Umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela

1. Umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela Wioletta Knapik

2. Akceptacja i unikanie negatywnego nastawienia Zrób listę zachowań, które denerwują Cię u innych, budzą Twoją irytację, niechęć. Na liście może znaleźć się dowolna liczba takich zachowań. Następnie każde z nich oceń na skali od 1 (najbardziej przykre i irytujące) do 5 (najmniej przykre). Z listy wybierz zachowania, które oceniłeś na 5 oraz te, które oceniłeś na 1 i zapisz je na oddzielnych kartkach. Przyjrzyj się tym dwóm nowym listom bardzo uważnie i zastanów się, co one mówią o Tobie, o Twoich wartościach.

3. Schemat samospełniającego się proroctwa(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

4. Interpretacja własnych emocji(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

5. Umiejętne słuchanie Mogłoby się wydawać, że słuchanie wymaga bierności, ale w rzeczywistości trzeba w nie zaangażować wszystkie władze umysłowe.

6. Model słuchania Słuchanie AB Bierne Aktywne C D Niesłuchanie

7. Model słuchania Słuchanie bierne (A) - polega na tym, że nauczyciel słucha cierpliwie, gdy rodzic do niego mówi. Wysyła niewerbalne sygnały oznaczające zainteresowanie, uwagę i empatyczne reagowanie. Okazuje zrozumienie, lecz nie upewnia się, czy rzeczywiście wszystko dobrze rozumie, gdyż nie zadaje pytań i nie komentuje w żaden sposób wypowiedzi rodzica.

8. Model słuchania Słuchanie aktywne (B) - różni się od słuchania biernego tym, że nauczyciel nie tylko wyraża swoje zainteresowanie poprzez kontakt wzrokowy oraz inne sygnały niewerbalne i reaguje empatycznie, lecz także zadaje pytania lub robi krótkie podsumowania wypowiedzi rodzica (własnymi słowami), pozwalające mu się upewnić, że dobrze wszystko zrozumiał.

9. Model słuchania Bierne niesłuchanie (C) - polega na tym, że nauczyciel nie koncentruje się na tym, co się do niego mówi. W rezultacie umyka mu treść wypowiedzi (gubi niektóre jej wątki), nie dostrzega też uczuć, które przeżywa rodzic. Niesłuchanie nie musi być, i najczęściej nie jest, skutkiem lekceważącego stosunku nauczyciela do rozmówcy. Może być spowodowane zmęczeniem, złym samopoczuciem, reakcją na zakłócenia itd.

10. Model słuchania Aktywne niesłuchanie (D) - ma miejsce wtedy, gdy partnerzy zamiast rozmawiać ze sobą, mówią do siebie, lecz każdy o czymś innym. Jest to niewątpliwie mało konstruktywny i zupełnie nieefektywny sposób komunikowania się.

11. Umiejętne słuchanie - parafrazowanie Zrozumienie okazujemy w różny sposób: kiwając potakująco głową, wtrącając do rozmowy wyrażenia w rodzaju: „mhm”, „ach tak”, „rozumiem”, „oczywiście”. Nie znaczy to jednak, że naprawdę dobrze rozumiemy co nam chciał przekazać partner. Wtedy niezbędna okazuje się umiejętność parafrazy.

12. Umiejętne słuchanie - parafrazowanie Parafrazowanie służy trzem celom: • przekonaniu rozmówcy, że staramy się dokładnie zrozumieć, co chciał nam przekazać, • precyzowaniu treści wypowiedzi, • sprawdzeniu trafności rozumienia (polega ono na streszczeniu wypowiedzi rozmówcy za pomocą własnych słów, tak by oddać jej znaczenie i zabarwienie uczuciowe).

13. Umiejętne słuchanie - parafrazowanie Pomyśl, w jaki sposób mogą przejawiać się następujące uczucia, wyrażone werbalnie i niewerbalnie; spróbuj wymyślić możliwie wiele różnych przejawów. Złość Zaufanie Lęk Osamotnienie Nuda Miłość Wstyd Rozczarowanie Frustracja Zmieszanie Odrzucenie Zranienie

14. Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań Zanim zaczniemy zadawać pytania, powinniśmy: • Zdawać sobie sprawę z tego, że zadajemy pytania. • Zastanowić się, jakie pytania chcemy zadać i czy naprawdę wszystkie są niezbędne. • Pomyśleć, w jaki sposób można formułować pytania i jakich rodzajów komunikatów używamy najczęściej. • Zastanowić się nad innymi możliwościami niż zadawanie pytań. • Zdać sobie sprawę, że nasz rozmówca też może mieć pytania.

15. Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań • pytania otwarte - dają swobodę rozmówcy • pytania zamknięte - są wąskie, ograniczają temat odpowiedzi • pytania niebezpośrednie - bardziej otwarty charakter, stanowią zachętę do wypowiedzi na szersze tematy, np. „Hania chyba czuje się dobrze w swojej nowej klasie”. • pytania bezpośrednie - bardziej zamknięty charakter, np. „Czy myśli pani, że Hania czuje się dobrze w nowej klasie?”

16. Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań Zadawanie pytań seriami, które zdecydowanie utrudniają porozumiewanie się oraz mogą wprawiać rozmówcę w duże zakłopotanie, np. Nauczycielka: „Czy widziała już pani oceny Halinki na pierwszy semestr? Zauważyła pani, że z polskiego ma sporo czwórek i piątek? Nasza praca nie idzie na marne, chyba przyzna pani sama. Czy mąż dołączy do nas za chwilę?” Matka: „Niestety, nie, musiał wyjechać służbowo”.

17. Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań Zadawanie pytań rozbudowanych oraz podwójnych, np.: „Co pani sądzi o postępach Marcina w tym semestrze i czy poprawiły się już jego relacje z pani mężem?” Zadawanie pytań podwójnych, które zawierają w sobie alternatywne odpowiedzi, np.: „Czy możemy porozmawiać teraz, czy wolałaby pani umówić się innego dnia?”

18. Umiejętne słuchanie - zadawanie pytań Pytania zaczynające się od słowa „dlaczego”. Słowo to w relacjach między osobami dorosłymi może mieć negatywną konotację i wywołać niepożądaną reakcję; zamiast pytać: „Dlaczego się pani spóźniła?” - lepiej stwierdzić: „Domyślam się, że korki nie pozwoliły pani dotrzeć na czwartą. Może następnym razem umówimy się o pół godziny później?”

19. Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi Odpowiedź oceniająca wskazuje na to, że nauczyciel osądził, jak poważny jest problem przedstawiony przez rodzica. Natomiast odpowiedź oceniająca wypowiedziana w sposób autorytatywny, niedelikatny lub obraźliwy, nie tylko nie spełnia swojej funkcji informacyjnej, ale wywołuje negatywną reakcję rodzica Przykład złej i dobrej odpowiedzi oceniającej: Matka: „Krysia chyba nie ma już szans na piątkę na koniec roku z matematyki. Wczoraj dostała tróję z klasówki... Wychowawczyni 1:„Skąd to pani przyszło do głowy? Proszę spojrzeć, ma dwie czwórki z plusem, sześć piątek i trzy szóstki, no i jedną trójkę. Przecież z tego wychodzi średnia powyżej pięciu!” Wychowawczyni 2: „Przeglądałam jej stopnie i, jeśli dobrze pamiętam, to jedyna trójka. Oprócz tego ma dwie czwórki z plusem, sześć piątek i trzy szóstki. Krysia dobrze sobie radzi, a jedna gorsza ocena nie przekreśla jej dotychczasowych osiągnięć”.

20. Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi Odpowiedź interpretująca wskazuje na to, że nauczyciel chce pokazać rodzicowi, co znaczą opisane przez niego zachowania, problemy, sytuacje. Aby interpretacja była pomocna, musi być sformułowana w odpowiedni sposób, aby nie upokarzała, obrażała, obwiniała. Przykład złej odpowiedzi interpretującej: Matka: „Przepraszam za spóźnienie, ale szef nie chciał mnie wcześniej zwolnić. Nie pozwala nam nawet odbierać prywatnych telefonów w pracy. Zrobił mi awanturę po tym, jak dzisiaj rozmawiałam z panią. Jeszcze raz przepraszam. No i co ten mój Wojtek znowu narozrabiał?” Nauczycielka: „Widzę, że jest pani na mnie zła, że panią wezwałam”.

21. Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi Odpowiedź wspierająca to taka, której intencją jest uspokojenie rozmówcy, zmniejszenie intensywności jego negatywnych emocji, podtrzymanie go na duchu, pocieszenie, okazanie współczucia. Przykład prawidłowej odpowiedzi: „Proszę się nie denerwować. Ta jedna dwójka z pewnością nie zaważy na końcowej ocenie Joli z polskiego. Pan Kolski wiele razy chwalił jej wypracowania”. Przykład prawidłowej odpowiedzi: „Wszystkie dzieci w tym wieku buntują się przeciwko rodzicom, nawet jeśli wcześniej były posłuszne i kochające. Nie trzeba się tym przejmować i myśleć o najgorszym”.

22. Umiejętne słuchanie W sztuce porozumiewania się dużą rolę odgrywa umiejętność słuchania. Ludzie, którzy potrafią słuchać innych zazwyczaj otoczeni są gronem przyjaciół. Umieć słuchać oznacza aktywne pełne zaangażowania wysłuchanie tego, co chce powiedzieć nam nasz rozmówca.

23. Umiejętne słuchanie Bierne odsłuchanie drugiej strony zazwyczaj nie wystarcza by się skutecznie porozumieć. Pozornie może wydawać się, że w porozumiewaniu ważne jest tylko mówienie, sposób formułowania wypowiedzi. To jest ważne, ale słuchanie jest równie ważną, choć niedocenianą umiejętnością.

24. Umiejętne słuchanie • pamięć; • wsłuchiwanie się w ukryte emocje; • komunikaty niewerbalne; • postawa ciała; • gesty i wyraz twarzy; • słuchanie siebie (własne doświadczenia, empatia); • krótkie przerwy i chwile milczenia; • zachowanie spokoju.

25. Umiejętne słuchanie • słuchanie bierne (milczenie) • zachęca uczniów do dalszego mówienia, ale nie zaspokaja ich potrzeb, jeśli chodzi o dwustronną, współdziałającą i reagującą komunikację interpersonalną • odpowiedzi potakujące - w pewnym sensie lepsze niż milczenie jest okazywanie uczniom, że nauczyciel słucha; tego typu odpowiedzi przekazują jakiś element empatii

26. Umiejętne słuchanie • „otwieracze” - zaproszenia do rozmowy • są bardzo skuteczne, jeśli chodzi o pokazanie uczniom, że nauczyciel chce ich wysłuchać i poświęca czas; nie są natomiast skuteczne tam, gdzie chodzi o okazanie akceptacji, zrozumienia, serdeczności • aktywne słuchanie (wypowiedzi zwrotne) - sprawia, że uczeń czuje, iż jego poglądy są szanowane, rozumiane i akceptowane; niesie zarazem ryzyko, iż stanie się czymś mechanicznym, zabrzmi fałszywie lub wyda się manipulacją, jeżeli zostanie wykorzystane jedynie jako chwyt i nie będzie oparte na empatii, zaufaniu i akceptacji.

27. Komunikacja interpersonalna - bariery 1. Niedostatecznie uważne słuchanie: niedopuszczanie innych do głosu, przerywanie, zajmowanie się innymi rzeczami itp.; 2. Brak „wspólnego języka”: rozmówca używa naukowego albo zawodowego żargonu , brak uzgodnienia znaczeń poszczególnych pojęć (zwłaszcza abstrakcyjnych); 3. Negatywny stosunek do rozmówcy: z góry zakładamy, że z tą osobą na pewno nie dojdziemy do porozumienia - często działa to jak samospełniająca się przepowiednia.

28. Komunikacja interpersonalna - bariery 4. Niewłaściwe miejsce lub/i czas rozmowy: -jesteśmy spóźnieni, nie mamy czasu na rozmowę, ale nie potrafimy tego powiedzieć naszemu rozmówcy, udajemy, że go słuchamy, nerwowo spoglądając na zegarek, -wkoło jest głośno, ciągle ktoś lub coś przerywa rozmowę; 5. Przekazywanie sprzecznych komunikatów, nasze ciało nie odzwierciedla tego co mówimy: - mówimy, że wszystko jest w porządku, a ze złości zaciskamy pięści, - mówimy podniesionym tonem twierdząc, że jesteśmy spokojni.

29. Komunikacja interpersonalna - bariery 6. Nakazywanie, komenderowanie, polecanie  „Nie obchodzi mnie, że chce ci się pić; siedź spokojnie, dopóki nie pozwolę ci wyjść”. „przestań płakać, nie jesteś już małym dzieckiem”. 7. Ostrzeganie, groźba „Zostaniesz tu, dopóki nie skończysz tego zadania”. „Jeżeli się nie poprawisz, wezwę rodziców”. 8. Moralizowanie, głoszenie kazań, „powinieneś, powinnaś” „Nie powinieneś robić rzeczy, które przynoszą wstyd tobie i szkole”. „Musisz respektować to, co mówią starsi”.

30. Komunikacja interpersonalna - bariery 9.Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań „Wiem, co jest dla ciebie najlepsze”. „Gdybyś faktycznie rozumiał, co czuję – nie wysnuwałbyś takich głupich rozwiązań”. 10. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych argumentów Reakcja ucznia na wykład nauczyciela: „Pan nie jest na fali; jest pan zbyt stary, by wiedzieć, co się dzieje w świecie”. 11. Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnych Pochwała, jeśli udziela się jej publicznie, jest często kłopotliwa dla ucznia. Uczniowie często chwaleni mogą uzależnić się od pochwał, a nawet się ich domagać.

31. Komunikacja interpersonalna - bariery 12. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie Są to formy negatywnej i krytycznej oceny i jako takie mają niszczący wpływ na wyobrażenie uczniów o sobie. 13. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie „Robisz tak po to, by zwrócić na siebie uwagę”. „Potrafię cię przejrzeć na wylot”. 14. Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie, podnoszenie na duchu Pozornie wypowiedzi tego rodzaju wydają się pomocne w przypadku uczniów zmagających się z różnymi problemami. W rzeczywistości jest jednak inaczej.

32. Komunikacja interpersonalna - bariery 15. Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogień pytań „Czy odrobiłeś wczoraj wieczorem pracę domową, którą ci zadałem”. „Jak długo odrabiałeś lekcje” Tylko godzinę? No to nie zasługujesz na dobry stopień”. 16. Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie Zbywanie byle czym, odwracanie uwagi od problemu może początkowo wydawać się korzystne. Jednak problemy odłożone nie zostają w ten sposób rozwiązane.

33. Konflikt Joseph P. Folger, Marshall Scott Poole, Randall K. Stutman definiują konflikt jako „...interakcję ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają niezgodne cele oraz postrzegają siebie nawzajem jako przeszkody w osiągnięciu owych celów”. Oznacza to, że wewnętrzna walka jednostki, według tej definicji, nie jest konfliktem. Konflikt zawsze wiąże się z komunikacją.

34. Konflikt W niektórych sytuacjach nie można uniknąć konfliktów, niezależnie od obaw, jakie wzbudzają. Kiedy istnieją różnice, a problemy są naprawdę ważne, stłumienie konfliktu jest często bardziej niebezpieczne niż stawienie mu czoła.

35. Konflikt Socjolog Lewis Coser podzielił konflikty na: • realistyczne - powstają z powodu niezgodności co do sposobów realizacji celu lub co do samych celów; • nierealistyczne - są ekspresją agresji, która ma wyłącznie na celu zaszkodzenie lub pokonanie drugiej strony. konflikt konstruktywny versus konflikt destruktywny

36. Facylitacja społeczna i próżniactwo społeczne(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)

37. Myślenie grupowe(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)