Podstawy ekonomii

Podstawy ekonomii Pieniądz, współczesny system bankowy. Rynek pieniądza

Zagadnienia tematu • Funkcje i rodzaje pieniądza • Współczesny system bankowy • Bank centralny i polityka monetarna • Podaż pieniądza • Baza monetarna i mnożnik kreacji pieniądza • Popyt na pieniądz • Równowaga na rynku pieniądza

Definicja i rodzaje pieniądza • Pieniądz to powszechnie akceptowany towar za pomocą którego dokonujemy płatności za towary i usługi lub wywiązujemy się ze zobowiązań • Rodzaje pieniądza: • pieniądz towarowy • pieniądz symboliczny • pieniądz bezgotówkowy

Funkcje pieniądza • Środek wymiany tzn. można go użyć w celu zakupu innych rzeczy. Innymi słowy pieniądz jest środkiem za którego pośrednictwem ludzie dokonują wymiany dóbr i usług. Pieniądz upraszcza proces wymiany przez co staje się on bardziej efektywny • Jednostka rozrachunkowa tzn. w pieniądzu są wyrażone ceny i są prowadzone rozliczenia • Środek przechowywania wartości (tezauryzacji), ponieważ można go wykorzystywać do dokonania zakupów w przyszłości.

Formy pieniądza i status prawny • Pieniądz może przyjąć następująceformy: • gotówkową (bilety i bilon) • bezgotówkową (depozyty, ROR, czeki, karty płatnicze i kredytowe) • Prawnym środkiem płatniczym w Polsce są tylko banknoty i bilon.

Funkcje banku komercyjnego • Bank to instytucja, która handluje pieniądzem • Podstawowe funkcje banku komercyjnego: • udzielanie kredytów, poręczeń, gwarancji, • przyjmowanie lokat, • działalność inwestycyjna, • prowadzenie rozliczeń pomiędzy podmiotami, • prowadzenie operacji walutowych

System clearingowy • Banki pełnią rolę pośrednika finansowego tzn. instytucji, która stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami a kredytobiorcami. • Współczesny system bankowy działa w oparciu o tzw. system clearingowy tzn. ogół porozumień na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się poprzez zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych

Podstawowe pojęcia pieniężne: płynność, depozyt, rezerwa • Płynność jest to szybkość i pewność z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz. • Depozyt (lokata) suma pieniężna przechowywana w banku • Rezerwy to ilość pieniądza do natychmiastowej dyspozycji i mająca służyć zaspokojeniu zapotrzebowania właścicieli wkładów.

Narodowy Bank Polski: organy • NBP to w Polsce bank państwowy, którego podstawy prawne reguluje ustawa o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 roku. • Najważniejsze przepisy ustawy: • NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym • Podstawowym celem działalności jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. • NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej • Organami NBP są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP

Prezes Narodowego Banku Polskiego • Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej • Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje • Kadencja prezesa wygasa: po upływie okresu sześcioletniego, w razie śmierci, w razie zgłoszenia rezygnacji lub w razie odwołania • Odwołanie prezesa NBP może nastąpić gdy: nie wypełnia on obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo lub też Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia odpowiedzialnych funkcji państwowych

Rada Polityki Pieniężnej • Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej • Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego • W skład Rady wchodzą: prezes NBP, 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta spośród specjalistów z zakresu finansów • Członkowie Rady powoływani są na 6 lat • W posiedzeniach Rady może uczestniczyć przedstawiciel rady Ministrów bez prawa udziału w głosowaniu, może natomiast przedstawiać wnioski do rozpatrzenia przez Radę • Działalnością NBP kieruje zarząd (prezes oraz 6 do 8 członków

Funkcje Banku Centralnego jako bank państwa • obsługa długu publicznego • obsługa kasowa państwa • obsługa rezerw walutowych państwa • prowadzenie polityki monetarnej • kredytowanie państwa • prowadzenie polityki kursowej

Funkcje Banku Centralnego jako banku banków • nadzór nad funkcjonowaniem systemu bankowego • regulowanie płynności sektora finansowego • wpływanie na politykę kredytową banków • dbanie o bezpieczeństwo depozytów

Funkcje Banku Centralnego jako banku emisyjnego • emisja pieniędzy • regulowanie ilości pieniądza w obiegu • organizowanie obiegu pieniężnego

Zadania Banku Centralnego • Zachowanie wartości pieniądza krajowego, ochrona jego siły nabywczej, zwalczanie inflacji • Ochrona stabilności systemu finansowego poprzez wzmacnianie zaufania do złotego i podtrzymywania wiarygodności banków • Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej

Instrumenty polityki pieniężnej: stopa procentowa • Jest głównym instrumentem za pomocą którego RPP realizuje cel inflacyjny. Podstawą kształtowania jej wartości są następujące stopy procentowe: • stopa referencyjna: wyznacza minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku • stopa lombardowa: wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym • stopa depozytowa: określa dolną granicę wahań stóp jednodniowych • Poziom stóp procentowych wynika z przewidywań banku centralnego co do inflacji, realizowanej polityki pieniężnej, czynników na międzynarodowym rynku pieniężnym oraz stóp dyskontowych na rynku bonów skarbowych.

Instrumenty polityki pieniężnej: operacje otwartego rynku • Operacje te dzielą się na: • operacje podstawowe: regularna, raz w tygodniu emisja 14 dniowych bonów pieniężnych NBP • operacje dostrajające (zasilające jak i absorbujące): uruchamiane w sytuacji nieoczekiwanej zmiany stanu płynności • operacje strukturalne: służące długoterminowej zmianie poziomu płynności sektora bankowego • Operacje otwartego rynku mogą przyjąć charakter zasilający lub absorbujący: • operacje zasilające polegają na kupnie przez Bank centralny bonów i innych papierów wartościowych od sektora bankowego, przez co podaż pieniądza w obiegu wzrasta. • operacje absorbujące polegają na odkupieniu przez banki komercyjne bonów i innych papierów wartościowych od Banku Centralnego i ściągnięciu z rynku nadmiaru pieniądza.

Instrumenty polityki pieniężnej: rezerwa obowiązkowa • Jest to część wkładów, która muszą utrzymywać banki komercyjne w formie gotówki na mocy decyzji Banku centralnego. Jest to podstawowy instrument regulacji aktywności kredytowej banków i kontroli podaży pieniądza w gospodarce. • Zasadniczą rolą rezerwy obowiązkowej jest ograniczenie wpływu zmian płynności w sektorze bankowym na wahania stóp procentowych.

Instrumenty polityki pieniężnej: operacje kredytowo depozytowe • Operacje te służą łagodzeniu wpływu zmian płynności w sektorze na poziom stawek rynkowych. W przeciwieństwie do operacji otwartego rynku operacje kredytowo depozytowe są przeprowadzane z inicjatywy banków. • Przykłady operacji kredytowo-depozytowych: • Kredyt lombardowy (overnight) daje bankom możliwość zaopatrzenia się w środki pieniężne na koniec dnia. Jest zabezpieczony papierami wartościowymi • Lokata na koniec dnia umożliwia bankom komercyjnym złożenie jednodniowego depozytu do banku centralnego

Podaż pieniądza jako miernik ilości pieniądza w gospodarce • Podaż pieniądza jest podstawową kategorią polityki pieniężnej. • Najogólniej definiuje się ja jako całkowitą wartość znajdującego się w obiegu zasobu pieniądza w roli środka wymiany. • Podaż pieniądza jako kategoria ekonomiczna jest podstawowym miernikiem ilości pieniądza.

Baza monetarna i mnożnik kreacji pieniądza • Baza monetarna jest to łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego • Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje zaś wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmiana bazy monetarnej o jednostkę. podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza  baza monetarna. Wartość mnożnika wylicza się w sposób następujący:

Baza monetarna i mnożnik kreacji pieniądza: wnioski • Na wartość mnożnika ma wpływ: • planowana przez banki stopa rezerw gotówkowychCB (tj. stosunek rezerw do całkowitej wielkości wkładów) im niższa stopa rezerw tym większą sumę wkładów stworzą banki i tym większą będzie podaż pieniądza. • planowany stosunek gotówki w obiegu pozabankowym do całkowitej wartości wkładów w bankach CP. Im niższy ten stosunek tym większa będzie podaż pieniądza. • Wzrost zastosowania kart kredytowych i płatniczych obniży zapotrzebowanie na gotówkę zatem relacja gotówka/wkłady spadnie.

Istota kreacji pieniądza bezgotówkowego przez bank • Istota kreacji pieniądza przez bank sprowadza się do tego, że bank otwiera niektórym swoim klientom nowe konta lub dokonuje nowego zapisu podwyższającego stan konta już istniejącego, przy czym zmianom tym nie towarzyszy jakikolwiek dopływ gotówki do banku. • Tworzy się w ten sposób pieniądz bezgotówkowy

Baza monetarna Gotówka w obiegu Rezerwy gotówkowe banków Wkłady na żądanie Podaż pieniądza M1 Baza monetarna i podaż pieniądza: zależności • Podaż pieniądza obejmuje gotówkę w obiegu oraz wkłady w bankach. • Baza monetarna wyemitowana przez bank centralny składa się z gotówki w obiegu oraz rezerw gotówkowych banków. • Baza monetarna zostaje zwielokrotniona w efekcie kreacji kredytów przez system bankowy, które są najważniejszym składnikiem podaży.

Podstawowe mierniki ilości pieniądza w gospodarce Baza monetarna M0 - Gotówka w bankach i ich rezerwy = Gotówka w obiegu pozabankowym + Wkłady na żądanie = Podaż pieniądza M1 + Wkłady terminowe = Podaż pieniądza M2

Popyt na pieniądz • Zmienne określające popyt na pieniądz: • stopa procentowa: im wyższa tym popyt na pieniądz jest mniejszy • przeciętne ceny dóbr i usług (inflacja): im wyższe tym popyt na pieniądz jest większy • dochód realny: im wyższy tym popyt na pieniądz jest większy

Motywy popytu na pieniądz • Motyw transakcyjny: odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji przychodów i wydatków w czasie. Zwiększa się on wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego • Motyw przezorności: wynika z niepewności związanej z rozkładem wpływów i wydatków. Polega on na tym, że z góry decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Im wyższy realny dochód tym silniejszy motyw przezorności. • Motyw portfelowy: jego przyczyną jest niechęć ludzi do podejmowania ryzyka. Ludzie są skłonni poświęcić wyższą stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat tj. Takiego portfela inwestycyjnego, który przyniesie im niższą ale dającą się łatwo przewidzieć stopę zysku

Koszt i korzyść krańcowa E’ E’’ MC’ E MC MB’ MB Realne zasoby pieniądza Funkcja popytu na pieniądz • Popyt na pieniądz to chęć utrzymywania pieniądza w formie gotówki przy danej stopie procentowej. • Ludzie będą utrzymywać pieniądz dopóki krańcowa korzyść z utrzymywania dodatkowej złotówki zrówna się z jej krańcowym kosztem czyli utraconymi odsetkami w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci gotówki a nie w formie np. oprocentowanych obligacji. • Wyższa stopa procentowa powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na pieniądz, Wzrost dochodu realnego powoduje wzrost zapotrzebowania na zasoby pieniężne

Stopa procentowa MS1 MS E2 E1 MD1 E MD Realne zasoby pieniądza Równowaga na rynku pieniężnym

Zmiany równowagi na rynku pieniężnym. Zmiana popytu na pieniądz i podaży pieniądza • Nadwyżka popytu na pieniądz musi być zrównoważona przez podaż obligacji. Aby skłonić ludzi do kupowania obligacji (zmniejszyć popyt na pieniądz) stopa procentowa musi wzrosnąć. Wyższa stopa procentowa zmniejszy nadwyżkę popytu na pieniądz i podaży obligacji • Wzrost popytu na pieniądz powoduje spadek stopy procentowej i odwrotnie. • Ograniczenie podaży pieniądza przez bank centralny (operacje otwartego rynku) spowoduje spadek realnych zasobów pieniężnych. Stopa zapewniająca równowagę wzrośnie. Jest ona potrzebna do ograniczenia popytu na gotówkę przy spadku podaży pieniądza. • Ograniczenie realnej podaży pieniądza powoduje wzrost stopy procentowej i odwrotnie

Zmiany dochodu (produkcji) i wpływ na równowagę na rynku pieniądza. Realna podaż pieniądza. • Wzrost realnego dochodu spowoduje zwiększenie popytu na pieniądz. Ludzie chcą obecnie utrzymywać więcej gotówki przy każdym poziomie stóp procentowych, dlatego stopa procentowa musi wzrosnąć dla zrównoważenia rynku pieniężnego. • Zwiększenie dochodu realnego prowadzi do wzrostu stopy procentowej zapewniającej równowagę. • Realna podaż pieniądza to nominalna podaż pieniądza podzielona przez poziom cen

Źródła literatury podstawowej • Begg: Ekonomia cz.II, PWE, wydanie II – s.95-156 • Kamerschen, McKenzie, Nardinelli, Ekonomia, Wyd. Solidarność, wydanie III s. 173-203 • Samuelson, Nordhaus: Ekonomia 1, PWN, wydanie I, -s. 412-509 • Prezentacje portalu www.nbportal.pl

Podstawy ekonomii