner ve diğ. 2003; Cutter ve diğ.2003; Cutter ve diğ. 2000; Wisner ve Luce, 1993) 10

11. Ekonomik Zarar Görebilirlik Göstergeleri(Özceylan, 2011) • Gelir düzeyi, yoksulluk sınırının altındaki nüfus, ev sahipliği, ortalama konut değeri, ortalama kira değeri, sosyal yardım alanların oranı, işsizlik, kadınların istihdamı, eşit olmayan toprak dağılımı, topraksız olma, sanayi kuruluşları sayısı, banka şube sayısı, araba sahipliği, telefon sahipliği, radyo sahipliği, yerel bütçe, borçlar-birikimler, yardım bütçesi, enflasyon(Borden ve diğ., 2007; Cannon, 1994:23; Lavell, 1994:55; Winchester, 1992) ekonomik zarar görebilirliğin önemli göstergeleridir. 11

12. Sosyal Zarar Görebilirlik (Özceylan, 2011) 12

13. Ekonomik Zarar Görebilirlik (Özceylan, 2011) 13

14. Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik(Özceylan, 2011) 14

15. Çalışmanın Katkıları • Zarar görebilirlik kavramını tanımlıyor ve sadece fiziki zarar görebilirlik olmadığını vurguluyor • Zarar görebilirlikle ilgili çalışmalarda sosyal ve ekonomik boyutlara önem verilmesi gerektiğini savunuyor • Ekonomik ve sosyal zarar görebilirliğin doğru tespiti ile afetlere daha hızlı, daha doğru müdahale edilebileceğini gerekli tedbirlerin alınması ile afet zarar risklerinin minimize edileceği ve toplumun afet sonrası normal hayata dönebilmesi için yapılması gerekenlerin planlaması için bir araç 15

16. Mikro Bazlı Zarar Görebilirlik İlçe, mahalle, hatta sokak bazında zarar görebilirlik ölçümleri İlk çalışmanın tamamlayıcısı ve daha yerel bazda karar ve tedbirlerin alınması için bir araç Sakarya İli Merkez İlçe mahallelerinde uygulama 4 zarar görebilirlik türü hesaplaması Fiziki, sosyal, ekonomik, ve toplam 16

17. MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Fiziksel Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012) 17

18. MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Sosyal Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012) 18

19. MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Ekonomik Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012) 19

20. MİKRO ÖLÇEKLİ ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZLERİSakarya İli Merkez İlçe Mahalle Bazlı Toplam Zarar Görebilirlik Tematik Haritası (Taşkın, 2012) 20

21. 21

22. Türkiye’de Afet Eğitiminde Üniversitelerin Rolü:Mevcut Durum Analizi, Sorunlar ve Çözüm Önerileri 22

23. Türkiye’de Durum 1 sürekli eğitim merkezi sertifika programı (ODTÜ) 1 önlisans programı (Erzincan Üniv.) 2 lisans programı (18 Mart ve Namık Kemal Üniversiteleri) 3 yüksek lisans programı (İTÜ, ODTÜ, KOCAELİ) 2 araştırma merkezi veya enstitü (İTÜ ve ODTÜ) 23

24. LİSANS • ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEK OKULU ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ BÖLÜMÜ acil tıp ağırlıklı, güvenlik ve yangına yönelik • NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU ACİL YARDIM VE AFET YÖNETİMİ 24

25. Lisansüstü ve Araştırma Merkezi İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi DEPREM MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI DEPREM MÜHENDİSLİĞİ VE AFET YÖNETİMİ ODTÜ Afet Yönetimi ve Uygulama Araştırma Merkezi KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ Tıbbi Acil Durum Yönetimi ve Afet Tıbbı  Uzaktan Öğretim Programı BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü 25

26. ÖZET BULGULAR Afetler çok yönlü olaylar ancak bizdeki üniversite programları özellikle lisans ve önlisansta sağlık yüksek okulları altında yapılanmış ÇOK DİSİPLİNLİLİK? Afet öncesi ve sonrası safhalar verilmişti. Mevcut Programlar Afetin Hemen Sonrası Yani Müdahale Aşamasında mı Yoğunlaşıyor? YA DİĞER SAFHALAR? 26

27. OLMASI GEREKEN SÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ: Halka ve geniş kitlelere eğitim vermek ÖNLİSANS: Meslek Elemanı Yetiştirmek LİSANS :Alt ve Orta Kademe Afet Yöneticisi Yetiştirmek LİSANSÜSTÜ : Bilimsel Çalışmalar ve Yayınlar Yaparak Yenilikler Üretmek, Projeler Yapmak 27

28. STRATEJİ GELİŞTİRME STRATEJİ (LİSANSÜSTÜ) PLANLAMA VE YÖNETİM TAKTİK (LİSANS) ORTA DÜZEY EĞİTİCİLER ALT DÜZEY EĞİTİCİLER OPERASYONEL (ÖNLİSANS) UYGULAMACILAR SÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ HALK 28

29. OLMASI GEREKEN • Üniversiteler eğiticileri eğitmeli HALKI DEĞİL • Sürekli Eğitim Merkezlerinin rolü Uzaktan Eğitim programları geniş kitlelere erişim imkanı sağlayacaktır. Öğretmenlere, imamlara, muhtarlara ve mahalle afet gönüllülerine bu programlar ile eğitim verilebilir 29

30. MEVCUT EKSİKLER VE OLMASI GEREKEN Afetler çok boyutlu olaylardır (insan, doğa, teknoloji, sosyal yapı). Bu nedenle tüm bileşenler anlaşılmalı ve eğitimin parçası olmalı. • Mevcut sistemde Mühendislik ve Sağlık önplana çıkıyor Ancak : • Sosyal (Sosyoloji, psikoloji) • Ekonomik • Hukuki, yasal • Yönetsel • Planlama • Koordinasyon boyutları yeterince müfredata ve programlara giremiyor ÖNERİ: MULTİDİSİPLİNER AFET YÖNETİMİ PROGRAMLARI OLUŞTURULMALI ve FARKLI BÖLÜMLERDEN TEMSİLCİ ÖĞRETİM ÜYELERİ BU PROGRAMLARDA BERABER ÇALIŞMALI 30

31. ARAŞTIRMA ve PROJE Kurumlar arası bilgi paylaşımı ve koordinasyon eksikliği TUIK TUBITAK MESLEK KURULUŞLARI MERKEZİ VE YEREL YÖNETİMLER ve ÜNİVERSİTELER arasında veri ve bilgi paylaşımı protokolleri hayata geçmeli. Akademisyenlerle bu bilgiler paylaşılmalı. 31

32. AFET YÖNETİMİNDE YENİ ALANLAR • Afet Bilişimi (ISCRAM) • Afet Lojistiği • Afet Tıbbı • Afet Ekonomisi • Afet Koordinasyonu ve Yönetimi • Sosyal Medya • Afet İletişimi • Afet Sosyolojisi, Afet Psikolojisi alanlarında yetişmiş elemanlara ihtiyaç duyulmakta ve bunları yetiştirecek programlar açılmalı. 32

33. Tespitler 1- Afeti yönetmiyoruz: AFAD yapılanması 2- Koordinasyon: Farklı ekipler, farklı teknolojiler ve farklı yönetimler 3- Eğitim ve yeterlilikler 4- Afet yönetimi olayla birlikte değil olaydan çok önce başlar 5- Planlama sistemleri geliştirilmeli 6- Eğitimde planlama yapılmalı 7- Zarar Görebilirliğin sadece fiziksel olmadığı Sosyal ve Ekonomik yönlerinin olduğu da dikkate alınmalı 33

34. Kaynakça Özceylan, D. (2011) ‘Afetler İçin Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Endeksi Geliştirilmesi: Türiyedeki İller Üzerinde Bir Uygulama’ Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi Taşkın, K. (2012) ‘Mahalle Ölçekli Depremsel Zarar Görebilirlik Endeksi: Sakarya Örneği’ Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi 34

35. Teşekkür ederim. Sorular? Tartışma konuları? 35