Oerheid & Taal

1. Oerheid & Taal Piet Hemminga

2. Oerheid & Taal Bydrage ta de kursus ‘Frysk as minderheidstaal’, NHL Hogeschool, 22 novimber 2010

3. Doel • It doel is dúdlik te meitsjen wat de oerheid foar taal docht. • Hokker oerheid? • Hokker taal? • Hokker tiid?

5. Opset foardracht • Ynlieding • Oerheid • Taal & oerheid / oerheid & taal • Nederlân & taal • Skiednis • Underwiis • Fryslân en taal • Bestjoersoerienkomst • Algemiene wet bestjoersrjocht

6. Opset foardracht II • Fryslân en taal • Underwiis • Bestjoersoerienkomsten • Utfieringskonvenanten • Brussel: Europeeske Uny • Straatsburch: Ried fan Europa • Hânfest regionale talen • Ramtferdrach nasjonale minderheden • Den Haach: Nederlânske Taaluny

7. Oerheid • Oerheid = heechste gesach op in beskaat territorium of grûngebiet (= soeverein gesach) • Nasjonale, provinsjale of gemeentlike oerheid • Europeeske Uny / Ried fan Europa • Nederlandse Taalunie • Tsjerklike oerheid

8. Funksjes fan de oerheid • Oarderje • Prestearje • Stjoere • Arbitrearje

9. Skiednis fan de oerheid • Nachtwekkerssteat: plysje + leger: 19de ieu • Fersoargingssteat: sosjale foarsjennings; wolwêzenssektor; kultuer: 20ste ieu • Werom nei de boarger: 21ste ieu

10. Taal & Oerheid • 1631: Kening Hindrik IV fan Frankryk: Elk dy’t Frânsk sprekt is ûnderdien’. • 18de ieu: Fichte, Herder, Klopstock: Taal is grûnslach foar ien folk, ien naasje. • 19de ieu: ûnderwiis fan de nasjonale taal: ‘Gründliche Verbreitung der deutschen Sprache’ • 20ste ieu: ‘wer Deutsch spricht, kauft auch eher Deutsch’. • 20ste ieu: Europeanisearring: opkomst fan it Ingelsk en tagelyk beskermjen fan de eigen ta(a)l(en).

11. Oerheid & Taal • 1535: VK: Act of Union: allinne it Ingelsk. • 1595: NL: oersetten Alde Testamint • 1625: NL: opdracht ta steate-oersetting fan de Bibel • 1804: NL: Earste offisjele Nederlânske stavering • Matthijs Siegenbeek en Petrus Weiland • 1818: Prusen: oardering Dútsk op skoalle. • 1830: KB oangeande taal fan bestjoer en rjochtspraak • De Nederlandsche taal, wordt, in administratieve, financiële en geregtelijke zaken, bij uitsluiting behouden voor de provincien Noordbraband, Gelderland, Holland, Zeeland, utrecht, Vriesland, Overijssel, Groningen en Drenthe . Yn Limburch mei it Frânsk brûkt wurde. • 1833: Frankryk: Frânsktalich ûnderwiis • 1870: FK: wet ferbiedt it Welsk op skoalle.

13. Nederlân & Taal I • Willem I (1813-1840): woe it Nederlânsk yn de súdlike Nederlannen (1830: België) fuortsterkje: ûnderwiis en taalgrinzen waarden foar it earst bestjoerlike grinzen. • 1846: Goedkarren Frysktalich karbrief Selskip 1844 • 1892: Smoarch keningintsje • 1902: Twadde Keamer: Tolken Frysk? • 1932/33: Haring Piebenga: Frysk yn de rjochtsseal • 1937: Oanpassen Wet Leger Underwiis: libbene streektaal. • 1948: Molke en sûpe yn Aldeboarn • 1951: Kneppelfreed

15. Underwiiswet fan 1806 • 1806: • Klassikaal ûnderwiis • De eerste beginselen van kennis en beschaving, als Lezen, Schrijven, Rekenen en de Nederlandsche Taal, of in derzelver verdere hulpmiddelen als de Fransche en andere hedendaagsche en of ook geleerde talen, de Aardrijks- Geschiedkunde en dergelijke (…) • Foech ûnderwizers • Ynspeksje • Skoaljild * Skoalstriid

16. Underwiiswetfan 1857 en fierder • Legere skoalle, ULO en HBS • 1917: Lykstellen fan iepenbier en bysûnder ûnderwiis (Kêst 23 Grûnwet) • 1920: Skoalfakken: lêze, skriuwe, rekkenje, Nederlânske taal, heitelânske skiednis, ierdrykskunde, kennis fan de natuer, sjonge, tekenje, gymnastyk en foar famkes nuttich hantwurkjen • 1937: Daar, waar naast de Nederlandsche taal een streektaal in levend gebruik is, kan onder lezen en Nederlandsche taal enige kennis van die streektaal begrepen zijn.

17. Nederlân & Taal II • 1946: Wet voorschriften schrijfwijze Nederlandse taal • 1952-53: Kommisje-Wesselings oer winsken kultuer en ûnderwiis • Gjin Frysk as ferplichte learfak • Foech oangeande Frysk as learfak soe oan gemeente- en skoalbestjoeren jûn wurde kinne • Frysk kin as fiertaal yn de leechste klassen • 1952: Kommisje-Kingma Boltjes oer it rjochtsferkear • 1953: Kabinetsstânpunt Frysk bestjoerlik ferkear • 1955: Wet-Cals: Legalisearring proefskoallen Frysk, Frysk LU en MU • 1956: Wet Frysk yn it Rjochtsferkear • Mûnling brûken fan it Frysk op rjochtsittings • Fryske eed sûnder begrinzjen fan it geografysk plak

19. Nederlân & Taal III • 1962: Oprjochtsjen FNP • 1966: Earste FNP-sit yn PS • 1969: Ynterdep.kommisje Friese Taalpolitiek (Van Ommen) • 1969: Pietersen: ‘De Friezen en hun taal’ • 1972: Parlemint: erkenning en jild • 1974: FOKA en plaknambuorden • 1975: Frysk yn it offisiële ferkear • 1980: Frysk ferplichte op de basisskoalle • 1981: Commissie Friese Taal • 1985: Patstelling Ryk-Provinsje • 1986: Steatssiktaris D.IJ.W. de Graaff-Nauta • 1989: Earste Bestjoersoerienkomst Fryyske taal en kultuer

20. Nederlân & Taal IV • 1993: Kearndoelen basisûnderwiis • 1995: Algemene Wet Bestuursrecht: Taalkêst 2:6 • 1995: Wet Frysk yn it rjochtsferkear (2) • 1996: Beslút boargerlike stân: twatalich yn Fryslân • 1996: Wet Europeesk Hânfest regionale talen • 1999: Wet op it notarisamt • 2001: Wet wiziging Boargerlik Wetboek: Frysktalige karbrieven • 2002: Beslút wiziging geslachtsnammen • 2004: Wet Ramtferdrach nasjonale minderheden

21. Fryslân & taal • 1901: brief Fokke de Zee oer Frysk yn de riedsseal • 1907: Sj. vd Burg praat Frysk yn PS • 1916/1933 en 1939: Kommissaris ferbiedt om Frysk te praten yn PS • 1924: H.N.H.K. de Jong yn Ried fan Wûnseradiel, sûnt 1931 wethâlder, praat Frysk • 1925: saak Rypma yn Wymbritseradiel: advys VNG: notulen yn it NL

22. Fryslân & Taal II • 1948 Molke en sûpe yn Aldeboarn (Warenwet) • 1951: Kneppelfreed • 1952-53: Kommisje-Wesselings oer winsken kultuer en ûnderwiis • 1952: Kommisje-Kingma Boltjes oer it rjochtsferkear • 1953: Kabinetsstânpunt Frysk bestjoerlik ferkear • 1955: Wet-Cals: Legalisearring proefskoallen Frysk, Frysk LU en MU • 1956: Wet Frysk yn it Rjochtsferkear

23. Belestingoanslach • 1966: Frysktalich beswierskrift tsjin belestingoanslach • Ynspekteur freget om in Nederlânsktalige oersetting. Beswier is oars net ûntfanklik • Berop by it Hof: moat yn it Nederlânsk • Kassaasje: Hof hat al sein wat sein wurde moast • Europeesk Hof Rjochten fan de Mins

25. Fryslân & Taal III • 1974: anonime aksjes FOKA (Blauprint): twaris proseduere oant en mei de Hege Ried; • 1975: Prov. Wurkgroep Frysk yn it Offisjele Ferkear (ferfangen wet fan 1956) • Raerderhim: foarbyldgemeente Frysk: Frysktalige oardering net mooglik • 1978: Tuskenrapport • 1981: Commissie Friese Taal (sjoch dia 12) • 1982: trije ynfieringsgemeenten Frysk: Spithost • 1985: Fan geunst nei rjocht en einrapport Cie Friese Taal

27. Bestjoersoerienkomst 1989 • Fryske bestjoersorganen hawwe taalkar ôfhinklik fan: • Karakter en bestimming fan it oanbelangjende dokumint • Kontinuïteit fan de taalkar, en • Aspekt fan folgjend taalgebrûk. • Algemien ferbinende foarskriften ek yn it NL, útsein as it om it Frysk sels giet. • Tarieden fan in Taalwet • Nije Commissie Friese Taal

28. Bestjoersoerienkomst 1993 • Utstel foar in taalwet • Nije wet Frysk yn it rjochtsferkear • Tarieden Juridysk wurdboek • Frysktalige akten boargerlike stân

30. Algemiene Wet bestjoersrjocht 1992 • Regelet algemienelearstikken fan it betsjoersrjocht • 1994: Earste trânses: definysjes, noarmen en prosedueres beslútfoarming en rjochtsbeskerming • 1998: Tredde trâns: oanfollings, beliedsregels, tafersjoch, ynbegrepen ôfd.2.2: brûken fan taal yn it bestjoerlike ferkear (kêsten 2:6-2:12)

31. Algemiene Wet Bestjoersrjocht 2:6 lid 1 • 2.6: Gebruik Nederlandse taal Bestuursorganen en onder hun verantwoordelijkheid werkzame personen gebruiken de Nederlandse taal, tenzij bij wettelijk voorschrift anders is bepaald. • Waarborgen van de positie van het Nederlands en groter gewicht aan de beginselen van gelijke behandeling en gelijkwaardigheid van het Fries in Fryslân

32. Algemiene Wet Bestjoersrjocht: Fryske taal • Art. 2:7. Gebruik Friese taal 1. Een ieder kan de Friese taal gebruiken in het verkeer met bestuursorganen, voor zover deze in de provincie Fryslân zijn gevestigd.2. Het eerste lid geldt niet indien het bestuursorgaan heeft verzocht de Nederlandse taal te gebruiken op de grond dat het gebruik van de Friese taal tot een onevenredige belasting van het bestuurlijk verkeer zou leiden.  • Art. 2:8. Gebruik Friese taal in mondeling verkeer  . 1.Bestuursorganen kunnen in het mondeling verkeer binnen de provincie Fryslân de Friese taal gebruiken.2. Het eerste lid geldt niet indien de wederpartij heeft verzocht de Nederlandse taal te gebruiken op de grond dat het gebruik van de Friese taal tot een onbevredigend verloop van het mondeling verkeer zou leiden.

33. Algemiene Wet Bestjoersrjocht: Fryske taal II • Art. 2:9. Ministeriële regeling m.b.t. schriftelijk gebruik Friese taal 1. In de provincie Fryslân gevestigde bestuursorganen die niet tot de centrale overheid behoren, kunnen regels stellen over het gebruik van de Friese taal in schriftelijke stukken.2. Onze Minister wie het aangaat, kan voor onderdelen van de centrale overheid waarvan het werkterrein zich uitstrekt tot de provincie Fryslân of een deel daarvan, regels stellen over het gebruik van de Friese taal in schriftelijke stukken.

34. Algemiene Wet Bestjoersrjocht: Fryske taal III • Art. 2:10. Bepaalde schriftelijke stukken tevens in Nederlandse taal 1.Een schriftelijk stuk in de Friese taal wordt tevens in de Nederlandse taal opgesteld, indien het:a. bestemd of mede bestemd is voor buiten de provincie Fryslân gevestigde bestuursorganen of bestuursorganen van de centrale overheid; b. algemeen verbindende voorschriften of beleidsregels inhoudt; of c. is opgesteld ter directe voorbereiding van de onder b genoemde voorschriften of regels. 2. De bekendmaking, mededeling of terinzagelegging van een schriftelijk stuk als bedoeld in het eerste lid geschiedt in ieder geval ook in de Nederlandse taal, tenzij redelijkerwijs kan worden aangenomen dat daaraan geen behoefte bestaat.

35. Algemiene Wet Bestjoersrjocht: Fryske taal IV • Art. 2:11 Vertaling schriftelijke stukken-1. Indien een schriftelijk stuk in de Friese taal is opgesteld, verstrekt het bestuursorgaan daarvan op verzoek een vertaling in de Nederlandse taal.-2. Het bestuursorgaan kan voor het vertalen een vergoeding van ten hoogste de kosten verlangen. -3. Voor het vertalen kan geen vergoeding worden verlangd, indien het schriftelijk stuk: a. de notulen van de vergadering van een vertegenwoordigend orgaan inhoudt en het belang van de verzoeker rechtstreeks bij het genotuleerde is betrokken, dan wel de notulen van de vergadering van een vertegenwoordigend orgaan inhoudt en de vaststelling van algemeen verbindende voorschriften of beleidsregels betreft; of b. een besluit of andere handeling inhoudt waarbij de verzoeker belanghebbende is.

36. Algemiene Wet Bestjoersrjocht: Fryske taal V • Art. 2:12. Gebruik Friese taal in vergaderingen  • 1. Een ieder kan in vergaderingen van in de provincie Fryslân gevestigde vertegenwoordigende organen de Friese taal gebruiken.2. Hetgeen in de Friese taal is gezegd, wordt in de Friese taal genotuleerd.

38. Underwiis • 1993 kearndoelen basisûnderwiis: Nederlânsk = (fan tapassing op) Frysk • 2004: Wet berne-opfang • 2005: Kearndoelen Nederlânsk ≠ Frysk • 2006: Fuortset ûnderwiis (ûnderbou): kearndoelen Frysk: ferskillend foar bern mei Frysk as earste en as twadde taal

39. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*I • Yntegraasje tekst en opset Europeesk Hânfest • Algemien • It Ryk respekteart de bestjoerlike ienheid fan de provinsje Fryslân • Der is in advysorgaan foar it regear • Der is in advysorgaan foar PS

40. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*II • Underwiis • Kwaliteitsbelied • Oplieding Frysktalige ûnderwiisassistinten • Opnimmen kearndoelen Frysk fuortset ûnderwiis • Opnimmen mûnlinge taalfeardigens eksamen ROC’s • Ryk sil didaktyske en pedagogyske feardigens oangeande twataligens as doelen opnimme yn de feardigens foar oplieding ta learaar • Haadfak Frysk oan de RUG bliuwt oerein

41. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*III • Rjochterlike autoriteiten • Tarieden regeling tolken yn sivile en bestjoersrjochtlike prosedueres • Foarljochting oangeande it Frysk yn it rjochtsferkear • Ryk stipet dat personiel mei in balyfunksje in kursus Frysk folgje kinne

42. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*IV • Iepenbier Bestjoer • stypje dat op syn minst 10 gemeenten in oardering hawwe oangeande it brûken fan it Frysk • Ministearjes sille ek sa’n oardering fêststelle • Plysjes krije kursussen Frysk oanbean • Der komt in wetlike regeling ta oanpassen fan de geslachtsnamme yn de gba

43. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*V • Ryk stipet de de Omrop op grûn fan it Frysk foldwaande middels hat om folslein program te realisearjen • Programs fan de Omrop komme yn beneaming foar stipe út it Stipefûns Ned. Omropproduksjes • Prov/Ryk soarchje foar foldwaande middels om Frysktalige skreaune media te realisearjen

44. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*VI • Kultuer • Der is in selskip foar beropstoaniel • Der is in ynstelling foar de Fryske literatuer • Der is in ynstelling foar wittenskipsbeoefenjen • Der is in wittenskiplike bibleteek • Fryske skriuwers kinne berop dwaan op de lanlike literêre fûnsen • Der is in ryksbijdrage foar de Fryske taal en kultuer

45. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*VII • Ekonomysk en sosjaal libben • Frysk op etiketten is tastien • Omtinken foar it Frysk yn de sûnens- en soarchsektor • Omtinken foar de logopedy

46. Bestjoersoerienkomst 2001-2010*VIII • Oer de grins • Oparbeidzjen mei oare gebieten mei in regionale taal • Stipe foar de Fryske Rie • Omtinken foar it Frysk yn kulturele ferdraggen • Frysk yn de foarljochting troch de ambassades

47. Utfieringskonvenant 2005 • Werom sjen en konkrete útstellen, byg.: • Monitoring wet berne-opfang • NHL sil him ynspanne om binnen trije jier de belangstelling foar it foech Frysk foar it fuortset ûnderwiis tanimme te litten oant liker”nôch 10 studinten jiers. • Op syn minst 75% fan de PABO-studinten sille it foech foar Frysk helje.

48. Utfieringskonvenant 2009 • Op syn minst ienris it jier bestjoerlik oerlis oer it Frysk yn it ûnderwiis • Hokfoar plak foar it Frysk yn de wet berne-opfang? • Provinsje follet fakynhâld fan it ûnderwiis yn it Frysk yn oerlis mei de skoallen neier yn • Provinsje besjocht oft in opliedingsmodule tolken en oersetten by de NHL útwurke wurde kin

50. Europeeske Uny (1957) • 27 lidsteaten • Walter Hallstein: ‘Die Mehrzahl der Sprachen ist kein Hemnis, sondern ein Ansporn’ • Egalitêre benadering fan talen: 23 offisjele en wurktalen, mar yn de werklikheid is it foaral it Ingelsk dat foar master opslacht • Frij ferkear ≠ stipe regionale taal • 1957: Ferdrach fan Rome: doelen fan de EEG: • ferbetterjen fan ekonomyske omstannichheden foar hannelsferkear en produksje (dûane-uny) • Funksjonele yntegraasje op stap nei it ien wurden fan Europa: (ferfier, hannel en lânbou) • 1986: Europeeske Akte = oankundiging mienskiplike merk yn 1992 • 1992: Ferdrach fan Maastricht: nije beliedsdomeinen: kultuer en ûnderwiis • 1994: Komitee fan de Regio’s (riejaand) (344 leden, dêrûnder 9 NL, mei 8 plakferfangers); ûnderwilens 35 agintskippen