Czy racjonalność może być męska? O języku nauki z perspektywy feministycznej

1. Czy racjonalność może być męska? O języku nauki z perspektywy feministycznej (…) w gruncie rzeczy nowożytna nauka nie została rozwinięta przez ludzkość, ale przez mężczyzn. Evelyn Fox Keller

2. OBIEKTYWNOŚĆ = RACJONALNOŚĆ= MĘSKOŚĆ F. Bacon (1561-1626): „(…) rozprawić się z naturą biorąc ją na tortury i zadając gwałt” (za Easlea 1980: 70) Henry Oldenburg (1618-1677): „Celem Royal Society jest zbudowanie Męskiej Filozofii (a MasculinePhilosophy), za pomocą której Umysł Człowieka (Man) mógłby zostać uszlachetniony Trwałymi Prawdami” (za Keller 1995: 52).

3. FAKTY/WARTOŚCI Należy odrzucić postulat uprawiania wolnej od wartości nauki, której autor nie może się ujawnić, a płeć, pochodzenie, kulturowe zakorzenienie, status społeczny, kolor skóry etc. nie mogą mieć wpływu na jej sformułowania. …nie zagubić płci! HELEN LONGINO „Can there be a feminist science?”

4. Feminizm w filozofii nauki: Należy poprawić obecną naukę uwzględniając wpływ czynnika płciowego, ale zachowując rozróżnienie między badaniem, w którym poszukuje się prawdy, a badaniem zaangażowanym politycznie i ideologicznie. Nie ma „kobieca nauki”! SUSAN HAACK„Knowledge and propaganda: reflections of an old feminist”

5. Trzeba porzucić sztuczne rozróżnienia między myślą a uczuciem, wytwarzaniem wiedzy a jej późniejszym wykorzystaniem, ekspertami a laikami, czy podmiotem a przedmiotem wiedzy. Kobiece wartości, należy wykorzystać do poszukiwania nowych sposobów uprawiania nauki (Fee 1982). Może powstać nauka kobieca!!! ELIZABETH FEE "A Feminist Critique of Scientific Objectivity,"

6. Empiryzm znaturalizowany Upłciowienie treści teorii naukowych bierze się stąd, że naukowiec funkcjonuje w usytuowanej historycznie i kulturowo grupie społecznej o określonym profilu. Jej przeświadczenia na temat płci, dookreślają sposób formułowania programów badawczych. Uwzględnić to, co społeczne!!! LYNN Hankinson NELSON Who Knows: From Quine to Feminist Empiricism

7. Przykład Nelson: • popularny w latach 70-tych XX w. podręcznik z embriologii w wydaniu z 1986 roku pomija frgm: „We wszystkich systemach, które braliśmy pod uwagę, męskość oznacza dominację; chromosomu Y-ek nad X-em, rdzenia nad korą pierwotną, androgenu nad estrogenem. Tak więc z fizjologicznego punktu widzenia nie da się uzasadnić przekonania o równości płci” (Nelson 1996: 113).

8. teorie z feministycznego punktu widzenia Naukowy pogląd formułuje dominująca grupa społeczna nowożytnego świata zachodniego (biali, dobrze sytuowani mężczyźni). Trzeba wykroczyć poza przyjmowanie klasyczne metody empiryczne, zrewidować opresyjne założenia naukowości. silniejsze standardy obiektywności NANCY HARTSOCK „The Feminist Standpoint Revisited”

9. UPŁCIOWIENIE NAUKI • struktura instytucjonalna nauki, • język i sposoby metaforyzowania wteoriach naukowych

10. Stopnie naukowe doktora nadane w latach 1990-2007 według płci. Źródło: Nauka i technika w 2007, Główny Urząd Statystyczny, s. 211

11. Szklany sufit(dane za 2008r.)Nadane tytułydoktora 5427 K:2719doktora habilitowanego: 941 K: 361

12. PAN dla panów: • 527 członków, K: 18, • 193 członków rzeczywistych, K: 6 • Kierownictwo: 4, K: 0 • Przewodniczący Wydziałów: 7, K: 0 • prezesi oddziałów: 6, K: 0 • Prezydium: 12, K: 0 • 76 instytutów (7 kierowanych przez kobiety) dane za 2007 i 2008 rok

13. MĘSKA NAUKA POLSKA Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów: ogółem: 223/20, Prezydium:10/0 Sekcja I, Nauk Humanistycznych i Społ.: 49/3 Sekcja II, Nauk Ekonomicznych: 15/2 Sekcja III, Nauk Biologicznych, Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych: 34/4 Sekcja IV, Nauk Medycznych: 35/4 Sekcja V, Nauk Matematycznych, Fizycznych, Chemicznych i Nauk o Ziemi: 36/3 Sekcja VI, Nauk Technicznych: 38/0 Sekcja VII, Sztuki: 16/4 www.ck.gov.pl

14. MĘSKA NAUKA POLSKA, CD • Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich: 15/1 • Władze dziekańskie: UW:19/2, UAM: 13/1, UJ: 15/4, UMK; 16/0. • Polski Nobel Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (16 edycji): 57/4, • Program „Mistrz” FNP (10 edycji):144/19.

15. biologiczną koncepcja zapłodnienia człowieka • Arystoteles: czynnikiem odgrywającym aktywnąrolę w zapłodnieniu jest to, co męskie, czyli plemnik (O rodzeniu się zwierząt, 729a). • Edouard van Benden, Oscar Hertwig, Herman Fol (badania z lat 1875-1880): jedno z niewielu wielkich, statycznych jaj zostaje zapłodnione przez jeden z miliona, dynamicznych, ruchliwych, aktywnych, penetrujących plemników.

16. 1976 r. Gerard i Helen Schatten: procesy, które zachodzą w osłonie jaja biorą aktywny udział w uaktywnieniu rozpuszczenia „czapeczki” akrosomalnej plemnika, umożliwiając mu wejście w bliski kontakt z osłoną jaja, co w efekcie prowadzi do fuzji jaja z plemnikiem (Schatten, Schatten 1984). 1988: JayBaltz, DavidKatz, Richard Cone: zona pellucida wychwytuje i „przywiązuje” plemniki, zanim te, same ją spenetrują (Baltz, Katz, Cone 1988)

17. „Podstawy embriologii człowieka”, 1972 (…) zewnętrzna część „czapeczki akrosomalnej ulega rozpuszczeniu”, co umożliwia wniknięcie plemnika w osłonę jaja. (…) „w czasie przylegania i penetracji oocyt ulega aktywacji” (Williams, Wendel-Smith 1972: 40).

18. „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, 1990 „(…) zapłodnienie (…) polega na wniknięciu plemnika do komórki jajowej. (…) plemnik przebija osłonę przejrzystą (…), zawarte w akrosomie enzymy trawią wzgórek jajonośny (…), po czym plemnik może wniknąć do komórki jajkowej.” (Traczyk, Trzebski 1990: 422)

19. Dwuznaczna metaforyka? „Zapłodnienie obejmuje: chemotaksję plemnika do komórki jajowej przez substancję wytwarzaną przez komórkę jajową.” Jednocześnie jednak plemnik penetruje jajo i przez nie przenika, a jajo (niejako) pasywnie czeka na uaktywnienie. (Gaynong, William 2005,Fizjologia, s. 433).

20. Dwuznaczna metaforyka? Bardzo ważną rolę w spenetrowaniu obu warstw błony komórkowej oocytu odgrywają białka powierzchniowe obu gamet, to jednak plemnik „przystępuje do penetracji osłony” i pokonuje ją dzięki „glikozydazom i protezom zakotwiczonym w [jego] substancji akrosmoalnej”, tym samym to plemnik wnika do przestrzeni okołożółtkowej jaja (Bartel, Hieronim 2004, Embriologia. Podręcznik dla studentów , s. 80-81)

21. Im popularniej … „[plemniki] oddziałują na (…) ochronną błonę zewnętrzną [jaja], zaczynają ją niszczyć”, a jeden jedyny plemnik (swoimi własnymi mocami) „wnika do jaja”. (Horowitz, Harold, Trefil James, Jak powstaje człowiek. Nauka i spór o aborcję, s.57).

22. tym bardziej stereotypowo specjalne enzymy zawarte w akrosomie uwalniają się, a „dzięki nim plemnik jest w stanie przedostać się przez komórki wieńca promienistego otaczającego komórkę jajową, a później także rozpuścić osłonkę przejrzystą oraz membranę otaczającą komórkę jajową i wniknąć do jej wnętrza”. Jajo jest aktywowane przez plemnik „w czasie [jego] przenikania przez warstwy zewnętrzne komórki jajowej. (Machinek, Marian 2007,Spór o status ludzkiego embrionu, s. 83).

23. WNIOSEK: Używanie języka, w którym sperma zapładnia (aktywnie), a jajo jest zapładniane (pasywnie) nie opisuje żadnych procesów biologicznych, ale odzwierciedla sposób, w jaki w naszej kulturze myślimy o relacji między płciami. MĘSKA BIOLOGIA??? RUTH HUBBARD „Social effects of some contemporary myths about women”

24. Wybrana literatura: • Anderson Elizabeth (1995), Feminist Epistemology: An Interpretation and a Defense, „Hypatia” 10 (3): 50-84. • Baltz, Jay, Katz David, Cone, Richard 1988. Mechanism of sperm-egg interaction at the zona pellucida. “Biophysical Journal” 54 (4), 643-654. • Easlea, Brian (1980), Witch Hunting, Magic and the New Philosophy. • Fee, Elizabeth 1983. Women’s nature and scientific objectivity • Haack Susan (1998), Manifesto of a passionate moderate. • Haraway Donna (1989), Primate Visions. Gender, Race and Nature. • Harding Sandra (1986), The Science Question in Feminism • Hubbard, Ruth 1997. Have only men evolved. w: The Politics of Women’s Biology • Keller Evelyn Fox (1995), Reflections on Gender and Science • Lloyd Genevieve (1979), The Man of Reason, „Metaphilosophy” 10 (1): 18-37. • Longino Helen (1897), Can there be a feminist science?, „Hypatia” 2 (3): 51-64. • Stengers Isabelle (2000), The Invention of Modern Science • Schatten, Gerard, Schatten, Helen (1984). The energetic egg. „Medical World News“ 23, 51-53. • Shiebinger Londa (1989), The Mind Has no Sex. Women in the Origin of Modern Science.