1.1 Hver er ég ?

1. 1.1 Hvererég? 1. hluti - Sjálfsmyndin

2. Þúertengumlíkur (bls. 10) • Þú heitir ákveðnu nafni og enginn í heiminum hefur nákvæmlega sömu reynslu, hugsanir, útlit og lífsstíl og þú. • Jafnvel eineggja tvíburar eru ekki nákvæmlega eins í einu og öllu.

3. Þúerteinsogaðrir (bls. 10) • Einstaklingar sem hafa svipaðan félagslegan bakgrunn eiga eitthvað sameiginlegt sem aðrir hafa ekki. • Félagslegur bakgrunnur mótast af umhverfinu sem umlykur þig svo sem móðurmáli, menningu, menntun, starfi og ótalmörgu öðru.

4. Þú ert eins og aðrir (bls. 10) • Fólk sem hefur alist upp í sama landi er mótað af þeirri reynslu og það er einmitt sú reynsla sem gerir það ólíkt fólki frá öðrum löndum.

5. Sjálfsmyndin (bls. 11) • Hver ertu? • Lýstu þér í stuttu máli (eins og þú værir að skrifa afmælisgrein um þig).

6. Sjálfsmyndin (bls. 11) • Þú ert samsett(ur) úr fjölmörgum þáttum sem gera þig að því sem þú ert. • Persónuleikinn mótast af öllum brotunum eða eiginleikunum sem þú ert samsett(ur) úr, svo sem skapgerð, gildismati, hugsun, skynjun, tilfinningalífi og mörgu fleiru.

7. Sjálfsmyndin (bls. 11) • Allar hugmyndir sem þú hefur um hver þú ert kallast sjálfsmynd.

8. Hvaðerusérkenni? (bls. 12) • Sérkenni er að vera það sem maður er en ekki einhver annar. • Sérkenni eru notuð til að útskýra hver við erum sem persónur.

9. Umhverfi (bls. 13-14) • Engir tveir búa í nákvæmlega sama umhverfi. • Umhverfi sem lítur út fyrir að vera einsleitt er þegar öllu er á botninn hvolft mjög fjölbreytt og ólíkt. Þess vegna sýna einstaklingar, sem virðast hafa alist upp í nákvæmlega sama umhverfi, ólík viðbrögð við mismunandi aðstæður.

10. Lengibýraðfyrstugerð (bls. 13) • Erfðir, greind, heilsufar, menntun, efnahagur og búseta móta þig og skýra af hverju þú ert eins og þú ert.

11. Áhrifsystkina (bls. 14) • Hvaða áhrif hafa systkini á þig? • Elstu börn: Vön að taka ábyrgð, ráðskast með þau yngri, kenna þeim og leiðbeina. • Miðjubörn: Þurfa oft að berjast til að sanna og sýna getu sína. Sveigjanleg í umgengni vegna umgengni við eldri og yngri systkini.

12. Áhrifsystkina (bls. 14) • Hvaða áhrif hafa systkini á þig? • Yngstu börn: Verða oft háð eldri systkinum og foreldrum. Komast langt á sjarmanum. • Hversu vel finnast þér þessar lýsingar passa miðað við þína reynslu (úr eigin systkinahóp eða annarra)?

13. Erfðirogumhverfi (bls. 14) • Upphaf þitt hófst í frjóvguðu eggi. Í frumu hvers eggs eru 23 litningapör, það er 46 litningar. Helmingurinn kemur frá föðurnum og hinn helmingurinn frá móðurinni. • Á vefsíðunni gen.is eru upplýsingar um allt það sem þú hefur alltaf viljað vita um erfðafræði en þorðir ekki að spyrja um: http://www.gen.is/erfdir3/litningar.html

14. Umhverfi (bls. 15) • Allir þættir sem móta þig og eru ekki erfðabundnir teljast til umhverfis. • Dæmi um umhverfisþætti: Matur, drykkur, ljós, hiti og samskipti við aðra.

15. Umhverfi (bls. 15) • Hvort er mikilvægara við mótun einstaklingsins, umhverfið eða erfðirnar? • Hver er þín skoðun? Færðu rök fyrir svarinu (ekki „af því bara“ svar).

16. Umhverfi (bls. 15) • Hvort er mikilvægara við mótun einstaklingsins, umhverfið eða erfðirnar? • Það er útilokað að finna rétt svar við spurningunni. Flestir vísindamenn halda því fram að báðir þættir vegi um það bil jafnt.

17. Tvíburar (bls. 16) • Eineggja tvíburar eru einstaklingar sem hafa nánast sama erfðaefnið. Eru þeir þá ekki alveg eins? • Bæði já og nei. Rannsóknir sýna að ef heimili sem aðskildir eineggja tvíburar ólust upp á voru ólík, þá urðu tvíburarnir líka ólíkir.

18. Greind (bls. 16) • Í sálarfræði er með þessu orði átt við það sem mælist á tilteknum prófum sem kallast greindarpróf. Þau hafa reynst hafa forsagnargildi um tiltekna eiginleika manna sem hafa til dæmis áhrif á framtíð þeirra. • Greindarpróf sýna meðal annars talsverða fylgni, sem kallað er, við almennan námsárangur manna eða gengi í almennum skólum (sjá vísindavefinn: http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=615) .

19. Greindarpróf (bls. 17) • Er hægt að taka greindarpróf á Netinu og ef svo er á hvaða síðum? • Já, farðu á vefsíðu Vísindavefsins og þar færðu uppgefnar síður með prófum. • Sjá: http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=5074

20. Rannsóknir á eineggjatvíburum (bls. 17) • Munur á greind systkina sem alast upp aðskilin er meiri en meðal systkina sem alast upp á sama heimili. • Stjúpsystkini sem alast upp saman eru líkari en venjuleg, óskyld börn.

21. Rannsóknir á eineggjatvíburum (bls. 17) • Af hverju hafa vísindamenn áhuga á að rannsaka hvort erfðir eða umhverfi virki sterkara á mótun einstaklingsins? • Ef umhverfið virkar sterkara þá er hægt að hafa áhrif á óæskilega þætti þess og stuðla að sem bestum þroska fyrir einstaklinginn.

22. Rannsóknir (bls. 18) • Það eru skiptar skoðanir á því hvað teljist gott umhverfi. Hver er þín skoðun á því?

23. Maðurinnsemfélagsvera (bls. 18) • Félagsleg hegðun: Lang stærsti hluti hegðunar er félagslegur en það þýðir að hún er lærð. • Félagsleg hegðun lærist við að taka þátt í lífinu. Reynsla sem þú hefur aflað þér meðal vina og í skólanum hefur mótað þig.

24. Félagsleghegðun (bls. 18) • Viðmið: Sérstakar skráðar og óskráðar reglur sem segja til um hvernig við eigum að hegða okkur við tilteknar aðstæður. • Dæmi um skráð viðmið: Skólareglurnar. • Dæmi um óskráð viðmið: Ganga í samstæðum sokkum.

25. Félagsleghegðun (bls. 18) • Félagsmótun: Samskipti sem móta persónuleika fólks og lifnaðarhætti. • Þú hefur hlotið íslenska félagsmótun sem þýðir að þú hefur lært leikreglur íslensks samfélags. • Hægt er að líkja félagsmótun samfélaga við að læra leikreglur í fótbolta eða handbolta, þú spilar ekki fótbolta með sömu reglum og gilda í handbolta.

26. Börnsemhafaalistupp (bls. 19) • Þau börn sem hafa ekki alist upp meðal manna eru ekki mennsk. • Þó nokkrar sögur eru til af börnum sem hafa farið á mis við félagsmótun manna og til dæmis alist upp meðal dýra. Frásagnirnar eru ekki mjög nákvæmar eða áreiðanlegar. • Hundadrengurinn frá Rúmeníu – sjá bls. 19

27. Börn í einangrun (bls. 20) • Enn eru að finnast börn sem hafa alist upp í einangrun. Upplýsingar um slík börn gefa margt til kynna um „eðli mannsins“. Hvernig verður barn sem fær ekki venjulega félagsmótun? • Sjá sögurnar um Önnu og Ísabellu (bls. 20 og 21) og söguna um Jenny sem er á vefnum Á ferð um samfélagið.

28. Rökhugsun (bls. 21) • Með rökrænni hugsun er átt við að fólk geti hugsað óhlutstætt (abstrakt) og búið til kenningar um allt mögulegt í huganum. • Kenning:Eðli einhvers fyrirbæris skýrt, kerfi reglna eða lögmála sem notað er til að útskýra af hverju eitthvað gerist og hvernig það gerist.

29. Rökhugsun (bls. 21) • Þú ert alltaf að setja fram tilgátur og búa til kenningar án þess að gera þér grein fyrir því. Tilgáta er fullyrðing um orsakasamhengi – og ef hún reynist rétt þá er komin kenning. • Strákar eru betri ökumenn en stelpur er dæmi um tilgátu (fullyrðingu) sem gengur ekki upp sem kenning („náttúrulögmál“).

30. Viðbrögð (bls. 22) • Á unglingsárunum lærir þú af hverju reglur eru nauðsynlegar en þú setur líka stundum spurningarmerki við þær. • Ef engar reglur væru eða ef enginn færi eftir þeim, þá myndir þú aldrei átta þig á til hvers aðrir ætluðust af þér.

31. Viðbrögð (bls. 22) • Til að breyta samfélaginu verðum við að setja spurningarmerki við allar reglur og geta fjallað um þær á gagnrýninn hátt. • Við verðum meðal annars að spyrja hver setti regluna og hvaða tilgangi þjónar hún? Af hverju þarft þú til dæmis að mæta í skólann daglega?

32. Tíska (bls. 22-23) • Tíska er félagslega mótuð – en það þýðir m.a. að margir byrja að nota sams konar fatnað á sama tíma. • Tískufyrirbæri koma og fara. Margir nota klæðaburð eða lífsstíl (tísku) til að gefa til kynna að þeir tilheyri ákveðnum hópum.

33. Tíska (bls. 24) • Samkennd innan hóps getur verið mjög sterk en fordómar sem hópurinn hefur í garð annarra, eða aðrir hafa gagnvart honum, geta einnig verið mjög miklir.

34. Einneðameðöðrum (bls. 24) • Manneskjunni finnst best að deila sigrum og ósigrum með öðrum. • Einkennisbúningar herja heimsins eiga að efla samkennd hermanna og svipta þá eigin persónuleika og vilja. • Knattspyrnuáhugamenn einkenna sig einnig með treflum og treyjum og undirstrika þannig samstöðu sína og afl.

35. Hluta 1.1 erlokið • Hér lýkur glósum úr hluta 1.1 • Nú áttu bara eftir að svara spurningunum á bls. 26.