Etyka

1. Etyka Wykład 1: wprowadzenie

2. 1. CZYM JEST ETYKA? • Intuicyjne domyślamy się, że będzie w niej mowa o tym co dobre, a co złe, co i dlaczego powinniśmy czynić, a czego unikać, jak żyć. • Spodziewamy się, że pojawią się w niej takie pojęcia, jak: sumienie, normy moralne, cnoty i wady, pewnie także szczęście

3. Sokrates – ojcem etyki • Uczynił problemy moralne przedmiotem rozmów • Dialogi winny pomóc rozmówcy „urodzić” prawdziwą wiedzę nt. dobra i zła (akuszerka) • Narzędzie: logika • Punkt wyjścia – sięgnięcie do najbardziej podstawowej wiedzy rozmówcy o dobru i złu; • Punkt dojścia: wyprowadzenie z wiedzy tej konsekwencji

4. Rola etyków • Pojęć związanych z etyką używają niemal wszyscy ludzie – nie tylko „zawodowi” etycy. Każdy też żywi jakieś poglądy na temat dobra i zła. • Tu będziemy usiłowali „uprawiać” wiedzę o moralności.

5. Mądrość a etyka • Trzeba odróżnić – choć nie oddzielać! – etykę jako wiedzę o moralności od mądrości życiowej. • Wiedza ma charakter teoretyczny, choć dotyczy praktycznego życia i wyrasta z praktyki, a więc z mądrości. • Mądrość płynie z własnego doświadczenia, choć może i powinna być ubogacona doświadczeniem innych, porządkowanym właśnie w ramach wiedzy. • Ta nasza praca, nasz wspólny wysiłek będzie jednak tylko o tyle pożyteczny, o ile będziemy mieć stale na uwadze ten ścisły związek pomiędzy etyką a mądrością.

6. 2. JAK ŻYĆ? • Od czego zależy odpowiedź na to pytanie?

7. Odpowiedź na pytanie „jak żyć?” zależy od tego, jak się rozumie człowieka, w czym upatruje się jego prawdziwą wielkość. • Osiągnięcie mojej wielkości i szczęścia w istotnej mierze zależy ode mnie, a nie jest tylko sprawą bardziej lub mniej pomyślnego losu.

8. Chcemy żyć i szukamy dróg naszego człowieczego dojrzewania, ponieważ czujemy intuicyjnie, że zmarnowanie życia jest wielką szkodą. • Pytając „jak żyć?” pytamy w gruncie rzeczy „jak należy żyć?”, by nie zmarnować tej wartości, jaką sam stanowię i jaka mnie samemu jest szczególnie „zadana”.

9. 3. CO TO ZNACZY:MORALNIE DOBRY? • O dobru mówimy w różnych znaczeniach • Odróżnia się trzy zasadnicze rodzaje dóbr: pożyteczne (bonum utile), przyjemne (bonum delectabile) i godziwe (bonum honestum) • Godziwy to taki, który godzi się człowiekowi. • Czyny niegodziwe to te, które są złe, ponieważ nie odpowiadają człowiekowi, jakoś mu szkodzą.

10. Moralnie dobry to taki, który jest dobry dla człowieka jako człowieka. • Nie jest to definicja „ostateczna” moralnej dobroci, ale wyraża elementarne znaczenie, jakie wiążemy z tym terminem.

11. Trzeba odróżnić dobro człowieka od dóbr dla człowieka, takich jak życie lub prawda. • Odróżnić trzeba – ale oddzielać nie wolno. Działam bowiem na rzecz dobra człowieka właśnie przysparzając mu lub chroniąc potrzebne mu w danej sytuacji szczegółowe dobra. • Moralnie dobry, to dobry jako człowiek.

12. Co to znaczy „dobry jako człowiek”? • Etyka nie może obejść się bez próby odpowiedzi na to pytanie, czyli bez antropologii

13. TRZY DZIEDZINY ORZEKANIA co jest dobre, a co złe? • działanie – czyny, decyzje, zaniechania • sprawca • dyspozycja do działania – postawa Podstawowy czynnik: czyn Pochodne elementy: sprawca i postawa

14. ETYKA – nauka o powinności działania ze względu na dobro • Etyka klasyczna: dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jest szczęście jednostki EUDAJMONIZM (etyka – nauka o powinności działania ze względu na szczęście)

15. Różne etyki związane z religią: dobrem najwyższym i ostatecznym ludzkich działań jest doskonałość jednostki PERFEKCJONALIZM (etyka – nauka o powinności działania ze względu na doskonałość)

16. Etyki nowożytne: • dobrem i celem ludzkich działań jest dobro wspólne, użyteczność – UTYLITARYZM • dobrem i celem ludzkich działań jest godność osoby ludzkiej – PERSONALIZM • dobrem i celem ludzkich działań jest wypełnianie prawa – DEONTOLOGIZM

17. Wybrane koncepcje etyczne: • Sokrates (469-399 przed Ch.) • Etyka - nauka o dobru najwyższym, absolutnym, szczęściodajnym • Dobro to cnota (etyka – nauka o cnocie) • Cnota tożsama z zaletami moralnymi • Moralizm (tylko zalety moralne mają wartość) • Związek między cnotą a szczęściem (dobro moralne jest warunkiem koniecznym i wystarczającym szczęścia)

18. Pojęcia związane z etyką Sokratesa • Absolutyzm (wartości są bezwzględne) • Obiektywizm (wartości i normy niezależne od podmiotu wartościującego) • Naturalizm (wartości i normy są odkrywane, a nie uzgadniane)

19. 2. Protagoras (480-410 przed Chr.) • Stworzył założenia filozofii sofistów • Zwolennik skrajnego relatywizmu • R. epistemologiczny (nie ma jednej, powszechnie obowiązującej wiedzy) • R. ontologiczny (nie ma jednej rzeczywistości) • R. aksjologiczny (nie ma stałych wartości) • R. etyczny (nie ma stałych norm)

20. Pojęcia związane z etyką Protagorasa • Relatywizm • Subiektywizm • Konwencjonalizm (powszechność niektórych twierdzeń i norm ma źródło w umowach) PROTAGORAS ≠ SOKRATES

21. 3. Arystyp z Cyreny (435-366 przed Chr.) • Jedyne dobro to przyjemność, a zło przykrość • Cel ludzkiego działania: hedonizm (należy dążyć do przyjemności)

22. 4. Cynicy • Dobro najwyższe – cnota (tak jak Sokrates) • W porównaniu z cnotą wszystko jest obojętne • Wolnym jest ten, kto się uniezależni od rzeczy nie będących cnotą

23. 5. Epikur (341-271 przed Chr.) • Epikureizm - hedonizm umiarkowany • Etyka winna uczyć życia szczęśliwego • Cztery przeszkody (lęki) na drodze do szczęścia • Bóg • Śmierć • Nieosiągalność szczęścia • Cierpienie

24. Filozofia nastawiona na szczęście powinna te przeszkody usunąć: • Boga i śmierć odsuwa fizyka (zwolennik atomizmu i materializmu; gdy jest śmierć, to nas już nie ma, a zatem nie ma się czego bać) • Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka (istnieje bowiem wolna wola i szczęście jest osiągalne dla każdego na drodze rozumnego korzystania z przyjemności)

25. Epikur wyróżnił dwa rodzaje przyjemności: • zewnętrzne – cielesne, zmysłowe, krótkotrwałe, domagają się zaspokojenia potrzeb; • wewnętrzna – jest nią dana każdemu wewnętrzna radość życia, samo życie jest źródłem radości, jest to najwyższa przyjemność.

26. Jak zatem zachować radość życia? Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w sposób moralnie podniosły – przyjemność nie może być osiągana kosztem innych. Moralizm jest warunkiem koniecznym do hedonizmu. Dobierać przyjemności i potrzeby na miarę możliwości ich zaspokajania, potrzeby niezaspokojone bowiem same są źródłem przykrości. Ten ma więcej przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy cieszyć się z tego, co się ma.

27. 6. Stoicy • Cnota – dobro wewnętrzne • polega na rozumnym (nie emocjonalnym) nastawieniu do tego, co się zdarza • życie zgodne z naturą, życie rozumne • Źródło zła (życia wbrew cnocie) - afekty (gwałtowne, bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem emocji)

28. skierowane na pozorne dobra • zawiść • pożądliwość • ucieczka przed pozornym złem • smutek • obawa. • Celem apatia – rozum powinien wyprzedzać emocje („stoicki spokój” – pozostać nieporuszonym).

29. 7. Platon (427-374 przed Chr.) • Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka idealistyczna. • Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy warstwy: dwie niższe są związane z ciałem (dusza zmysłowa nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza impulsywna – nadzoruje popędy i uczucia), najwyższą jest dusza rozumna.

30. Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy, zakłada, że każda część duszy ma odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ cnót: • sprawność – cnota części zmysłowej, • odwaga – cnota części impulsywnej, • mądrość – cnota części rozumnej, • sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie części w harmonii.

31. Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według Platona teoria państwa. • Państwo powinno być jak dusza – hierarchiczne i stanowe, złożone z trzech warstw: • rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa, • strażnicy (odważni), • władcy (mądrzy).

32. 8. Arystoteles (384-322 przed Chr.) • Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako dążności do dobra idealnego, jak i teorię cnót. • Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie może ludziom wskazywać celów nieosiągalnych. Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia powinny być obserwacje ludzkich celów działań.

33. Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma swoją hierarchię, lecz wspólnym dla wszystkich powinna być eudajmonia – szczęście. • Jest to stan optymalny, osiągalny przez jednostkę przy jej naturalnych zdolnościach i w konkretnych okolicznościach życia.

34. W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile czynności właściwych dla człowieka – czyli nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość, umiarkowanie, etc.). • Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót – każda cnota jest wypośrodkowaniem między skrajnościami (np. skąpstwo – sprawiedliwość – rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak poczucia humoru – dowcip – kpiarstwo). • Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące środek”.