SISTEMET E INTELIGJENCES NE BIZNES DHE MBESHTETJES SE VENDIMEVE

1. SISTEMET E INTELIGJENCES NE BIZNES DHEMBESHTETJES SE VENDIMEVE

2. Para se tebehetprezantimitë BI në 1980, menaxherëtankoheshin se nukmundtëgjenininformacionin e nevojshëmdheinvestimet IT nukishinshndërruarnëshitjemëtëlarta. • Kishteshumëtëdhëna, porjopërgjigjerealendajproblemeve. Përshumëkompani, shumëtëdhënaishintëkycuranësistemetansaksioneshkuatoruheshinnëmënyrëjotëstandartizuardhenësistemetëpangjashme.

3. Me zhvillimin e vazhdueshëmtëmjedisittëbiznesit, kërkohejvazhdimishtpërgjigjendajsituatavetëkonkurrencëssëlartë, plotësimittërregullavedheligjeve, blerjevedheshkrirjevetëndërmarrjevesidhemënyravetërejatëtëbëritbiznes. • Përgjigjiandajkëtyreprirjevekërkoninteligjencë, gjëqëngaana e vet kërkontëdhënatësaktadhesistemetëplotaraportimi. IS janëmëtëdobishëmpërmbledhjen e tëdhënave se sapërtindihmuarnjerëzitpër t I përdoruratotëdhëna.

4. Gjithashtuato: • japininformacion me vonesë • me niveltëndryshëmdetajimingaai I kërkuari • tëpaorientuardrejtproblemit • tëpamundurpërtundarë me tëtjerët. • BI ështënjë term mbuluesqëpërfshinarkitekturat, mjetet, bazat e tëdhënavedheaplikimetqëjanëzbatuarpërdisadekada me emratëndryshëm.

5. Teknologjitë e BI • Në 1990 BI konceptoheshin me operacionet back-office, sidomos me punonjësit e financës, kontabilitetitdheburimevenjerëzore. • Tëdhënatngakëtooperacionemblidheshindhengarkoheshinnënjëdatabazëoperacionale, data mart osemagazinëtëdhënash, cdoditë, duke u formatuarpastajnënjëformëstandartenëmënyrëqëtëmundtëanalizoheshin. • TË dhënat e analizuarafuteshinnëraportetëparacaktuaraqë u shpërndaheshinvendimmarrësve.

6. Punonjësit back-office ishinpërdoruesit e vetëmderinëfillimtëviteve 2000. Mëtej, menaxherëtdheekzekutivëtfilluantëkërkkoninnjëpamjemëtëmirëtëorganizatëspërmeskëtyretëdhënave. • Kështushitësit e teknologjisë u përgjigjen me BI tëcilatpërmbaninanalizatëavancuara, mbështetjevendimesh, ndërfaqësatëlehtëpërtupërdorur, shikueshmëritëpërmirësuartëdhënashdhetiparetëshpërndarjessëinformacionitbazuarnë Web.

7. Fuqia e parashikimit Teknologjia BI sëpari ka qenënjë system raportueskumëtej u shtuantiparesi: • analizat e sofistikuaraparashikuese, gjëqëulejoikompanivetëreagoninmenjëherë, madjetëishin proactive nëlidhje me tëardhmen.

8. Analizaparashikuese • ështëfusha e gërmimittëtëdhënaveqëpërqendrohet. • nëprirjet e parashikimit ( p.sh. analizat e regresionit) dhevlerësimin e probabilitetevetëngjarjevetëardhme. • Analiza e biznesit, sic quhetshpeshsiguronmodelet, rregullatdheinstruktsionetpërzgjidhjen e problemitnënjënumërtëfundëmhapash. Algoritmet e përdoruramundtëpasqyrohennënjëdiagramësinë fig 1. • Ka mjeteanalitikeparashikuesetëcilatpërdorenngamenaxherëtnëmënyrëtëmenjëhershme. Aftësitëparashikueseanalitikekanënevojëtëpërdorinsoftwaretkompjuterikëdheekspertëtnjerëzorë.

9. Njecekbonusidepozitohet nr njrllogariKontrolli I bonusitceqesh, depoziteqeeshte 50% me emadhese mesatarja 3 mujore e bilancit te • llogarise.

11. Alarmetsipasngjarjevejanënjoftimeosealarmenëkohërealeqëshfaqenkurndodhnjëngajrje e paparashikuarapo e pazakontë. Duke qenë se ngjarjetduhettëparaqitenngapikëpamjasasiore, p.sh., njëdepozitë e madhe do tëkuptojënjëdepozitë 50% mëtëmadhe se njëmesatare 3 mujore e levizshme. • Alarmetkërkojnëmonitorimnëkohërealepërtëditur se kurngajrja ka ndodhurdherregullatëbiznesitpërtëditur se cfarëduhettëmonitorohet. • Alarmetsipasngjarjevemundtëndërtohenedhegjatënjëprocesibiznesioseaplikimi.

12. Mbështetja e vendimeve operative është e lehtëtëkuptohetpërmesshembujvenëlidhje me tipet e vendimeveedhesipasstrukturavekohore: • Vendime operative përcaktimi I inventarit të nevojshëm për tëpërmbushurtëgjithakërkesat e paparashikuarapërnjëartikull Brenda njënumriditësh • vendimetaktikepërcaktimi I inventarëvemujorë • vendimestrategjikecfarëprodukteshtëtjeramundtëplotësojnëofertëntonë me artikullinbazë?

13. 1.3 Zgjidhjet e BI • Këtojanëndërtuarpërtëpërmirësuarvendimmarrjendheshpërndarjen e tëdhënavenëmënyrëqëtëaksesojnëburimetëshumtatëdhënashpërndërmarrjen, duke përfshirë: • e-biznesdhe e-tregtinë • platfromatoperacionale • bazat e tëdhënave • Nëmjedisekonkurruese, kompanitëduhettëaksesojnëdherregullojnënëmënyrëtëvazhdueshmeveprimet e tyre . • Pyetjevetëcilatduhettupërgjigjenmenaxherët e nivelevetëndryshmenëmënyrëtëpërditshme, sot u përgjigjet BI, josepsekonceptetjanëtëreja, porjanëzbatuarnëmënyrëmëeficentenëpërmjetteknologjisë.

14. MENAXHERËT DHE PROCESI IVENDIMMARRJES • Përtëvlerësuar se sijanëndërtuar IS-tëpërtëmbështeturmenaxherët, duhetkuptuarsëpari se cfarëbëjnëata. Rolete menaxherëvemundtëkategorizohennë: • Role ndërpersonale: udhëheqës, figurëqendrore, koordinues. • Role informuese: Kontrolli, shpërndrësiiinformacionit, komunikimi • Role vendimmarrëse: sipërmarrës, zgjidhësiproblemeve, shpërndarës I burimevedhenogociator.

15. Si e para, kryesishtmbështesninrolininformues, edhekëtëpjesërisht, sepsekyështërolimëilehtëpërtumbështetur. • Por, nëkëtëmoment,menaxherëtmerninnjësasishumëtëmadhetëdhënash, ndërsaatyreiumungontembështetjanëmarrjen e vendimevedhezgjidhjeneproblemeve. • Nëvazhdimësi, shumëmjete IT lindëndhejanë duke u zhvilluarpërtëzgjidhurproblemet e teknologjivetëmëparshme. IS kanendryshuarpër t iupërgjigjurnevojavetëmenaxherëvepërtëmbështeturroletmenaxheriale.

16. Nëkëtëöështjeinterensikryesorështënëidentifikimin e IT qëmbështetinroletvendimmarrëse. Përkëtë, puna e menaxherëvendahetnëdypjesë: identifikimi i problemeve dhe vendimi. • a. Vendimmarrjadhezgjidhja e problemit. Vendimi ka tëbëjë me zgjedhjen e bërë midis dyosemëshumëalternativave. Dykategoritëgjëravendimeshjanëzgjidhja e problemitdheekplorimi I oportuniteteve.

18. 3.1 Mjetet IT përmarrjen e vendimeve • Diskutimi mbi mbështetjen e IT për marrjen e vendimeve ka të bëjë me me tre pyetje • kryesoretëtrajtuaramëposhtë: • b. Psemenaxherëtkanënevojëpërmbështetje IT Vendimet e zgjuarakërkojnëinformaciontësaktëdhetëvlefshëm. Informacioninevojitetenësecilënfazëtëprocesittëvendimmarrjes.

19. Marrja e vendimitndërsainformacionipërpunohetmanualishtështëshumë e vështirësepse: • ka shumëalternativa, skenarëdherisqepërtushqyrtuar • shumëvendimemerrennënpresionkohor • duhenndërmarrëanalizatësofistikuarapërshkaktëpasigurisëdheluhatjenëmjedisin e marrjessëvendimit • vendiimenaxheritdheaiimarrjessëvendimitmundtëjetë I ndryshëm • shpeshkërkohetparashikimiömimeve, pjesëssëtregutetj., gjëqëkërkonmjeteanalitike

20. Njësistem DSS mundtë: • shqyrtojëshumëakternativashumëshpejt • mbështesëparashikimin • sigurojënjëanalizërisku • tëintegrohet me sistemet e komunikimitdhebazat e tëdhënave • mbështesëpunennëgrup. • Se siarrihentëgjithakëto do tëtregohetmëtejnëcështjen

21. A mundtëautomatizohetplotësishtpuna e njëmenaxheri • Automatizimiidisadetyravemundtëkursejëkohë, tërritërealizimin e tyredhetëmundësojëvendimemëtëmira. • Nëpërgjithësiështëvënë re se punaenjemenaxheritëmesëmështëmë e mundshmjapërtuautomatizuarsepseatamarrinvendimekryesishtrutinë. • Menaxherët e nivelevemëtëulëtanukshpenëzojnëshumëkohënëmarrjevendimesh. nëfakt, atambikqyrin, motivojnëdhetrainojnëpunonjësit.

22. Disangavendimet e tyrerutinëmundtëautomoatizohen, poratoqëkanëtëbëjnë me aspektetësjelljes, jo. • Edhenëseautomatizohetplotësishtvendimmarrja e tyre, nukmundtëautomotizohetplotësishtpuna e tyre. • Ndërsapunamenaxherëvetëlartëështëmëpakrutinëngatëgjithadhesi e tillë, më e vështirapërtuautomatizuar.

23. Cfarëteknologjishjanë sot tëvlefshmepërmbështetjen e menaxherëve • Disamjete IT janëpërdorurnëmënyrëtësuskseshmepërtëmbështeturmenaxherët ne mënyrëtëdrejtpërdrejtëdheindirekt. Web sot mundtëlehtësojëgjithashtukëtëmbështetje. Porteknologjia e parëmbështetëse ka qenë DSS, e përdorurqënëvitet 1970. • Këtosistemesigurojnëmbështetjepërvendimetanalitikedhe me natyrësasiore. Sëdyti, Sistemet e mbështetjessëEkzekutivëve ( tëndërmarrjes), tëndërtuarafillimishtnëvitet 80, kryesishtpërmbështejten e rolitinformues.

24. Kjoteknologjiishteparaprirësja e BI. Teknologjia e tretëjanë GDSS ose DSS nëgrup, qëmbështetinmenaxherëtdhestafinqëpunojnënëgrup, largoseafërnjëri-tjetrit. • Këtoteknologjimundtëpunojnëtëndaraaposëbashku, tëkombinuara, duke siguruarsecilanjëaftësitëndryshme. Atoshpehslidhen me magazinat e tëdhënave. • Teknologjitë e tjerandihmësejanë PDA- telefonat e zgjuar me lidhjeInternetidheaftësi e-mail dhekomunikim.

25. Procesiimbëshetjessëvendimevenëpërmjet IT • Vendimmarrësitkalojnëpërmes 4 fazavezakonishtsistematike. Atotregohennë fig 4. • Procesiivendimmarrjesfillon me fazëninteligjencës, kumenaxherëtshqyrtojnësituatën, identifikojnëdhepërcaktojnëproblemin, tëdhënatdheburimet e tyre. • Nëfazën e Dizenjimit, atandërtojnënjë model qëpërfaqësondhethjeshtonproblemin, kjo duke bërësupozimedhenjohurmarrëdhëniet midis variablave. • Modelivlerësohetdhemenaxherëtvendosinkriterepërvlerësimin e zgjidhjeve alternative tëcilatidentifikohen. Procesipërsëritetetpërcdonënvendimnësituatakomplekse.

26. Faza e zgjedhjespërfshinpërzgjedhjen e njërëzprejzgjidhjeve e cilatestohetdhe me pas menaxherëtjanëgatipërzbatimin. Zbatimiisuksesshëmrezultonnëzgjidhjen e problemitoseoportunitetitfillestar. Dështimi con nërikthimnëfazat e mëparshme. • DSS përpiqettëautomatizojëdisangakëtofaza. Ai ështëthelbësornëfazën e modelimit.

28. SISTEMET E MBËSHTETJES SË VENDIMEVE • Njësistemimbështetjessëvendimevekombinonmodeletdhetëdhënatpërtëzgjidhurproblemetëstrukturuaradhedisaproblemegjysmëtëstrukturuara me përfshirjen intensive tëpërdoruesit. • Portermi DSS ashtusikurseedhetermi MIS apo MSS ( SistemetëMbështetjessëMenaxherëve) kanëkuptimetëndryshmepërnjerëztëndryshëm. • DSS mundtëshihetsinjëtrajtimosefilozofi, mëtepër se sanjëmetodologji e saktë.

29. Shumëkompanipoikthehenpërdorimittë DSS përtëpërmirësuarvendimmarrjen. arsyet e përdorimittë DSS përfshijnë: • Nevojënpërinformaciontëfreskët, tëshpejtëdhetësaktë • Reduktimin e vështirësivenërastetëshumëllojshmërisësëoperacionevetëkompanisë • Përballjen me rritjen e konkurrencëssëbrendshmedhendërkombëtaredheekonominë e ndryshueshme • Problemet me IS ekzistuese • Nevoja e përdoruesvepërpërdorimtëlehtëdhendërtimtësistemevengajoprofesionistët

30. Karakteristikatdheaftësitë e DSS • 1. Siguronmbështetjepërvendimmarrësit e tëgjithaniveleve, individëosegrupe, sidomosnësituatatëstrukturuaraosegjysmëtëstrukturuara duke bashkuargjykiminnjerëzordheinformacioninobjektiv • 2. Mbështetvendimetëndryshmetëpavarura, osesekuenciale • 3. Mbështettëgjithafazat e procesittëvendimmarrjessiedhedisatipeprocesesdhestilesh. • 4. Ështëiadoptueshëmngapërdoruesinëkohë, për t iupërgjigjurkushtevetëndryshueshme • 5. Ështëilehtëpërtundërtuardhepërdorurnëshumëraste

31. 6. Nxittëmësuarin, gjëqëöonnëkërkesatërejadhepërmirësimetësistemit • ekzistuese, qëöonnëmësimtëmëtejshëm, e kështu me radhë • 7. Përdorzakonishtmodelesasiore. DSS-të e avancuarapërmbajnëedhe • komponenten e menaxhimittënjohurive, qëlejonzgjidhjeneproblemeve • shumëkomplekse • 8. DSS mundtëshpërndahetpërpërdorimnëpërmjet Web • 9. Lejonekzekutimin e lehtëtëanalizëssëndjeshmërisë.

32. Strukturadhekomponentët e DSS • Komponentëtbazëtënjë DSS janëbaza e tëdhënave, baza e modeleve, ndërfaqësi I përdoruesitdhepërdoruesit. Baza e njohuriveështënjëkomponentshtesë. • Baza e tëdhënavepërmbantëdhënangaburimetëshumta. Disa DSS nukpërmbajnënjëbazëtëdhënashtëndarë, portëdhënatfutennëmodelin e DSS sipasnevojës (menjëherësiömblidhenngasensorët, apopajisjet e futjessëtëdhënave). • Baza e modelevepërmbanmodelet e përfudnuaradhetërësinë e rregullavetëcilëtjanëndërtuesit e nevojshëmpërzhvillimin e aplikimeve DSS. Tipet e modelevepërfshijnëmodeletfinanciare, statistikore, matematikoreoseekonomike..

33. Ndërfaqësiipërdoruesitmbulongjithëaspektet e komunikimit midis përdoruesitdhe DSS. Njëndërfaqësindërtuarmirëmundtëpërmirësojëproduktivitetin e përdorimittësistemit. • Përdoruesitjanëvendimmarrësit. Ata konsiderohenpjesë e DSS shumëinternaktive. DSS kanëdygrupetëmedhenjpërdoruesish: Vendimmarrësitdhespecialistetsianalistëtfinanciare, kërkuesit marketing apoplanifikuesit e prodhimit).

34. Baza e njohuriveështëkomponenti DSS mëtëzhvilluar ( avancuar). Ajoështëbërëpjesësepseshumëproblemegjysmëtëstrukturuarakërkojnënjohuridheekspertizë. • Baza e njohurivesiguronekspertizënpërtëzgjidhurpjesëtëproblemit. P.sh., njëbazënjohurishmundtëpërdoretpërvlerësimin e kostossëprodhimittënjëndërtesemasive, duke u bazuarnëmaterialet, punen , vonesatdhefaktorëtëtjerë, qëkërkojnëanalizëkomplekse, tëdhënadhegjykim.