Download
1 / 25
270 likes | 522 Views
پیوندهای بینرشتهای در کتابداری و اطلاع‌رسانی: مهارت‌های عملی در طراحی و اجرای پژوهش‌های میان‌رشته‌ای. دکتر یزدان منصوریان دانشیار دانشگاه خوارزمی اردیبهشت 1391. سرفصل مطالب. مروری بر تعاریف پایه در مطالعات میان‌رشته‌ای/ بینرشتهای مقایسه تخصص‌گرایی و گذر از مرزهای بین رشته‌ها
E N D
پیوندهای بینرشتهای در کتابداری و اطلاع‌رسانی: مهارت‌های عملی در طراحی و اجرای پژوهش‌های میان‌رشته‌ای دکتر یزدان منصوریان دانشیار دانشگاه خوارزمی اردیبهشت 1391
سرفصل مطالب • مروری بر تعاریف پایه در مطالعات میان‌رشته‌ای/ بینرشتهای • مقایسه تخصص‌گرایی و گذر از مرزهای بین رشته‌ها • ویژگی‌ها و دستاوردهای رویکرد میان‌رشته‌ای و شواهد رشد آن • مثالهایی از مراکز پژوهشی میان‌رشته‌ای و مروری بر اهداف آنها • توصیه‌های کاربردی در اجرای مطالعات میان‌رشته‌ای • زمینه‌های رشد رویکرد میان‌رشته‌ای در کتابداری و اطلاع رسانی • انعکاس رویکرد میان‌رشته‌ای در آموزش کتابداری و مشاغل این رشته/حرفه
تعاریف بنیادی در زمینه رویکرد میان‌رشته‌ای • «رشته» چیست؟ • مجموعه‌ای از دانش و تجربه بشری که درباره موضوعی خاص، مسئله‌ای مشخص یا حوزه مطالعاتی ویژه‌ای باشد. رشته‌ها یا در نظام دانشگاهی تعریف میشوند یا در عرصه حرفه‌ای. مثلاً حقوق رشته‌ای دانشگاهی و وکالت بخش حرفه‌ای آن است. • «میان‌رشته»، «بین‌رشته» و «چند رشته» چیست؟ • هرگاه مسئله یا موضوعی از چنان گستردگی و عمقی برخوردار باشد که در مرزهای یک رشته نگنجد، به حضور همزمان دو یا چند رشته برای مطالعه آن نیاز است که زمینه‌ساز تولید حوزه‌های بینرشتهای/میان‌رشته‌ای و چندرشته‌ای خواهد شد. • آیا این سه اصطلاح مترادفند؟ تا حدودی بله و تا حدودی خیر!
پیوند میان رشته‌ها چگونه ممکن است؟ • رشته‌های هم‌جوار از نظر موضوعی به هم نزدیکند. • موضوع‌های مورد بررسی در بسیاری از رشته‌ها همپوشانی فراوانی دارند. • استفاده از روش‌های تحقیق مشابه زمینه‌ساز ارتباط بیشتر رشته‌هاست. • جامعه و گروه‌های هدف در مطالعات برخی از رشته‌ها یکسان یا مشابه‌اند. • گروه‌های ذی‌نفع در بسیاری از رشته‌ها منافع مشترک دارند. • گستره و عمق مطالعات بسیاری از رشته‌ها در حال گسترش است.
مروری بر تعریف رشته و اجزاء آن • Disciplinary is a term used to describe types of knowledge, expertise, skills, people, projects, communities, problems, challenges, studies, inquiry, approaches, and research areas that are strongly associated with academic areas of study (academic discipline) or areas of professional practice (profession). Wikipedia, 2012 http://en.wikipedia.org/wiki/Disciplinary
مروری بر تعریف مفهوم بینرشتهای و میان‌رشته‌ای • Interdisciplinarity involves the combining of two or more academic fields into one single discipline. • An interdisciplinary field crosses traditional boundaries between academic disciplines or schools of thought, as new needs and professions have emerged. Wikipedia, 2012 http://en.wikipedia.org/wiki/Interdiscipline
واژه‌شناسی در مطالعات میان‌رشته‌ای • Interdisciplinarity • Crossdisciplinarity • Multidisciplinarity • Transdisciplinarity • Holism in science • Integrative learning • Interprofessional education
مقایسه تخصص‌گرایی و رویکرد میان‌رشته‌ای
حرمان اطلاعاتی چیست؟ • حرمان اطلاعاتی بی‌نصیب ماندن خودخواسته از اطلاعات مفید و در دسترس است. • در چنین شرایطی افراد نیازمند به اطلاعات به رغم وجود منابع مفید، به دلایل مختلفی بر این باورند که مخاطب این منابع نیستند و نیازی به آنها ندارند. • حرمان اطلاعاتی محصول پیش‌فرض‌های غلطی است که جویندگان اطلاعات را از مراجعه به برخی منابع باز می‌دارد. بر اساس این پیش‌فرض‌ها آنان بدون جستجو و مطالعه، این منابع را کاملاً بی‌ارتباط با نیازشان ارزیابی می‌کنند. • در حالی که بر خلاف این پیش‌داوری اطلاعات موجود به درجات مختلفی مرتبط با نیازشان است و در شناخت واقعیت‌ها بسیار مفید خواهد بود. (منصوریان، 1390ج)
شواهد رشد رویکرد بینرشتهای و میان‌رشته‌ای • در بسیاری از پژوهش‌های بنیادی و کاربردی امروز قلمرو و دامنه مباحث مطرح شده محصول همپوشانی مرزهای چند رشته علمی است. • رشته‌هایی که در گذشته تلاش داشتند مرزهای متمایز کننده خود را با یکدیگر ترسیم کنند و تفاوت‌های خود را برجسته سازند، اکنون در جستجوی نقاط مشترکی هستند که آنها را به هم پیوند می‌دهد. • این روند از چنان اهمیتی برخوردار است که امروزه کمتر مطالعه‌ء موفقی را می‌توان کاملاً در چارچوب فقط یک رشته دانشگاهی تصور کرد. • پژوهش‌ها هر روز بیش از گذشته به سمت مباحث بینرشتهای پیش می‌روند.با این حال رویکرد میان‌رشته‌ای به معنای نفی تخصص‌گرایی نیست.
ویژگی‌های مطالعات میان‌رشته‌ای • گفتگو، آشتی و هم‌نشینی رشته‌های مختلف در بررسی پدیده‌ای منفرد • رسیدن به وحدت دوباره علوم پس از کثرت تخصص‌ها • شناخت همه‌جانبه و فراگیر به جای شناخت یک‌جانبه و تک‌بعدی • هم‌ورزی و هم‌افزایی رشته‌ها در بررسی چندچهره و چندوجهی پدیده‌ها (برزگر، 1387)
دستاوردهای رویکرد میان‌رشته‌ای • تقویت روحیه پرسشگری • پرورش تفکر انتقادی و انعطاف‌پذیر • ارتقاء مهارت‌های حل مسئله • رشد مهارت‌های توصیف مقایسه و تحلیل • خلاقیت در انتخاب موضوع پژوهش • کمک به یادگیری مستقل و مادام‌العمر
مثالهایی از مراکز پژوهشی میان‌رشته‌ای • The Interdisciplinary Studies Field Major at UC-Berkeley (http://ugis.ls.berkeley.edu/isf/) • The Interdisciplinary Studies Office at University of Florida (http://www.is.ucf.edu/) • Interdisciplinary Studies at Duke University (http://www.interdisciplinary.duke.edu/) • Centre for Interdisciplinary Research in the Arts at Manchester University (http://www.arts.manchester.ac.uk/cidra/) • The Association for Integrative Studies at Ohio University (http://www.units.muohio.edu/aisorg/index.shtml) • Center for the Study of Interdisciplinarity at North Texas (http://csid.unt.edu/)
اهداف مراکز پژوهشی میان‌رشته‌ای • فراهم‌آوری امکان تبادل بیشتر اطلاعات و دانش بین مراکز تخصصی • ترویج نمونه‌های موفق از مطالعات میان‌رشته‌ای و آموزش مبانی آن • رشد و توسعه مبانی نظری ضروری برای توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای • شناسایی و ترویج موضوع‌های واقعی مناسب برای توسعه این مطالعات • توسعه برنامه‌های درسی میان‌رشته‌ای در دوره‌های کارشناسی و ارشد • ایجاد استانداردهای تازه برای ارزیابی موفقیت مطالعات میان‌رشته‌ای • تاسیس وبگاه و مجله تخصصی برای ترویج رویکرد میان‌رشته‌ای
توصیه‌های کاربردی در تعریف مطالعات میان‌رشته‌ای • فراموش نکنید که مرزهای میان رشته‌های دانشگاهی بیشتر قراردادی است. • مفاهیم عمده در دروس خود را در زمینه‌ای گسترده‌تر از رشته تصور کنید. • آثار رشته‌های هم‌جوار را مرور کنید و در جستجوی نقاط مشترک آنها باشید. • بخش روش‌شناسی تحقیقات در رشته‌های دیگر را با دقت بررسی کنید. • شباهت‌ها و تفاوت‌های مسائل پژوهشی در رشته‌های دیگر را مقایسه کنید. • معمولاً سهم رشته‌های مختلف در یک پروژه میان‌رشته‌ای برابر نیست. • وجوه مختلف مسئله مورد مطالعه را بررسی کنید و بسته به ماهیت هر وجه آن را در زمینه رشته‌ای مجزا قرار دهید.
مثالهایی از عناوین کتاب‌های انگلیسی درباره رویکرد میان‌رشته‌ای • Case Studies in Interdisciplinary Research, Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, 2011. • Creating Interdisciplinary Campus Cultures: A Model for Strength and Sustainability. San Francisco: Jossey-Bass, 2011. • The Oxford Handbook of Interdisciplinarity. Oxford, 2010. • Interdisciplinary Research: Process and Theory. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, 2009. • Becoming Interdisciplinary: An Introduction to Interdisciplinary Studies. Dubuque, IA: Kendall/Hunt. 2005. • Interdisciplinary Education: A Guide to Resources. New York: The College Board, 1999.
مثالهایی از عناوین مقاله‌های انگلیسی درباره رویکرد میان‌رشته‌ای • Integrating Interdisciplinarity: How the Theories of Common Ground and Cognitive Interdisciplinarity Are Informing the Debate on Interdisciplinary Integration • Distinctive Challenges of Library-based Interdisciplinary Research and Writing: A Guide • Interdisciplinary Work at the Frontier: An Empirical Examination of Expert Epistemologies • Disciplining Interdisciplinarity: The Case for Textbooks • Making Interdisciplinarity Work Through Translation and Analogical Thinking • Scholarship About Interdisciplinarity: Some Possibilities and Guidelines Issues in Integrative Studies Online (ISSN 1081-4760( http://www.units.muohio.edu/aisorg/PUBS/ISSUES/toclist.shtml
زمینه‌های رشد رویکرد میان‌رشته‌ای در کتابداری • پیوندهای این رشته با رشته‌هایی نظیر ارتباطات، مدیریت، کامپیوتر، روانشناسی، علوم‌تربیتی فرصت‌های ارزشمند و تازه‌ای در اختیار کتابداران قرار می‌دهد. • مروری بر آثار جدید این حوزه بیانگر رشد سریع رویکرد میان‌رشته‌ای است. • تعامل کاربران با منابع اطلاعاتی یکی از زمینه‌ها در مطالعات میان‌رشته‌ای این حوزه است. • در داد و ستد با سایر رشته‌های دانشگاهی کتابداری می‌تواند نقش فعالی ایفا کند.
انعکاس رویکرد میان‌رشته‌ای در آموزش کتابداری • ايجاد گرايشهاي تازه در آموزش علوم کتابداري و اطلاع رساني راهکاري موثر در پوياي اين رشته و ارتقاء فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي در آن است. • گرايشهای جديد در کتابداري فرصتهاي تازه اي در اختيار متخصصان آن قرار ميدهد و نگرانيهاي موجود از انزواي رشته را به فرصتهاي تازه تبديل مي کند. • ايجاد هر گرايش تازه در کتابداري يا فراورده تخصص‌گرايي در يکي از حوزه‌هاي اين رشته بوده يا نتيجه پيوندهاي ميان‌رشته‌اي. • کتابداري گرايش علم حقوق، انفورماتيک بازرگاني، و تعامل انسان و رايانه مثالهایی از پیوندهای ميان‌رشته‌اي کتابداری است. (منصوریان، 1390 ب)
انعکاس رویکرد میان‌رشته‌ای در مشاغل کتابداری • پستهای جدید مرتبط با فناوریهای نوین اطلاعاتی • پستهای آموزشی کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی • پستهای پژوهشی کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی • پستهای ویژه کتابداری موضوعی و تخصصی • پستهای مربوط به خدمات ویژه کتابخانه ها (منصوریان، 1390 الف)
منابع • آراسته، حمیدرضا (1388). میان‌رشته‌ای‌ها در آموزش عالی، فصلنامه مطالعات میان‌رشته ای در علوم انسانی، دوره1، ش. 2، ص. 40-25. • برزگر، ابراهیم (1387). تاریخچه، چیستی و فلسفه پیدایی علوم میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته ای در علوم انسانی، دوره1، ش. 1، ص. 56-37. • منصوریان، یزدان (1390الف). صد شغل برای کتابداران: پستهای سازمانی نوین در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. فصلنامه کتاب: مجله مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. دوره 22، ش. 3، شماره پی در پی 87، ص. 103-89. • منصوریان، یزدان (1390ب ). گرایشهای تحصیلی تخصصی و بینرشتهای در آموزش علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. کتاب ماه کلیات، دوره 14، ش. 10، ص. 63-58.
ادامه منابع • منصوریان، یزدان (1390 ج) آثار «حرمان اطلاعاتی» و «نزدیک‌بینی معرفتی» بر فرایند پژوهش. نشریه الکترونیکی عطف. ش 9. http://www2.atfmag.info/1390/07/16/information-deprivation/ • منصوریان، یزدان (1389). کتابخانه نهادی فراتر از ساختمان آن: طبقه‌بندی خرد و کلان کتابخانه‌ها. کتاب ماه کلیات. دوره 14، ش. 2، ص. 85-76. • منصوریان، یزدان. (1388). صد جستار بنیادی در کتابداری و اطلاع‌رسانی. کتاب ماه کلیات. شماره 138، خرداد 88. ص. 75-62. • نیلی، محمدرضا (1387) جایگاه علوم میان‌رشته‌ای از نظر مباحث علوم تربیتی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره1، ش. 1، ص. 35-19.
