EĞİTİM LİDERLİĞİ Okul Yönetimi Geliştirme Programı (OYGEP)

1. EĞİTİM LİDERLİĞİOkul Yönetimi Geliştirme Programı (OYGEP) Doç. Dr. Selahattin TURAN Öğr. Gör. Rory Moss

2. EĞİTİM LİDERLİĞİ • Eğitim liderlerinin ve okul müdürlerinin rolleri değişmektedir. Eğitim liderlerinden beklenen okul yaşamının niteliğini artırmaktır. Okul, insan hayatında önemli rol oynayan bir yaşama ve oyun alanıdır. Okulun niteliği ile hayatın niteliği arasında pozitif bir ilişki vardır. İnsan gibi her okul, kendine özgüdür ve bir kişiliği vardır. Bazı okulları ziyaret ettiğimizde; müdür, öğretmen ve velilerin öğrencilerine ve okula karşı ilgisiz ve kayıtsız olduğunu ve çalışanların yaptığı işten zevk almadığını görürüz. Bazı okullarda ise, tam tersi bir durum söz konusudur.

3. EĞİTİM LİDERLİĞİ • Okul çalışanlarında mesai kavramı yoktur; okul saatlerinin dışında kalan vakitlerinin büyük bir kısmını okulda geçirirler; öğrencileriyle bire bir ilgilenirler. Okulun gündelik ve geleceğe ilişkin sorunlarını tartışırlar; program dışı etkinliklerle çocukların çok yönlü gelişimleri için faaliyetler düzenlerler. Ekip çalışması ruhu ve karşılıklı güvene dayalı olumlu bir öğrenme ve çalışma ortamı vardır. Literatürde, bu okullar etkili okullar olarak kavramlaştırılmıştır. Bu okullarda öğretmen ve öğrenciler okula ve yaşama ilişkin pozitif tutum içindedirler. Pozitif tutum, pozitif sonuçları doğurur. Kendini gerçekleştiremeyen, hayata ve okula ilişkin pozitif tutuma sahip olmayan bir öğretmenin çocuklara bir şey öğretmesi mümkün gözükmemektedir (Turan, 2005, 2002).

4. EĞİTİM LİDERLİĞİ • Türkiye, coğrafi konumunun farkında olarak (‘Avrasya’), Avrupa ile daha yakın ilişkiler kurmanın yollarını aramaktadır. Daha güçlü bir Türkiye’nin oluşumunda okul stratejik bir role sahiptir. O bakımdan daha nitelikli bir gelecek için okullarımızın bu bağlamda okul yönetici, öğretmen, öğrenci ve velilerin rol ve görevlerini yeniden tanımlamak gerekiyor. Bu anlamda, müdürlerin yeni yönetim ve liderlik becerileri geliştirmeleri gerekmektedir. Sizler görev yaptığınız okullarınızın oynadığı önemli rollerin yanı sıra Türkiye’nin gelişimde eğitimin oynadığı hayati rol konusunda bilinçli olmalısınız. Bu metinde, okul lideri ve yöneticisi olarak sizlerin rolü dikkate almaktadır. Bu süreçte okul müdürlerinin dikkate alması gereken yeni husular şunlardır.

5. EĞİTİM LİDERLİĞİ • Eğitim programını uygularken öğretmenlerinize destek sağlamak • Öğretmenlerinizin ve kendinizin mesleki gelişimini teşvik etmek • Değişim sürecinde okulunuza rehberlik ederek • Sorunların üstesinden gelmek ve çözümler üretmek • Okulun iyi yönetilmesini ve MEB’den alınan kaynakların etkin kullanılmasını sağlamak • Velilerin desteğini sağlamak ve nitelikli bir okul toplumu oluşturmak • Öğrencilerin ilköğretimokulu günlerinin mutlu geçmesini ve güzel günler olarak hatırlanmasını sağlamaktır.

6. EĞİTİM LİDERLİĞİ Okullardaki eğitimi ve öğrenimi iyileştirmek için belli ilkelerin izlenmesi gerektiği artık hepimizce kabul edilmektedir. Okul gelişimi aşağıdaki unsurları dikkate almalıdır: • Gelişim okul-tabanlı olmalıdır. • Okulun bütünü bir değişim birimi olarak görülmelidir. • Öğretmenlerin ve müdürlerin sürekli mesleki gelişimine önem verilmelidir. • Okul yönetimi ve bütün öğretmenler okulun meseleleri ile yakından ilgilenilmelidir. • Kurumsallaşma ve sürdürülebilirlik sağlanmalıdır – değişime ayak uydurma okul kültürünün bir parçası olmalıdır. • Paydaşlar sürece dâhil olmalıdır.

7. Bir Lider Olarak Okul Müdürü • Okulu bir öğrenme kurumu haline getirmek üzere yol gösterme ve yönetme sorumluluğu okul müdürüne aittir. Okulu, öğretmen ve paydaşlarla birlikte okul müdürü yönetir ve yönlendirir. Profesyonel bir yönetici olan Müdür, okulun vizyonunu ve amacını belirler. Bunu etkin şekilde yapmak için müdürü belli bilge, beceri ve mesleki niteliklere sahip olması gerekmektedir. Sadece Milli Eğitim Bakanlığı değil, aynı zaman da veliler, öğretmenler ve çocuklarda okul müdürünü bir lider ve bir rehber olarak görmeleri gerekmektedir. Okulu yeni bir öğrenme organizasyonuna dönüştürebilecek bir lider.

8. Bir Lider Olarak Okul Müdürü • Eğitim liderliğindeki yeni gelişmeler ve araştırmalar, yeni okul müdürünün bir lider olarak şunları gerçekleştirmesi gerekmektedir: (1) Okulda bir öğrenme ekibi oluşturmak, (2) Okul için bir stratejik plan geliştirmek, (3) Okul politikaları geliştirmek, (4) Bir okul misyonu ya da okul vizyonu oluşturmak - bu vizyon aynı zaman da “ilköğretim yaşında olan her Türk çocuğunu geçmişi bilen, bugün öğrenen ve geleceği planlayan nitelikli bireyler olarak yetiştirmek” şeklinde ifade edilen MEB’in vizyonunu da içermelidir.

9. Yönetim ve Liderlikle ilgili Hususlar • Okul müdürünün temel amacı, okula profesyonel liderlik ve yöneticilik sağlamaktır. Okul müdürü, okulun vizyonunu ve genel hedeflerini oluşturmakla birlikte, okula yön veren bir profesyonel olmalıdır. Değerler, Türk toplumunda okulun oynadığı özgün rolü yansıtan ve destekleyen biçimde olmalıdır. Okul müdürü, en yüksek standartlara ulaşılmaya çalışıldığını ve her bireyin ırk, cinsiyet, engel ayrımı yapılmaksızın hoşgörü ve saygıyla karşılandığını ve Türkiye’nin üretken vatandaşları olabilmeleri açısından her bireye akademik, sosyal ve kültürel olarak gelişebilmesi için bütün fırsatların sağlandığını garanti etmelidir.

10. Tablo 1: Okul Yönetimi ve Liderliği İle İlgili Bazı Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

11. ‘Öğrenen Okulu’ Oluşturmak • Okul müdürünün okulu yönlendirme ve yönetme sorumluluğu ve bununla birlikte herkesin öğrendiği bir okul oluşturma sorumluluğu vardır. Bu bir ‘Ekip Oluşturma ve Güçlendirme’ çalışmasıdır ve bütün okul topluluğunun birlikte çalışmasını gerektirir. Bir öğrenim kurumu, bütün personelinin ve öğrencilerinin öğrenmesini ve gelişmesini teşvik eder ve cesaretlendirir. Aynı zamanda kurumun kendiside değişim içindedir. Bir öğretim kurumunda 4 temel unsur olmalıdır:

12. ‘Öğrenen Okulu’ Oluşturmak • Bütün seviyelerdeki öğrenimi sağlar ve teşvik eder. • Okulun, bireyin uygulamalarını ve davranışlarını yapılandırır. • Kurumsal ve bireysel iyileştirme gösterir. • Değişimi uygulayabilir ve yönlendirebilir.

13. ‘Öğrenen Okulu’ Oluşturmak • Bu gelişim, dikkatli bir Planlama, Uygulama, İzleme ve Değerlendirme gerektirir. Bu nedenle, okulun müdürü ve öğretmenleri okulun neyi başarması gerektiğine ilişkin ortak bir bakış açısına yönelik olarak birlikte çalışmaları gerekir. Okul müdürü, öğretmenler ile birlikte, okulun vizyonunu ve amacını oluşturur. Bunu etkili bir şekilde yapabilmek için, okul müdürünün eğitimdeki değişimleri destekleyebilecek, bilgiye ve profesyonel mesleki niteliklere sahip olması gerekmektedir. Temel eğitim kapsamındaki büyük değişim ile birlikte, Türkiye’deki okul müdürlerinin rolleri de değişecektir. Öğrenci-merkezli eğitim yaklaşımını temel alan milli eğitim programı, değişimi teşvik etmektedir. Sadece MEB değil, aynı zamanda aileler, öğretmenler ve öğrenciler okul müdürüne, yeni bir öğrenme kurumunu oluşturabilecek olan bir lider ve rehber gözüyle bakacaklardır.

14. Yönetim ve Liderlik Kavramı • Yönetim ve liderlik okullarımızda önemli bir yer tutmaktadır. Amacı kendisiyle barışık, kendini ve içinde yaşadığı toplum ve dünya ile bütünleşmiş olmuş çocuklar yetiştirmek olan okullarımızı, Türk Milli Eğitiminin temel amaçları doğrultusunda eğitim verecek şekilde oluşturmalıyız. Okul müdürleri olarak eğitim ve yönetim arasındaki ilişkiyi kurmalıyız, milli ve evrensel değerlere hassas davranmalıyız ve bize verilmiş olan görevleri yerine getirebilmeliyiz. Mevcut uygulamalara ek olarak, aşağıdaki hususların gerçekleşmesi durumunda, okul yönetiminin ve liderliğin kalitesinin daha iyi olacağına inanıyoruz. İyi bir okul müdürü/yöneticisinin sahip olması gereken nitelikler:

15. Yönetim ve Liderlik Kavramı • Görgüsü, görünüşü ve görevlerine olan inancı ile iyi örnek olmalıdır. • Teknolojileri etkili şekilde kullanmalı ve iletişimde usta olmalıdır. • Okulu, toplumu bilmeli ve anlamalıdır. • İyi planlar yapmalı, gerçekçi bir şekilde okulun amacını oluşturmalıdır. • Okuldaki çalışmaların nasıl yürütüleceğini planlamalıdır. • Hem okulun kendi hem de yerel imkânlarından faydalanabilme yollarını bulmalıdır. • Kaynak sağlayarak, iyi bir eğitim ortamı sunma ve okulun gereksinimlerini karşılayabilmelidir. • Yeni okul değişimleri ile ilgili geliştirilmiş yöntemler ve teknikler hakkında haberdar olmalıdır. • İyi bir yönetim ve liderlik anlayışına ve girişimcilik ruhuna sahip olmalıdır.

16. Yönetim ve Liderlik Kavramı Zorlayan–“sana söylediğimi yap” - fakat insanlar tehdit altında olduklarını hissettiklerinden bu türü benimsemezler ve tepki gösterirler. • Otoriter - insanları “beni izle” yöntemiyle harekete geçirir – bu yöntemle, okul müdürü yetkili olarak görülür. • Yakınlık - uyum olmasını sağlar ve duygusal bağlar kurar –“önce insan,” fakat eğer dikkatle uygulanmazsa, herkesi memnun etmeye çalışırken çok zaman harcanır ve herhangi bir karar alınamaz. • Demokratik - katılım yoluyla fikir birliği sağlar –“size ne düşünüyorsunuz?” • Örnek oluşturan - performans için yüksek standart çıtaları koyar –“benim yaptığım şekilde yapın ve şimdi yapın” - ancak, insanlar yüksek standarta ayak uydurmak için aşırı çaba harcayarak, yorulurlar ya da pes ederler. • Koç - gelecek için insanları hazırlar - bunu deneyin, ancak bu okul müdürü için çok fazla zaman ayırması anlamına gelir.

17. Yönetim ve Liderlik Kavramı • Analiz yapıldığında, kuruluşun çalışma kültürüüzerinde en büyük etkiyi otoriter liderin yaptığını ve zorlayan liderin etkisinin olumsuz olduğu belirtilmiştir. Siz, okul müdürü olarak, saygı duyulan ve aynı zamanda bütün çocuklar için etkin, etkili ve güvenli bir öğrenim ortamı geliştirmenizde insanları sizi desteklemeleri için motive eden, kendi liderlik tarzınızı oluşturmanız gerekmektedir. Bu liderlik tarzı, yukarıda belirtilen altı türün karışımı olabilir. Zor kararların alınacağı zamanlar olacaktır. Bu kararların okulun yararına alındığını herkes bilecektir ve size saygı duyulacaktır - insanlar sizin liderlik rolünüzü takdir edeceklerdir.

18. Okul ve Sınıf İçin Sonuçlar Öğretmenler • İyi bir okul müdürü: • Her bireyin yeteneklerinin farkına varabilmesi gerekir. Okuldaki genel görevlerini yürütürken bireyi bu yönde motive etmek için davranmalıdır. • Kurumsal psikolojiyi iyi bilir ve bilgi ve becerileri ile kurumsal gelişimi sağlar. Aynı zamanda, okulda çalışanların kişisel gelişimlerine katkı sağlar ve değişime ve dönüşüme açıktır. • Sadece okulundaki öğretmenlerin gelişimine önem vermez – kendi kişisel ve mesleki gelişiminede önem verir ve farklı kaynaklardan yararlanarak, yeni liderlik ve yönetim yaklaşımlarını takip eder. • Çok resmi olmamalıdır ve aşırı disiplinli davranmaktan kaçınmalıdır. Ancak, “disiplin olmayan yerde, üzüntü vardır” söylemini unutmamak gerekir.

19. Okul ve Sınıf İçin Sonuçlar Öğrenciler • Okul müdürü, öğrencilerin okulu bırakma ve okula devamları ile ilgili stratejilerin farkında olmalıdır. • Şiddete eğilimi ya da davranışsal sorunları olan öğrencileri desteklemek için stratejilerin de mevcut olması gerekir. • Engelli öğrenciler için gerekli ortamın oluşturulması da okul müdürlerinin önemli sorumluluklarındandır. • Okul dışındaki gerçek dünyaya okul öğrencileri nasıl hazırlar? • Öğretmenleri, öğrencileri ve velileri sürece dâhil ederek, ulaşılması gereken amaçlara nasıl erişilir?

20. Okul ve Sınıf İçin Sonuçlar • Toplum • Toplum-okul-çevre ilişkileri ve etkileşimlerinin gelişmesi ve etkililiğin artması için okul müdürü, sivil toplum örgütleri ile olumlu ve yapıcı ilişkiler sürdürmelidir. (Örneğin: sivil toplum örgütlerinin parasal kaynaklarından okulun yararlanması - Fen ve Teknoloji Laboratuarlarının kurulması, okul-öncesi sınıfı kurmak, Teknoloji ve Tasarım atölyeleri kurmak, okula isim verilmesi gibi etkinliklerde toplumu dâhil etmek, tanıtım faaliyetleri düzenlemek) • Sosyal etkinlikler geliştirilmeli ve okul, toplum için çekici bir “toplum merkezi” olmalıdır.

21. Okul Müdürü ve Okul • Okul müdürünün 5 temel görevi vardır: planlamak, düzenlemek, yönetmek/yönlendirmek, denetlemek, değerlendirmek.

22. Okul Müdürü ve Okul Gelecek için plan yapmak • Okulun vizyonu veya misyonu temel alınarak, bir Eylem Planı geliştirilmeli - • Okulunuzun amacı nedir? Bir eğitim yılı kapsamında gerçekleştirmek istediğiniz hedefleri öğretmenleriniz ile birlikte planlayabilirsiniz • Öğrencilerin ne tür bilgi ve becerilere ihtiyaçları vardır? • Okulunuzda, öğrencilerin bireysel farklılıkları nasıl tespit edilir? Bireysel gelişim için stratejiler nasıl geliştirilir? • Düzenleme • - hedeflerin belirlenmesi – günlük düzenin yönetimi • Bir bütün olarak, okulun temel öncelikleri nelerdir? – bunların bir kısmı eğitim programına bağlı olacaktır. • Öğretmenler için bireysel hedefler • Öğrenciler için bireysel hedefler • Kendiniz için belirlediğiniz hedefler nelerdir?

23. Okul Müdürü ve Okul Yönlendirmek/Yönetmek • – Bazı sorumlulukları başkalarına aktarırken, zamanı da etkin bir biçimde kullanabilme • Ekip ruhu oluşturup, ekip halinde çalışmak önemlidir Denetlemek • – Sınıf içinde ve dışında olan şeyler okulun misyonunu yansıtıyor mu? • Sınıfları gezer ve öğrencilerle konuşur. • Öğretmenlerin kayıtlarını, ders planlarını, öğrencilerin devamlılıkla ilgili kayıtları kontrol eder.

24. Okul Müdürü ve Okul Değerlendirmek – sonuçların değerlendirilmesidir. • Veliler için bir Yıllık Rapor hazırlanması – yapacağınızı söylediğiniz şeyleri yaptınız mı? • Öz değerlendirme – hangi konularda başarı gösterdiğinizi düşünüyorsunuz? • Öğretmen değerlendirmesi: Okul müdürü tarafından yürütülen değerlendirmeler şeffaf değerler doğrultusunda olmalıdır. Öğretmenler, kendi (hizmet-içi) eğitim ve kişisel gelişim gereksinimlerini ve alanlarını belirlemeye teşvik edilmelidir. • Öğrencilerin ilerlemeleri ve performanslarının değerlendirilmesi gerekir. • Okulun öz-değerlendirmesi – Eğitimin başarılı olması için yaptıklarınızı değerlendirme için fırsat tanır.

25. Okul Müdürünün Sorumlulukları • Okul işleyişleri ile ilgili bütün eski ve yeni çıkan yönetmelikleri MEB’in (www.meb.gov.tr) internet adresinden ulaşabilirsiniz. Okul müdürü, görevlendirildiği okula istekli bir şekilde gelmelidir. Okul müdür yardımcısı ve okul müdürü gibi sorumlulukları üstlenen öğretmenler okulda tam-zamanlı öğretim görevlerini yapmak zorunda kalmamalıdır. Okul yönetimi ve öğretmenlerinde mesai kavramı olmamalıdır ve öğretmenler buna inandırılmalıdır. Okul müdürleri, kanunlar kapsamında kalmak süretiyle, bağımsız olmalı ve kararlılık sergileyebilmelidir. Neden ne olursa olsun, okul müdürü olarak görev yapmış olan kişiler, öğretmenlik görevine geri döndürülmemelidir veya bu konuda hassasiyet gösterilmelidir.

26. Müdürün Yapması Gerekenler • Karar verme: Günlük rutin işleri yürütmenin yanı sıra çeşitli, original, yeni, ilgi çekici ve mevcut koşullara uygun işleri de yürütmelidir. Yeni girişimler öğretmenler ile tartışılabilir ve değişiklikleri uygulamak üzere stratejiler ortaya konulabilir. Okul müdürü, nihai karar vericidir fakat değişimi gerçekleştirebilme süreci, katılımcı bir yolla yapılabilir. Okulun Gelişim ve Yönetim Ekibi çalışmalarını işlevsel bir biçimde sürdürüyorsa, çalışmalara katılım sorun olmayacaktır.

27. Müdürün Yapması Gerekenler • Örnek (1): Öğrencilerin haftada bir gün okula serbest kıyafetlerle gelmesi uygulaması. Bu uygulama, bir neden için kullanılabilinecek ve harcanabilinecek bir kaynak toplamanın farklı bir yoludur. Öğrencilerin dezavantajlı grupların daha fazla farkına varmaları sağlanabilir. • Örnek (2): Okulun boyanması gerekiyor. Her sınıf, hangi renge boyanmasını istediklerini öğretmenleri ile birlikte karar verebilirler. Boya-badana işlerini hangi öğretmen koordine edecektir? Boya için kaynak nereden sağlanacak? Badanayı kim yapacak?

28. Okul Müdürlerinin Ek Sorumlulukları • Girişimlerde Bulunmak: Çevredeki imkânlardan yararlanarak ve yerel esnaf ve sivil toplum örgütleri ile iletişim kurarak çeşitli kaynaklar oluşturulabilir. Okul müdürü, toplum ile ektili, etkin ve olumlu ilişkiler kurabilmeli ve sürdürebilmelidir.

29. Okul Müdürlerinin Ek Sorumlulukları 1) Örneğin: Bir sivil toplum kuruluşu ile iletişim kurarak, müdür, teneffüslerde öğrenciler için katkı sağlamıştır. Her gün, 250 öğrenciye süt ve yiyecek dağıtılmıştır. 2) Uygun olduğu takdirde okul kantinleri değişebilir ve okulun Öğrenci Klübü/Topluluğu tarafından işletilebilir. 3) Okulun yetenekli öğrencileri Tiyatro Grubu etkinlikleri kapsamında, sanatsal etkinlikler sergileyebilir. Bu tür etkinliklerden toplanan paralar, mali bir kaynak sağlayabilir. 4) Okuma günlere, okuma saatleri ve imza günleri düzenlenebilir. Kitapçılara gezi düzenlenerek, kitap seçimi konusunda örnek olunabilir.

30. Okul Müdürlerinin Ek Sorumlulukları 5) Okulun bahçesinin büyüklüğü ve okulun saatlerine bağlı olması koşuluyla, bahçedeki uygun yerlerin bir araba oto parkı olarak kullanmak mümkün olabilir. 6) Köylerdeki okullarda, gereksinimlere göre köy halkından yardım alınması mümkün olabilir. Örneğin, hasat mevsiminde okul için yardımlaşma yapılması istenilebilir. Okulun daha iyi olması ve görünmesi için topluca çalışmalar yapılabilir. 7) Bilgi Teknoloji sınıfları velilerin ve öğrencilerin kullanımına açık olmalıdır ve ektin kullanımları sağlanmalı. Bilgisayar kursları ve bilgisaya klübü oluşturulabilir.

31. Okul Müdürlerinin Ek Sorumlulukları • Çalışanların Motivasyonunu Canlı Tutmak: Müdür, okulundaki öğretmenlerin motivasyonunu canlı tutabilmek için gerekeni yapabilmelidir. Performans ile ilgili ödüllendirmeler, şeffaf bir biçimde yürütülmeli ve bütün öğretmenler ve okul çalışanları için geçerli olmalıdır. • Stres Yönetimi: Bu, problem çözme becerileri ve çatışma ile baş edebilme ile ilgilidir. Okul müdürü birçok sorumluluk taşımaktadır. Okul işlerini etkin ve etkili bir biçimde yürütebilmesi için bütün sorumluluklarını nasıl yöneteceği ve idare edeceği konusunda bilgisi olmalıdır.

32. Okul Politikaları ve Uygulamaları • Okulun uygulayabileceği stratejiler veya politikalar aşağıdakileri sağlamalıdır: • Güvenlik – öğrencilerin, öğretmenlerin ve okuldaki diğer çalışanların güvenlenliğini sağlayan bir ortam oluşturmak • Eğitim – öz-saygı ve diğerlerine saygılı olmayı öğrenmek, bilgilerin artmasını sağlamak ve davranışları şekillendirmek • İşbirliği – velilerle ve toplumla birlikte çalışarak herkesin güvenliğini sağlamak

33. Okul Politikaları ve Uygulamaları • Okulun müdürünün izleyebileceği ve farklı stratejilerin etkilerinin ne kadar başarılı olup olmadığını değerlendirebileceği politika ve stratejiler uygulamaya konmalıdır. Strateji, politika ve uygulamaların oluşturulması ile ilgili daha fazla bilgi için, bu portalda bulabileceğiniz “Değerlendirme ve Özel Eğitim Gereksinimleri” sekmesine bakabilirsiniz. • Örnek: Zorbalık ile ilgili Okulun Uygulaması

34. Okul Politikaları ve Uygulamaları

35. Okulun Vizyonu • Misyonu veya okulun hedefilerini açıklayan ifade “eğitim değerlerinin ve ahlakının özünü ve paydaşların değer ve inançlarını” içermelidir. Bundan yola çıkararak, “okulun iyileştirilmesı ve sürdürülebilmesini” ifade eden hedefler ve işlevsel planlar hazırlanabilir.

36. Okulun Vizyonu • Bir örnek: Bu okulun vizyonu (veya hedefi ya da misyonu da denilebilir), öğrencilerimize mükemmel ve pozitif öğrenme ortamları sağlamaktır. Bu amaçla şunları yapmya taahhüt ediyoruz: * bütün okul toplumunun üyelerini olumlu öğrenme kültürü oluşması için teşvik edeceğiz * bilgi ve başarıya saygı göstereceğiz ve bağımsız düşünebilen bireyler olunmasını teşvik edeceğiz * her öğrencinin kişisel ve bireysel gelişimine odaklanacağız: fiziksel, sosyal ve duyuşsal gelişim * öğrencilerimizin her birini sorumluluk sahibi birer genç olarak hazırlayacağız

37. Toplantılar • Birçok okulda toplantıların etkin yapılamamasından dolayı okula ilişkin stratejiler geliştirmek ve uygulamakta zorlaşmaktadır. Her şeyden önce daha etkili toplantı yönetimi için tarihi, saati ve gündemi önceden belirleyin - (e-posta, cep telefonuna mesaj atma gibi imkanlardan yararlanabilirsiniz). Toplantıya kimin başkanlık ve yardımcı başkanlık edeceğini ve kimin notları tutacağını belirleyin (bu, sorumlulukların paylaşılabilmesini sağlar; sekreter rolündeki kişi belli aralıklarla değişebilir). Toplantıların ne kadar uzun süreceğini çalışanlarınız ile birlikte kararlaştırın. Gün sonunda yapılan toplantıların kısa ve odaklı olmasına dikkat edin; öğretmenleriniz bir an evvel evlerine gitmek isteyeceklerdir. Toplantı gün başlarken yapılacak ise, öğretmenlerinizin derse girmesi gerektiğini göz önünde bulundurun ve toplantıyı kısa tutun.

38. Toplantılar • Toplantılarda, bütün öğretmenlerin fikrini söyleme ve katkıda bulunma hakkı vardır. Toplantılar herkesin fikrini söyleyebileceği bir ortam olmazsa, konuşkan ve yüksek sesli öğretmenler toplantıya hükmedeceklerdir – herkese katılma fırsatı veriniz. Toplanılarda alınan kararlar, eyleme dönüşmelidir. Kararları kim uygulayacağını, sorumlusunun kim olduğunu ve hangi zaman çerçevesi için geçerli olduğunu belirtin. Yapılan toplantıların tutanakları, katılanların/öğetmenlerin görebilmesi için ilan tahtasına veya okulun internet sayfasına koyunuz.

39. Zaman Yönetimi • Geleceği Planlama – Okulun vizyonuna uygun bir Eylem Planı oluşturmak – bu iş için kendinize biraz zaman ayırmanız gerekmektedir. • Uzun Vade: Eylem Planı, bütün eğitim yılı için yapılacaktır. Bu nedenle, ele alınması gereken önemli konuları öngörmeye çalışmanız gerekecektir. Bunu yaparken, MEB’in belirlediği hususları göz önünde bulundurarak, ilk adım çalışmalarını yapmalısınız. Daha sonra, belirlediğiniz hedefleri öğretmenlerinizle görüşerek, bu hedeflere nasıl ulaşılacağını tartışmalısınız. Okulun iyileşmeye ve gelişmeye ihtiyacı olan konuları tespit ederbilirseniz, okulun çalışanlarına, öğretmenler dâhil, sorumluluk dağılımı yapabilirsiniz. Her bir kişinin oynayacağı rol, planlanmış faaliyetler kapsamında olacaktır. Size düşünen sorumluluk, düzenli aralıklarla faaliyet koordinatörü ile toplantılar yaparak, çalışmaların nasıl yürüdüğünü tespit etmektir. • Kısa Vade: Her dönemi haftalık bölümlerde ele almak gerekir. Öğretmenler ve velilerle toplantıların planlanması ve öğrencilerin katılacağı etkinliklerin planlanması önerilebilir. Bu tür etkinliklerin planlanması, bir öğretmenin sorumluluğunda olabilir. İyi bir lider, yapılması gereken işlerin devreder . Tam olarak ne istediğinizi açıkça anlatın, ne zaman yapılmasını ve ne zamana kadar bitirilmesi istediğinizi söyleyin.

40. Zaman Yönetimi • Organizasyon– Günlük işlerin yönetimi • Okul saatleri kapsamındaki zamanlamalar ne kadar başarılı? Ders saatleri belli ama bu ayrılan zamanların nasıl kullanıldığını kim kontrol ediyor? İyi bir ders planlaması, her etkinliğin ne kadar uzun süreceğini belirtmelidir. Her ders için gerekli ders saatlerinin yeterli olması için, yeni programın dikkatlice planlanmasını gerektirir. • Dersler arası zaman – iki ders arasındaki zaman, öğrencilerin ve öğretmenlerin sınıf değiştirebilmeye yeterli mi? Ya da bu ders arasındaki zamanlar, zaman kaybına mı yol açıyor? Ders sonlarında gözlem yaparsanız, okul gününün planlama gerektiren zamanlarına bir müdür olarak karar verebilirsiniz.

41. Zaman Yönetimi • Günü planlamak: Her gün yapmanız gereken işler olacaktır. Hafta başı, hafta sonu ve sabahları yapılan törenler, öğretmenlerle yapılacak kısa toplantılar veya beklide girmek zorunda olduğunuz bir ders. Bu tür şeyler değiştirilemez, değiştirmekse sorun yaratabilir. Bu etkinlikleri haftalık programınızına değişmez olarak yerleştirebilirsiniz. • Günün geri kalan kısmı: Günün bir kısmı yönetmekle geçecektir. Çalışanlarınızla ekip ruhunu yakalamak çok önemlidir. Bu nedenle onlarla iletişim halinde olmalısınız ve olan bitenden onları haberdar etmelisiniz. Veliler ve İl veya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ile iletişim halinde olmak da sizin sorumluluğunuzdur. Eğer dikkat etmezseniz, resmi olmayan, gündemsiz toplantılar büyük zaman kaybına yol açabilir. Bazı kişiler konuşmayı sever. Siz, daha disiplini olmazsanız ve herkesin kendine göre iş sorumluluğu olduğunu söylemezseniz, bu kişiler konuşmaya devam edecektir. Resmi toplantılar planlı olur ve belirlenmiş bir gündem ve zaman kısıtlaması ile daha kontrollü olur.

42. Zaman Yönetimi • Denetleme yaparken, sınıf içinde ve dışında gerçekleşenleri takip ediyor olacaksınız. Bunun için gününde zaman ayırmalısınız. Kayıtlar, ders planları, öğrencilerin devamlılık kayıtlarını masanızda, size uygun olan bir zamanda gözden geçirebilirsiniz. Ancak, öğrenciler ile bire-bir görüşmek uygun zamanlarda yapılmalı ve dersleri bölmeyecek şekilde olmalıdır. Öğrenciler ile konuşmak çok önemlidir ve zamanınızı ayarlarken bunun için zaman ayırmalısınız. Son yıllarda, kendimizi, başkalarını ve okulu değerlendirmek daha da fazla önem kazanmıştır. Başarmayı istediğiniz şeyleri başarabildiniz mi? Kişisel başarıların iyileştiğini ve okulun şu anda daha iyi bir ortam olduğunu gösterecek kanıtlarınız var mı? Bazı ülkelerde, öğrenciler için Bireysel Eğitim Planlarının ve öğretmenlerin Performans Yönetim Hedeflerinin kullanılmaya başlanması kolaylık sağlamıştır. Öğretmenlerin kullandığı değerlendirme stratejileri ile öğrencilerin gelişimleri daha kolay izlenebilir. Benzer biçimde, öğretmenlerinizin ulaşması gereken hedefleri olduğunu bildiğiniz için, müdür olarak onların performansını değerlendirebilirsiniz. Bu bir kapasite geliştirme olarak algılanmalı ve bu nedenle, olumlu iş ilişkileri geliştirmek için bire-bir gerçekleşen toplantıların olumlu olacaktır.

43. Sonuç • Her gün yapmanız gereken önemli işler nelerdir? Gerekirse yapmanız gerekleri liste haline getirin ve onların için bir zaman ayarlaması yapın. Bu listedekiler, sizin en çok dikkatinizi gerektiren şeyler olacaktır. Çok öncelikli olmayan fakat zevkle yapacağınız diğer işler, bu listedeki öncelikli işler bittikten sonra yapacağınız işlerdir. Zaman yönetimini iyi yapmak, stres düzeyini en aza indirgemek demektir. Bunun nedeni, yapılacak işler iyi planlandığında, kendinizle baş başa kalacağınız zamanlar olacaktır ve bütün çalışanlarınızına adil davranarak zaman ayarlaması yapmış olmanızdır. Böyle yapmakla yaşanacak çatışmaların sayısını da azaltmış olursunuz. Bazen, bazi taleplere “hayır” demek zorunda kalabilirsiniz. Bu reddi, bir ‘ertelemeye’ çevirebilirsiniz ve ileri bir tarihte bu konuyu ele alabileceğinizi söyleyebilirsiniz. Böyle bir geri çevirme, talebin hiçbir zaman gerçekleşmeyeceği anlamına gelmez. Eğer bu talep, kişiler ile görüşme konusundaysa, talebin yerine getirilmesinin ertelenmesi daha uygun bir strateji olur; böylece, insanların fikirlerine saygı duyduğunuzu göstermiş olursunuz.

44. Sonuç • Etkili ve başarılı liderlere sahip okullarda dikkati çeken birçok husus vardır. Bu okullarda, her şeyden önce yeni öğretmenler pozitif bir tutumla ve törenle okula katılır. Öğretmenler arasında saygıya dayalı bir güven vardır. Öğretmenler birbirlerinin önemli günlerini kutlar, tebrik ederler. Yönetim ve öğretmenler, okulu bir aile olarak görür ve ona göre davranır. Başarılı ve başarısız öğretmen birbirinden ayırt edilir ve başarılı öğretmen takdir edilir, ödüllendirilir. Öğretmenler ekip halinde çalışırlar. Çocuğun geleceğini, toplumun geleceği olarak görür ve bu şuurla mesleğine tutku ile bağlıdır.

45. Sonuç • Okullarda öğretmenlerin niteliklerinden şüphe edilmez ve kendilerini öğrencilerinin en üst seviyede öğrenmelerine adamışlardır. İyi ve kötü öğretmen yoktur. Bütün öğretmenler iyi olmak zorundadır. Çünkü onlar çocukların yaşamını etkiler. Kötü öğretmen kötü gelecek, iyi öğretmen iyi gelecek demektir. Öğretmen öğretme ilke ve yöntemleri konusunda yeterlidir ve ilgili literatürü yakından takip eder, iyi bir okuyucudur. Alanı ve eğitim bilimleri ile ilgili gelişmeleri yakından izler. Öğrencilerinin çıkarını her şeyin üzerinde tutar. Dersine sürekli hazırlanarak girer fakat öğrencilerinin ne öğrenmek istediğini dikkate alır. Okulun ve dersin amaçlarını net olarak bilir ve bunları öğrencileriyle paylaşır. Akademik başarı konusunda toleransızdır ve kendini okuluna adar.

46. Sonuç • Öğrencilerinden yüksek beklentileri vardır. Öğretmenlik mesleğine uygun etik ve ahlakî davranışları gösterir ve bu konuda tavizsizdir. Kendini ve okulunu sürekli değerlendirir ve mükemmellikten taviz vermez. Özetlemek gerekirse, araştırma bulgularına göre etkili bir okulun ortak özellikleri şunlardır (Şişman, 2002a; Şişman ve Turan, 2006).

47. Sonuç • Açık okul amaç ve politikaları vardır. • Başarılı akademik ve eğitimsel liderlik söz konusudur. • Kendini adamış, iyi yetişmiş ve insani nitelikleriyle dikkat çeken okul kadrosu vardır. • Okul çalışanları sürekli eğitim alır, kendini geliştirir. • Öğrencilerinden yüksek beklentileri ve başarılı olacaklarına dair inançları tamdır. • Okul programında ve her türlü etkinliklerde akademik yoğunluk bulunur. • Öğretmenler görevlerine ve okula büyük zaman ayırır. • Öğrenci gelişimine rehberlik eder, kişisel gelişimlerini izler. • Öğrenme güçlüklerini erken belirler ve ona göre tedbirler alır, stratejiler geliştirir. • Pozitif bir okul atmosferi ve çevresi vardır. • Olumlu okul iklimine ve mükemmelliğe dayalı bir okul kültürüne sahiptir. • Okul-aile ilişkileri en üst seviyededir ve aileler okula maddi ve manevi katkıda bulunur. • Okul merkezli karar verilir, öğretmenler etkinliklere katılır ve sorumluluk alır. • Milli eğitim politikacılarının desteğini alacak tutum ve davranışları sergilerler. • Öğretmen ve öğrencilerin motive olmaları için stratejileri geliştirir, öğrenci katılımına ve sorumluluk üstlenmesine fırsat verilir.

48. Yararlanılabilecek Kaynaklar Türkçe: • Açıkalın, A. (1998). Okul Yöneticiliği. Ankara: PegemA. • Akbaba, S. (2001). Örgüt Sağlığı. Ankara: Nobel. • Balcı, A. (2003). Etkili Okul. Ankara: PegemA Yayınları. • Bursalıoğlu, Z. (2004). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış. Ankara: PegemA. • Bursalıoğlu, Z. (2000). Eğitimde Yönetimi Anlamak. Ankara: PegemA • Çelik, V. (2004). Eğitimsel Liderlik. Ankara: PegemA. • Erçetin, Ş. (2000). Lider sarmalında vizyon. Ankara: Nobel • Karip, E. (1998). Dönüşümcü Liderlik. Eğitim Yönetimi, 4(16), 443–465. • Karslı, M.D. (2004). Yönetsel Etkililik. Ankara:PegemA. • Martin, M. ve Waltman-Greenwood, C. (2001). Çocuğunuzun Okulla İlgili Sorunlarını Çözebilirsiniz İstanbul: Sistem. • Ortaylı, İ. (2000). Türkiye İdare Tarihine Giriş. Ankara: Turhan. • Özden, Y. (2004, Editör). Eğitim ve Okul Yöneticiliği. Ankara: PegemA. • Özden, Y. (1999). Öğrenme ve Öğretme. Ankara: PegemA • Senge, P. (1998), Beşinci Disiplin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları • Şişman, M. (2002a). Eğitimde Mükemmellik Arayışı. Ankara: PegemA • Şişman, M. ve Turan, S. (2003). Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi. Ankara: PegemA • Şişman, M. (2002b). Öğretim Liderliği. Ankara: PegemA Yayıncılık. • Şişman, M. ve Turan, S. (2006, Editörler). Sınıf Yönetimi. Ankara: PegemA Yayınları. • Turan, S. (2005). Pozitif Okul Atmosferi ve Yeni Bir Okul İmajı Oluşturmak. E-Özet, 1(1), 1-2 (Eskişehir Milli Eğitim Müdürlüğü). • Turan, S. (2001). Demokratik Bir Toplum ve Okulda Bir Lider Olarak Öğretmenin Rolü. Eğitim Araştırmaları, 1(3-4), 120125. • Turan, S. ve Şişman, M. (1999). Okul yöneticileri için standartlar: Eğitim yöneticilerinin bilgi temelleri üzerine düşünceler. BÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 68–87, 1999.

49. Yararlanılabilecek Kaynaklar Yabancı: • Fullan, M. (2000). Change Forces. London: The Falmer Press. • Fullan, M. (2001), The New Meaning of Educational Change. London: Routledge. • Gardner, H. (1983). Frames of mind. NY: Basic Books. • Goleman, D. (2000), Leadership that Gets Results, Harvard Business Review, 78, (2), 78–90. • Hargreaves, A. and Fullan, M. (1998). What's Worth Fighting for in Education? Buckingham: Open University Pres. • Turan, S.(2002). Organizational climate and organizational commitment: A study of human interactions in Turkish public schools. Educational Planning, 14 (2), 20–30. • Whitaker, P. (1993), Managing Change in Schools, (Buckingham, Open University Press).

50. EK1:İLKOKUL MÜDÜRLERİ İÇİN BAZI YETERLİLİK VE PERFORMANS GÖSTERGELERİ • Okul müdürlerinin yüksek düzeyde kişisel güvene sahip oldukları; okullarında değişim için lider güç olduklarına dair kendilerine güvendikleri konusunda bir varsayım vardır. Bunun gerçekleşmesi için, özellikle İlköğretim ve ilgili Genel Müdürlükler tarafından iyi bir şekilde desteklenmelidirler. Aşağıda alan yazına dayalım olarak okul müdürlerinin kendilerini değerlendirmelri için geliştirilmiş yeterlilik veperformans göstergeleri yer almaktadır. Bunları doldurarak kendinizi değerlendirebilirsiniz ve bu değerlendirmeye dayalı olarak kendinizi geliştirebilirsiniz. Kendi yeterliliklerinizi kontrol ederken Samim olun – önemli olan yeterlilikleri bilmek ve anlama ile ilgili taleplerinizi destekleyecek kanıttır. Ne kadar iyi yaptığınızı göstermek için sonunda bir puanlama sistemi yer almaktadır.