Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri

1. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Kavramsallaştırma, İşletimselleştirme

2. Plan • Kavram • Kavramsallaştırma • İşletimselleştirme • Kavramsallaştırma ve işletimselleştirme örnekleri

3. Kavram • Kavram: “Bir dizi gözlem, duygu ve düşünceyi özetleyen bir zihinsel imge” • Sözcüklerin günlük dilde gevşek kullanımı • Bilim dilinde sözcüklerle tam olarak ne demek istendiği açıklanmalı • Kavramları kavramsallaştırmak, işletimselleştirme ve ölçmenin temelidir

4. Düşünceler, Kavramlar • “Önyargılı” terimi kısa yoldan belirli özellikleri olan insanları tanımlamak için kullandığımız ve üzerinde anlaştığımız bir terim • Beynimizdeki düşüncelerin saklandığı çekmeceler • Bu düşüncelerle ilgili terimler üzerinde anlaşmaya kavramsallaştırma, sonuca ise kavram diyoruz (şefkatli, sevecen, duygusal, çevreci, çapraz tohumlama vs.) • Sözlükler toplumun üzerinde anlaştığı terimlerin resmi listesi

5. Kavramlar ve Gerçeklik • Kavramlar zihni görüntüler • Birbiriyle ilişkili gözlem ve deneyimleri özetliyor • Gözlem ve deneyimler gerçek • Kavramlarsa gerçek değil

6. Kavramsallaştırma • Bir terim kullanıldığında ne demek istendiğinin tanımlanması süreci • Tümdengelim kuramında kavramsallaştırma, soyut bir kuramın belirli parçalarını spesifik değişkenlerle sınanabilir denencelere dönüştürmeye yardımcı olur • Tümevarım kuramında kavramsallaştırma ilgili gözlemlerden anlam çıkarma sürecinin önemli bir parçasıdır

7. Kavramların Tanımı • Gerçek tanım (belli bir varlığın temel doğasının veya özelliklerinin belirlenmesi; bilimsel araştırma için yetersiz) • Nominal (ismen) tanım (bir terime verilen anlamların tanımı) • İşletimsel tanım (ölçülebilir tanım; sosyo-ekonomik statü = gelir + eğitim düzeyi) • Son 12 aydaki geliriniz? • En son bitirdiğiniz okul? • İsmen tanımlama  İşletimsel tanımlama  Gerçek dünyada ölçme

8. Göstergeler, Boyutlar • Kadınlar erkeklerden daha mı şefkatlidirler? • Şefkatin çeşitli boyutları (duygu, eylem, şefkat yöneltilen canlı türü, vs.) • Şefkatin göstergeleri nelerdir? • Kavramsallaştırmada hem boyutlar tanımlanır hem de her bir boyut için göstergeler belirlenir • Göstergeler birbirinin yerine geçer

9. Kavramsallaştırma  İşletimselleştirme

10. İşletimselleştirme • Kavramsallaştırma ve işletimselleştirme birbiriyle yakından ilgili • Kavramsallaştırma soyut kavramların rafine edilmesi ve tanımlanması • İşletimselleştirme gerçek dünyada kavramları temsil eden ampirik gözlemlerin yapılmasıyla sonuçlanacak spesifik araştırma prosedürlerinin geliştirilmesi Kaynak: Babbie, 2007, s. 133

11. İşletimselleştirme Seçenekleri • Değişim aralığı (gelir düzeyi) • Uçlar arasındaki değişimler • Kavramın hangi boyutunun işletimselleştirileceği Kaynak: Babbie, 2007, s. 133-136

12. Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme Bağımlı değişken Bağımsız değişken Hipotetik nedensel ilişki Soyut yapı Soyut yapı Kuram düzeyi Kavramsallaştırma Kavramsallaştırma Kavramsal tanım Kavramsal tanım İşletimsel düzey İşletimselleştirme İşletimselleştirme Sınanan ampirik hipotez Gösterge / ölçüm Gösterge / ölçüm Ampirik düzey Kaynak: Neuman, 2006, s.185

13. Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme Örnekleri

14. “Öğretmen Morali”nin Kavramsallaştırılması • Öğretmen morali ile profesyonel çalışma ortamı arasında bir ilişki var mıdır? • Denence: “Profesyonel çalışma ortamı öğretmen moralinin düzeyini yükseltir.” • Bunun için “öğretmen”, “moral”, “profesyonel çalışma ortamı” gibi kavramların anlamları düşünülmeli. • “Öğretmen morali” kavramıyla ne kastediliyor? Kaynak: Neuman, 2007, s.268-275

15. Öğretmen Kimdir? • Okul müdürü, kütüphaneci, futbol takımı çalıştırıcısı, stajyer öğretmen, yarım zamanlı öğretmen, okul dışında çalışan öğretmenler (çırak yetiştiricileri, köpek eğiticileri) • 1-12. sınıflarda öğrencilerle sınıfta vakit geçiren tam zamanlı görevliler • Öğretmenlik diploması olanlar • . . .

16. Moral Nedir? • İnsanlar şeyler hakkında ne hissediyorlar? • Güven, spiritizma, pozitif olma hali, iyimserlik, beraberlik hissi, neşe, zihni durum (sözlük anlamı) • Moralin “ruh hali”nden (mood) farkı ne? (ruh hali daha bireysel ve geçici) • Moral iyimserlik/kötümserlik mi demek?

17. Öğretmen Morali • Moral, bir şeye (öğrenci, okul yönetimi, maaş, meslek, vs.) karşı beslenen his ise o zaman öğretmen moralinin birden fazla boyutu (örneğin, öğrencilere, öğretmenlere karşı hissedilenler) mu var? • Öğretmen morali • Yüksek moral: Okul hakkında olumlu görüş bildirme, fazla çalışmaktan şikayetçi olmama, öğrencilerle olmaktan hoşlanma • Düşük moral: Şikayet, okulla ilgili etkinliklere zorunlu olmadıkça katılmama, başka iş arama

18. Tümdengelimle Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme Nedensel ilişkiyi kuramlaştır Bağımlı değişken + Öğretmenin moral düzeyi Profesyonel iş çevresi Kuram düzeyi Değişkenleri kavramsallaştır Çoğu öğretmenlerin öğrenci, ebeveyn vs. karşı olumlu tutumu Beceri, otonomi, saygınlık, doğrudan denetim olmaması vd. İşletimsel düzey Değişkenleri işletimselleştir Göstergeler / ölçüm (diploma, içeriğe karışılmaması vs.) Göstergeler / ölçümler (fazla mesai vs.) ? Ampirik düzey Ampirik hipotezi sına Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama

19. Tümevarımla Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme İlişkiyi kuramlaştır Bağımlı değişken [ önkoşul] Öğretmenin moral düzeyi Profesyonel iş çevresi Kuram düzeyi Taslak fikir ve kavramları incelterek kavramsallaştır Çoğu öğretmenlerin öğrenci, ebeveyn vs. karşı olumlu tutumu Beceri, otonomi, saygınlık, doğrudan denetim olmaması vd. İşletimsel düzey Verilerden ve taslak fikirlerden kavramlar oluşturarak işletimselleştir Göstergeler / ölçüm (diploma, içeriğe karışılmaması vs.) Göstergeler / ölçümler (fazla mesai vs.) Ampirik düzey Ampirik koşulları gözle ve veri topla Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama

20. Demokrasi – Ekonomik Kalkınma İlişkisi “Ekonomik kalkınma siyasal demokrasiye yol açar mı?” “Demokrasi maddi refahı artırır mı yoksa engeller mi?” Yazarlar 135 ülkenin 1950-1990 yılları arasındaki rejimlerini inceleyerek bu soruları yanıtlamaya çalışıyorlar Hangi ülkelerin demokrasiyle yönetildiğine nasıl karar veriyorlar?

21. Demokrasinin Kavramsallaştırılması I Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 14-22 • Demokrasinin özellikleri • Temsil, hesap verebilirlik, eşitlik, katılım, saygınlık, akılcılık, güvenlik, özgürlük • Yazarların demokrasi tanımı: “Yönetenlerin çekişmeli seçimler yoluyla seçildiği bir rejim” (s. 15) • Başkan ya da başbakan seçilmeli • Meclis üyeleri seçilmeli • Birden fazla parti olmalı

22. Demokrasinin Kavramsallaştırılması II Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 23-27 • Yazarlar bu üç koşulu yerine getiren tüm rejimlerin gerçekte demokrasi olmayabileceği kanısındalar • Botswana örneği: Ülke bağımsızlığını kazandığından bu yana hep seçilen aynı parti tarafından yönetiliyor • 1950-60 arası Türkiye örneği: 1960’taki askeri darbe olmasaydı giderek otoriterleşen Demokrat Parti seçimi kaybetse bile yönetimi devreder miydi? • 4. koşul: Yönetimin en az bir kez seçimle gelen başka bir partiye geçmesi • Tüm koşullar sağlansa bile iş başındaki parti seçimleri hiç kaybetmediyse o rejim demokrasi değildir

23. Demokrasinin Kavramsallaştırılması III Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 28-29 • Aşağıdaki kurallardan en az biri belirli bir yıl için geçerliyse o ülkenin rejimi “diktatörlük” olarak kabul edilmiş • Başkan/başbakanın seçimle gelmemesi • Meclis üyelerinin seçimle gelmemesi • Birden fazla parti olmaması • hiç parti olmaması • tek parti olması • mevcut dönemin partisiz ya da tek parti yönetimiyle sonuçlanması, • iktidardakilerin yasal olmayan bir biçimde meclisi feshederek kuralları kendilerine uyacak biçimde değiştirmeleri • Yönetimin seçim sonucu en az bir kez el değiştirmemesi • Yönetim iki dönemden fazla iş başında olması ya da darbeyle işten el çektirilene kadar hiç seçim kaybetmemiş olması

24. Kavramların İnceltilmesi Tüm demokrasiler ya da diktatörlükler aynı değil Demokrasi Diktatörlük Partisiz ya da tek partili Erkin paylaşıldığı/paylaşılmadığı diktatörlükler Bürokrasisi olan/olmayan diktatörlükler • Parlamenter • Başkanlık • Karma Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 30-32

25. Demokrasi Kavramı Neleri İçermiyor? Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 33-36 Bir toplumun ekonomik ya da sosyal durumu Hesap verebilirlik, sorumluluk, yanıt verme, temsil Özgürlükler, insan hakları Katılım Sivil-asker ilişkileri İç savaş

26. Minimalist Yaklaşım Kaynak: Przeworski ve diğerleri, 2000, s. 36 Çekişmeli seçimlerin yapılmasının ekonomik performansla ilişkisi ampirik olarak test edilmiş Ekonomik performans kişi başına düşen gelir olarak tanımlanmış Yazarlar yöneticilerin seçimle gelip gelmemesinin toplumsal ve ekonomik eşitlik, vatandaşların siyasetçileri denetlemeleri, siyasi hakların etkin bir biçimde kullanımı, geniş katılım, keyfi şiddete karşı özgürlük, ekonomik büyüme, yüksek istihdam, düşük enflasyon, kamu hizmetleri ile ilişkisi araştırılmış

27. İşletimselleştirme Demokrasi ya da diktatörlük kavramları inceltilmesine rağmen yazarlar her ülkenin rejimi için her yıl ikili bir sınıflama geliştirmişler: Demokrasi ya da diktatörlük Bir ülkede yılın son gününde dahi rejim değişmiş olsa o yıl o ülke o rejimle yönetilmiş sayılmış

28. Yabancılaşma (Anomi) • Çok boyutlu bir kavram • Güçsüzlük • Anlamsızlık • Kendi kendine yabancılaşma • Kişiler arası yabancılaşma (“anomia”) Kaynak: Babbie, 2007, s.130-132

29. Yabancılaşma Tanımı • Toplumun normlarının olmaması, kanunsuzluk (“anomie”) • Yabancılaşma “amaçlarla toplumun dayattığı araçlar arasındaki eşitsizlikten kaynaklanıyor” (Robert Merton) • “Bir eylemin sonuçları çelişik, erişilmez veya önemsiz hale gelirse yabancılaşma koşulu oluşur” (ElwinPowell) Kaynak: Babbie, 2007, s. 130

30. Yabancılaşma – İntihar İlişkisi • Durkheim “yabancılaşma” terimini toplumbilimsel bir kavram haline getirdi • Durkheim (1897) ölüm istatistiklerinden yararlanarak dinin, iklimin, mevsimlerin intiharla ilişkisini inceledi • Böylece intihar eden kişiler hakkında bilgisi olmasa bile son derece bireysel bir olayla ilgili sonuçlara vardı • İntihar toplumdaki anlaşmaların açık ve durağan olmamasından da kaynaklanıyor • Başkaldırı ve değişim dönemlerinde bireyler kararsızlığa düşüyor, kendilerinden ne beklendiğini bilmiyorlar • Bu durum karmaşaya, anksiyeteye ve hatta kişinin kendi kendini öldürmesine yol açıyor Kaynak: Babbie, 2007, s.331-332

31. Yabancılaşma – İşletimsel Tanım Kaynak: Babbie, 2007, s.131; Srole, 1956, s. 712-713 • Yabancılaşma kavramını işletimselleştirmek yarım yüzyıldan fazla zaman aldı • LeoSrole (1956) anomiyi beş bileşenden oluşan bir kavram olarak işletimselleştirdi: • Bireyin toplum önderlerinin kendi ihtiyaçlarından kopuk oldukları algısı • Bireyin sosyal düzenin temelde tahmin edilemez olduğu algısı • Bireyin hayatta amaçladığından geriye düştüğü algısı • İçselleştirilmiş toplumsal normların ve kuralların kaybedildiği ve yaşamın anlamsızlaştığı algısı • Bireyin toplumsal varoluşunun temeli olan yakın kişisel ilişkiler çerçevesinin artık tahmin edilemez ya da destekleyici olmadığı algısı

32. Yoksulluk • Kesin yoksulluk standardı (iki ay beslenmeye yetecek miktarda parası olması) • Göreli yoksulluk standardı (nüfusun en fakir %5’i veya %10’u • Öznel yoksulluk: İnsanların kendilerine yeteceğini düşündükleri minimum gelir

33. Madde Kullanımı • Trafik kazalarında alkolün rolü ABD’de %50 • Her yıl 1 milyon kişi alkollü araç sürmekten tutuklanıyor • Tutuklananların üçte ikisi uyuşturucu kullanıyor • Madde kullanımının ABD’ye maliyeti yılda 4 milyar dolar • Peki “madde kullanımı”ylane kastediliyor? • “Bir maddenin bireyin sosyal yaşamını ve kendi kendine bakabilme fonksiyonlarını etkileyecek şekilde tekrarlı kullanımı” Amerikan Psikoloji Derneği (APA) • “Madde bağımlılığı”: Bir maddeye karşı kişinin tolerans geliştirmesi ve aynı etkiyi elde edebilmek için daha fazla dozlarda alma ihtiyacı duyması ve içine kapanma deneyimi ve bir süre madde kullanmayınca krize girmesi (Dünya Sağlık Örgütü)

34. Çocuk Suçluluğu ve Denetim • Sapkın davranışların nedeni toplumsal denetim kuramıyla açıklanıyor • Denence: “Çocuk suçluluğu denetimin bir fonksiyonudur. Denetim arttıkça suçluluk oranı azalır” • “Çocuk”: 18 yaşından küçükler • “Suç”: Cezai bir nedenle tutuklanma • “Denetim”: Çalışmayan bir yetişkinin evde olması • Ampirik denence: “Evde çalışmayan bir yetişkinle birlikte olan 18 yaşından küçüklerde cezai bir suçtan dolayı tutuklanma olasılığı daha azdır.” • Denetim sadece evde çalışmayan birinin olmasıyla, suçluluk sadece tutuklama ile açıklanabilir mi? Çocuk için 18 yaş göreli bir sınır değil mi?

35. Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirmeyle İlgili Pratik Sorunlar • Demokrasi, moral, yoksulluk, yabancılaşma gibi kuramsal kavramları işletimselleştirmek zor • Huntington kişi başına düşen gelir de dahil demokrasiyi yücelten 27 farklı faktör (değişken) listelemiş (Aktaran: Acemoglu ve Robinson, 2006, s. 75-76) • Tüm değişkenler ampirik olarak birbiriyle ilişkili

36. Din-Siyaset Arasındaki Nedensel İlişkiler • Kişi din aracılığıyla kontrol altına alamadığı bazı kuvvetlere tabi olduğu hissine karşı bir kişisel güvenlik mekanizması kurar • İslamiyette, seçkinler dini – halk dini şeklinde başlangıçtan beri bir ayrılık olmuştur • Osmanlıda seçkinler kültürü – halk kültürü ayrılığı vardır • Cumhuriyetin modernleştirici aydınları bu dini ikiliğe önem vermemişlerdir Kaynak: Mardin, 2008 s. 155-156

37. Düşünce Sorusu • Şerif Mardin’in din ile siyaset ilişkisi için kullandığı kavramları nasıl kavramsallaştırır, işletimselleştirirsiniz?

38. Özet • Kavram • Kavramsallaştırma • İşletimselleştirme